Türk ve Rus Edebiyatında Süslü Nesir

Yıl 2020, Sayı: 44, 85 - 102, 26.12.2020

Kevser Tetik Gönül Yüksel

https://doi.org/10.21497/sefad.845373

Öz

Süslü nesir, klasik Türk edebiyatının başlıca nesir türlerinden biridir. Dönemin önde gelen edebî türü olan nazmın etkileyici gücü, nesri de etkiler. Bunun sonucunda ise nazımdaki gösterişli mecazlara, çeşitli edebî sanatlara bolca yer verilen, ağdalı bir dil ile yazılan secilerin ağırlıkta olduğu âhenkli ve ritmik bir tınısı olan süslü nesir ortaya çıkar. Klasik Türk edebiyatında süslü nesir türünün ilk örneği XV. yüzyılda Tazarru’nâme adlı eseriyle Sinan Paşa tarafından verilmiştir. Bu nesrin diğer temsilcileri arasında Fuzuli, Veysi, Nergisi gibi yazarlar bulunmaktadır. Rus edebiyatında da süslü nesrin (орнаментальная проза) temelleri ilk olarak XV. yüzyılda Epifaniy Premudrıy tarafından ağdalı bir dille kaleme alınan Stefan Permskiy’nin Yaşamı (Житие Стефана Пермского) ve Sergiy Radonejskiy’nin Yaşamı (Житие Сергия Радонежского) eserlerinde görülür. Rus edebiyatında süslü nesrin kökenleri, XV. yüzyıla dayansa da süslü nesir, neorealizm ile başlayan yeni üslup arayışlarının bir sonucu olarak 1920’li yıllarda ortaya çıkmıştır. Söz konusu çalışmada karşılaştırmalı olarak genelden özele bir anlatımla Türk ve Rus edebiyatındaki süslü nesrin ortaya çıkışına, gelişim evrelerine, üslup özelliklerine, ortak yanlarına ve farklılıklarına açıklık getirilmiştir. Bu bağlamda süslü nesre ait çeşitli eserlere ait parçalardaki söz ve anlam sanatları ve uyaklar analiz edildiğinde, her iki edebiyatın süslü nesir örneklerinde de yoğun benzerlikler görülmüş, ağırlıklı olarak kullanılan sanatsal anlatımın, temelde sanatçıların estetik kaygısına dayalı olarak gerçekleştirildiği tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Süslü nesir, Türk edebiyatı, Rus edebiyatı

Ornate Prose in Turkish and Russian Literature

Öz

Ornate prose is one of the main types of prose in the classical Turkish literature. The impressive power of poetry, the leading literary genre of the period, also influenced prose. Ornate prose, characterized by flashy metaphors, various literary arts, elaborated language, predominant internal rhyme (seci), harmonious and rhythmic resonance, emerged as the result of this influence. The first example of ornate prose in the classical Turkish literature is the 15th-century ‘Tazarrunâme’ by Sinan Pasha. Other representatives of this prose are Fuzuli, Veysi, Nergisi, to name just a few. In the Russian literature, the origins of ornate prose were first seen in the 15th century in such hagiographies as Life of Stefan of Perm and Life of Sergius of Radonezh by Epiphanius the Wise. Although its origins in the Russian literature date back to the 15th century, the ornate prose reappeared as a result of the search for new styles starting with neorealism in the 1920s. This study sets out to clarify the emergence of ornate prose in the Turkish and Russian literatures, its developmental stages, stylistic features, common aspects, and differences comparatively from the general to the specific. In this context, when the rhetoric and semantic arts and rhymes in the pieces belonging to various works belonging to the ornate prose were analyzed, deep similarities were observed in the ornate samples of both literature and it was determined that the artistic expression that is used was carried out mainly based on the aesthetic concerns of the artists.

Anahtar Kelimeler

Ornate prose, Turkish literature, Russian literature

Kaynakça

• Ahmedov, S. H. & Alihanova, İ. Ya. (2013). Ponyatiye ornamentalizma v literaturovedenii i proza Ahmedhana Abu-Bakara. Vestnik instituta yazıka, literature i iskusstva imeni G. Tsadası, 3, 93-98. Erişim adresi: https://elibrary.ru/download/elibrary_20499120_51941354.pdf
• Bahtin, M. M. (1975). Voprosı literature i estetiki. Moskva: Hudojestvennaya literatura.
• Banarlı, N. S. (1998). Resimli Türk edebiyatı tarihi I. İstanbul: MEB Yay.
• Belaya, G. A. (1978). Rojdeniye novıh stilevıh form kak protsess preodoleniya “neytralnogo” stilya. N. K. Gey (Ed.), Teoriya literaturnıh stiley. Mnogoobraziye stiley sovetskoy literature: Voprosı tipologii. içinde (s. 460-485). Moskva: Nauka.
• Belaya, G. A. (1978). Stili vremya (“avtoritetnıystil” i ego problemetika). N. K. Gey (Ed.), Teoriya literaturnıh stiley. Mnogoobraziye stiley sovetskoy literature: Voprosı tipologii. içinde (s. 231-256). Moskva: Nauka.
• Belıy, A. (2004). Peterburg (2.bs.). Sankt-Peterburg: Nauka.
• Brevnova, S. V. (2002). Sistemno-funksionalnoye opisaniye ornamentalnoy prozı hudojestvennogo teksta (na materiale proizvedeniy Ye. Zamyatina i B. Pilnyaka). (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Kuban Devlet Üniversitesi, Krasnodar.
• Çaldak, S. (2006). Eski Türk edebiyatında nesir (düz yazı). Bilimin ve aklın aydınlığında eğitim, 7(77-78), 74-90. Erişim adresi: http://turkoloji.cu.edu.tr/ESKI%20TURK%20%20EDEBIYATI/suleyman_caldak_eski_turk_edebiyatinda_nesir.pdf.
• Dragomiretskaya, N. (1965). Teoriya literaturı. osnovnıye problemı v istoriçeskom osveşçenii. Stil’. Proizvedeniye. Moskva: Literaturnoye razvitiye.
• Fedin, K. (1974). Goroda i godı. Brat’ya. Moskva: Hudojestvennaya literatura.
• Golubkov, M. M. (2002). Russkaya literatura xx veka: Posle raskola. Moskva: Aspekt.
• Golubkov, M. M. (2016). İstoriya russkoy literaturnoy kritiki xx veka. Moskva: Yurayt.
• Gülsevin, G., Turan, F., Kartallıoğlu, Y., Develi, H. & Duman, M. (2012). XVI-XIX. yüzyıllar Türk dili. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yay.
• Halilova, D. M. (2009). Ritmiçeskaya organizatsiya nominativnıh ryadov v russkoy ornamental’noy proze. Vestnik tsentra mejdunarodnogo obrazovaniya Moskovskogo gosudarstvennogo universiteta, 4, 83-86. Erişim adresi: https://elibrary.ru/download/elibrary_13019952_95471932.pdf
• İvanov, V. V., Papernıy, Z. S. & Parnis, A. Ye. (2000). Mir Velimira Hlebnikova. Stat’i. İssledovaniya (1911-1998). Moskva: Yazıki russkoy kul’turı.
• İz, F. (1996). Eski Türk edebiyatında nesir. Ankara: Akçağ Yay.
• Kojevnikova, N. A. (1976). İz nablyudeniy nad neklassiçeskoy (“ornamental’noy”) prozoy. İzvestiya, 35(1), 55-66. Erişim adresi: https://www.twirpx.com/file/2182439/.
• Kvyatkovskiy, A. P. (2013). Poetiçeskiy slovar’. Moskva: İzdatel’skiy tsentr Rossiyskogo gosudarstvennogo gumanitarnogo universiteta.
• Lihaçov, D. S. (1979). Poetika drevnerusskoy literaturı. Moskva: Nauka.
• Lotman, Yu. M. (1970). Struktura hudojestvennogo teksta. Moskva: İskusstvo.
• Lugovaya, N. V. (2016). Figurı pribavleniya kak smısloobrazuyuşçeye i ritmoobrazuşçeye sredstvo ornamental’noy prozı B. Poplavskogo (na primere romana “Domoy s nebes). Trudı Rostovskogo gosudarstvennogo universiteta putey soobşçeniya, 1, 56-60. Erişim adresi: https://elibrary.ru/download/elibrary_27386521_91897256.pdf .
• Mengi, M. (2007). Eski Türk edebiyatında nesir: Gelişimi ve kaynakçası. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, 5(10), 43-76. Erişim adresi: https://www.academia.edu/5697549/Eski_T%C3%BCrk_Edebiyat%C4%B1nda_Nesir_Geli%C5%9Fimi_ve_Kaynak%C3%A7as%C4%B1_The_Prose_in_Old_Turkish_Literature_Its_Development_and_Bibliography_M%C4%B0NE_MENG%C4%B0.
• Novikov, L. A. (1990). Stilistika ornamental’noy prozı Andreya Belogo. Moskva: Nauka.
• Pilnyak, B. (2003). Sobraniye soçineniy v 6 tomah (C. 1): Golıy god: Roman; povestı; rasskazı. Moskva: TERRA.
• Puşkin, A. (1937). Yevgeniy Onegin. Parij: Étoile.
• Skorospelova, Y. B. (2003). Russkaya proza xx veka: Ot A. Belogo (“Peterburg”) do B. Pasternaka (“Doktor Jivago”). Moskva: TEİS.
• Şalamov, V. (2016). Kolımskiye rasskazı. Sankt-Peterburg: Azbuka.
• Schmid, W. (1998). Proza kak poeziya: Puşkin. Dostoyevski. Çehov. Avangard. Sankt- Peterburg: INAPRESS.
• Şulova, Y. A. (2016). Traditsii ornamental’noy prozı A. Belogo v romane V. İ. Guseva “Ognennıy veter yuga.” L. F. Alekseyeva (Haz.), II Mejdunarodnaya nauçnaya konferentsiya “Slovesnoye iskusstvo Serebryanogo veka i russkogo zarubejya v kontekste epohi (“Smirnovskiye çteniya”)”. Sbornik statey içinde (s. 268-272). Moskova: Moskova Devlet Üniversitesi Yay.
• Tetik, K. (2019). Şiirsel düzyazı ve Varlam Tihonoviç Şalamov’un “Kolıma Hikâyeleri”nden “Kar Boyunca” hikâyesi örneğinde şiirsel düzyazının üslup özellikleri. E. İnanır, O. Köse ve Y. Ulutürk (Ed.), Siyasi, sosyal ve kültürel yönleriyle Türkiye ve Rusya içinde (C. 1, s. 227-239). Ankara: Berikan Yay.
• Tetik, K. (2020). Bir skaz örneği: İsaak Babel’inTuz adlı öyküsü. O. Köse (Ed.), Siyasi, sosyal ve kültürel yönleriyle Türkiye ve Rusya içinde (C. 4, s. 205-219). Ankara: Berikan Yay.
• Tınyanov, Yu. (1928). Smert Vizir-Muhtara. “Public Domain”.
• Tomaşevskiy, B. V. (1959). Stih i yazık. Moskva: Hudojestvennaya literatura.
• Tulum, M. (Haz.). (2001). Tazarru’nâme. Ankara: MEB Yay.
• Uşakov, D. N. (2012). Tolkovıy Slovar’ russkogo yazıka. Moskva: Al’ta Print.
• Zamyatin, Ye. (2014). Mı. Sankt-Peterburg: Azbuka-klassika.
• Zimina, N. & Rus-Bryuşinina, İ. V. (2015). Hudojestvennıy kontsept kak yedinitsa individual'nogo soznaniya i ornamental'no stidiostilya (na primere tvorçestva V. Pelevina). Nauçnıye trudı KUBGTU, 5, 9-16. Erişim adresi: https://elibrary.ru/download/elibrary_23498452_46704995.pdf.