İsmihan ve Mezid’in Hikâyesi: Osmanlı Toplumunda Mahremin Kamusal Alana Taşınma Biçimi Hakkında Bir Değerlendirme

Yıl 2020, Sayı: 43, 421 - 434, 15.06.2020

Bayram Ürekli Muhammed Özler

https://doi.org/10.21497/sefad.756104

Öz

Osmanlı toplumunun kamusal ve özel alan kavramlarını nasıl anlamlandırdığını tespit etmenin en doğru yolu hiç şüphesiz toplumu oluşturan bireylerin bu kavramları nasıl tanımladıklarını açıklamakla mümkün olacaktır. Bu tanımlara ulaşmak için ise şer’iye sicili olarak bilinen, kadılar tarafından tutulan ve mahkeme tutanakları olarak ifade edilen kayıtların satır aralarına bakmak gerekir. Mahkeme tutanakları bireyin gündelik yaşamının ipuçlarını yansıtması ve toplumun sesinin en çok duyulduğu metinleri içinde barındırması bakımından mahrem ve kamusal alan kavramlarının açıklanmasında oldukça kullanışlı kaynaklar olarak değerlendirilebilir. Bu bağlamda bu çalışmada mahkeme tutanaklarından alınan örnek bir olay üzerinden iki kişi arasında yaşanan mahrem bir olayın kamusal alana taşınması süreci değerlendirilmeye çalışılmıştır. Ayrıca bu değerlendirmeyi sağlıklı ve işlevsel kılmak amacıyla Osmanlı taşrasında hukukun işleyiş biçimi ve mahalle denetimi gibi birtakım faktörler de göz önünde bulundurulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Kamusal alan, mahkeme, mahremiyet, mahalle, Osmanlı toplumu

The Story of Ismihan and Yezid: An Evaluation of Moving from Private (Mahrem) to Public Space in Ottoman Society

Öz

The best way to determine how Ottoman society uses the concepts of public and private sphere would undoubtedly be possible by explaining how the individuals constituting the society define these concepts. In order to reach these definitions, it is necessary to read between the lines of the records, which are known as sheriyya registry, kept by the kadis (Muslim judges) and expressed as court records. Court proceedings, in which the voice of the society is heard and the clues on the daily lives of individuals are reflected, can be considered as very useful sources for explaining the concepts of private and public space. In this context, this study aimed to evaluate the process of transferring a private event between two people to the public space through a case study taken from court records. Furthermore, in order to make this assessment healthy and functional, a number of factors such as the functioning of the law and neighborhood supervision in the Ottoman provinces were taken into consideration.

Anahtar Kelimeler

Public space, court, privacy, neighborhood, Ottoman society

Kaynakça

• I-Konya Şer’iye Sicili (KŞS)
• Defter No: 16
• II-Kitap ve Makaleler
• Acar, İ. (2001). Osmanlı Kanunnameleri ve İslam Ceza Hukuku (1). Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi(XIII-XIV), 53-68.
• Akgündüz, A. (1992). Osmanlı Kanunnâmeleri ve Hukuki Tahlilleri (Cilt I, IV). İstanbul: Fey Vakfı Yayınları.
• Aköz, A. (2016). Osmanlı Toplumunda Mahremiyet ve Mekan. Uluslararası Osmanlı Araştırmalarında Yeni Eğilimler Kongresi Bildiri Kitabı 7-9 Ekim 2016, (s. 41-56). Saraybosna.
• Artan, T. (1993). Mahremiyet: Mahrumiyetin Resmi. Defter(20), 91-115.
• Aydın, M. A. (2003). Mahkeme. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. (Cilt 27), s. 341-344. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı.
• Baer, M. D. (2016). Atmeydanı'nda Ölüm 17. Yüzyıl İstanbul'unda Toplumsal Cinsiyet, Hoşgörü ve İhtida. (P. Yanardağ, Çev.) Koç Üniversitesi Yayınları.
• Başoğlu, T. (2011). Tâ'zîr. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. (Cilt 40), s. 198-202. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı.
• Bilmen, Ö. N. (1968). Hukûk-ı İslâmiye ve Istılahât-ı Fıkhiye Kamusu (Cilt III). İstanbul: Bilmen Yayınevi.
• Boynukalın, M. (1995). İslam Hukukunda Zina Suçunun Mahiyeti ve Cezası (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi). İstanbul, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Çalışkan, İ. (1994). İslam Hukukunda Zina Suçunun Mahiyeti ve Cezası. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 33(1), 61-101.
• Çetin, C. (2014). Osmanlı Toplumunda Mahalleden İhraç Kararları ve Tatbiki: Konya Örneği (1645-1750). History Studies, 6(6), 43-70.
• Çetin, C. (2019). Erken Modern Dönem Osmanlı Toplumunda Namus Algısına Dair Bazı Gözlemler (Konya Örneği). Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi (SUTAD), 45, 61-86.
• Düzdağ, E. (2012). Kanunî Devri Şeyhülislâmı Ebussuud Efendi Fetvaları. İstanbul: Kapı Yayınları.
• Ergenç, Ö. (1984). Osmanlı Şehrindeki "Mahalle"nin İşlev ve Nitelikleri Üzerine. Osmanlı Araştırmaları(IV), 69-78.
• Ergenç, Ö. (2015). Klasik Dönem Osmanlı Toplumunda Mekân, Mahremiyet ve Cinsiyet İlişkileri Üzerine. Osmanlı'dan Günümüze Cinsiyet, Mahremiyet ve Mekân Çalıştay Tebliğ ve Müzakereleri 8 Haziran 2013 (s. 13-19). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı.
• Esen, H. (2013). Zina. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. (Cilt 44), s. 440-444. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı.
• Habergetiren, Ö. F., & Yiğitoğlu, M. (2016). Yahudilik ve İslam'da Zina Suçu ve Cezası. İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, 5(2), 20-31.
• Habermas, J. (2003). Kamusallığın Yapısal Dönüşümü. (T. Bora, & M. Sancar, Çev.) İstanbul: İletişim.
• Imber, C. (2017). Osmanlı Hukukunda Zina. (M. Midilli, Çev.) İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi, (29), 505-538.
• Kaplanoğlu, R. (2012). Mahalle Hukukunda "Hüsn-i Hâl", "Sû-i Hâl" ve Mahalleden İhraç Kararları. Bursa Araştırmaları Dergisi(36), 49-58.
• Kavaklı, S. (2013). Ölüm ve Yaralanma Olaylarıyla İlgili Keşif Hüccetlerinin Değerlendirilmesi: Onyedinci Yüzyıl Amasya Şerʽiyye Sicillerinden Örneklerle. History Studies, 5(3), 117-142.
• Kaya, S. (2008). Sak. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. (Cilt 35), s. 586-587. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı.
• Khoury, D. R. (2000). Terlikler Kapıda Mı, Kapalı Kapılar Ardında Mı: Ev İçinde ve Kamusal Mekânda Musullu Kadınlar. M. C. Zilfi (Ed.), Modernleşmenin Eşiğinde Osmanlı Kadınları (s. 101-121). Tarih Vakfı Yayınları.
• Konan, B. (2011). Osmanlı Hukukunda Tecavüz Suçu. OTAM(29), 149-172.
• Kütükoğlu, M. (2018). Osmanlı'nın Soyo-Kültürel ve İktisadî Yapısı. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Mutaf, A. (2008, Summer). Teorik ve Pratik Olarak Osmanlı'da Recm Cezası: Bazı Batı Anadolu Şehirlerindeki Ugulamaları. Turkish Studies, 3(4), 573-598.
• Ortaylı, İ. (1994). Hukuk ve İdare Adamı Olarak Osmanlı Devletinde Kadı. Ankara: Turhan Kitabevi.
• Pierce, L. (2000). Ekberiyet, Cinsellik ve Toplum Düzeni: Toplumsal Cinsiyetle İlgili Osmanlı Söz Dağarcığı. M. C. Zilfi (Ed.), Modernleşmenin Eşiğinde Osmanlı Kadınları (s. 161-187). Tarih Vakfı Yayınları.
• Taş, H. (2007). Osmanlı'da Şikayet Hakkının Kullanımı Üzerine Düşünceler. Memleket, 2(3), 187-205.
• Tekgül, N. (2013). Modernite Öncesi Osmanlı Toplumunda "Mahremiyet" Halkaları. Ü. Ekin (Ed.), Prof. Dr. Özer Ergenç'e Armağan (s. 411-433). İstanbul: Bilge Kültür Sanat.
• Tok, Ö. (2005). Kadı Sicilleri Işığında Osmanlı Şehrindeki Mahalleden İhraç Kararlarında Mahalle Ahalisinin Rolü (XVII. ve XVIII. Yüzyıllarda Kayseri Örneği). Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi(18), 155-173.
• Tutar, A. Y. (2018). 16 Numaralı Konya Şer’iye Sicili (1083-1083 / 1672-1673) Değerlendirme ve Transkripsiyon, (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi). Konya, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Üçok, Ç. (1946). Osmanlı Kanunnamelerinde İslam Ceza Hukukuna Aykırı Hükümler. Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 3(1), 51-82.
• Yağcı, Z. G. (2005). Osmanlı Taşrasında Kadınlara Yönelik Cinsel Suçlarda Adalet Arama Geleneği. Kadın Araştırmaları Dergisi, VI(2), 51-82.
• Yılmaz, F. (1995). XVI. Yüzyılda Edremid Kazası, (Basılmamış Doktora Tezi). İzmir, Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Yılmaz, F. (2000). XVI. Yüzyılda Osmanlı Toplumunda Mahremiyetin Sınırlarına Dair. Toplum ve Bilim, 92-109.
• Ze'evi, D. (2000). 17. Yüzyılda Bir Osmanlı Sancağı'nda Toplum ve Ekonomi. (S. Çağlayan, Çev.) Tarih Vakfı Yayınları.
• Ze'evi, D. (2008). Müslüman Osmanlı Toplumunda Arzu ve Aşk. (F. Aytuna, Çev.) Kitap Yayınevi.