Yaman Koray’ın “Mola”sında Doğa Algısı

Yıl 2021, Sayı: 45, 123 - 142, 07.06.2021

Hayrunisa Topçu

https://doi.org/10.21497/sefad.943922

Öz

Doğa ile insan arasındaki ilişki sanatın ortaya çıkışına kaynaklık etmiştir. Edebiyatta doğanın taklidi ile başlayan bu ilişki, mitolojik öykülerle devam etmiş, sonrasında da romantizm ve realizmin etkisi altında şekillenmiş, günümüze yaklaştıkça şehirleşme ve modernizm kavramlarıyla değerlendirilmeye başlamıştır. Türk edebiyatında da benzer bir seyir izleyen doğa algısı, halk şiirlerinde pastoral bir bakış açısıyla kendisini göstermiş, Tanzimat Dönemi’nde romantizm etkisindeki betimlemelerde ortaya çıkmış, Servet-i Fünûn’da ise realist bir tavır takınmıştır. Doğaya karşı geliştirilen bu gerçekçi tutum, şehirleşme ve modernleşmenin etkisini hissettirdiği 1970’li yıllara kadar devam eder. Bu çalışmanın konusu, Yaman Koray’ın 1970’te kaleme aldığı Mola isimli romanındaki doğa algısıdır. Erdek’in Narlıköy isimli köyünde geçen romandaki doğa algısı, hem doğa - kent çatışması üzerinden hem de insanların doğaya ait farkındalıkları üzerinden verilir. Çatışmanın çözümlenmesi ve farkındalıkların ortaya çıkarılması için edebiyat alanında 90’lardan sonra yeni bir eleştiri yöntemi olarak ortaya çıkan ekoeleştiriden faydalanılmıştır. Böylelikle roman üzerinden kırsalda yaşayan insanların şehirleşmeye bakışı, modernizm ile şehirleşme arasındaki ilişki, bu ilişkinin insan ile doğa arasındaki mesafeyi ne yönde etkilediği, insanların doğaya ve çevrenin korunmasına dair farkındalıklarının ne düzeyde olduğu sorgulanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Yaman Koray, Mola, ekoeleştiri, şehirleşme, köy romanı

Perception of Nature in Mola by Yaman Koray

Öz

The relation between nature and the man has caused the emergence of art. This relation, which started with the imitation of nature, continued with mythological stories and was formed under the influence of romanticism and realism. Then, it has started to be evaluated with the use of urbanization and modernism concepts in literature until today. The perception of nature, which has a similar course in Turkish literature, has shown itself with the pastoral point of view in folk poetry, appeared in the descriptions under the influence of romanticism in the Tanzimat Period, and maintained a realistic attitude in Servet-i Fünûn Period. This realistic attitude towards nature had continued until the 1970s when the impact of urbanization and modernization was clear enough. The subject of this study is the perception of nature in the novel named Mola by Yaman Koray in 1970. The perception of nature seen in the novel in the village of Narlıköy in Erdek is reflected both through the conflict between nature and the city and people's awareness of nature. In order to solve the conflict and reveal the awareness, the eco-criticism, which emerged as a new method of criticism after the 90s, was used in literature. In this way, throughout the novel, the view of people living in village on urbanization, the relation between modernism and urbanization, how this relation has affected the distance between human and nature, the level of awareness of people about nature and the protection of environment were questioned.

Anahtar Kelimeler

Yaman Koray, Mola, ecocriticism, urbanisation, village novel

Kaynakça

• Adamson, J. & Slovic, S. (2009). Guest Editors’ Introduction: The Shoulders We Stand On: An Introduction to Ethnicity and Ecocriticism. MELUS:Multi-Ethnic Literature of the U.S., 34(2), 5-24. doi: 10.1353/mel.0.0019.
• Aksakal, A. (2019, 9 Eylül). Yaman Koray. Erişim adresi: http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/koray-yaman.
• Buell, L. (1995). Environmental imagination: Thoreau, nature writing, and the formation of American culture. Cambridge, MA: Harvard University Press.
• Buell, L. (2005). The future of enviromental criticism environmental crisis and literary imagination. USA: Blackwell Publishing.
• Dindar, G. (2012). Derin ekoloji hareketi ve ekoeleştiri: bir garip şair Orhan Veli. S. Oppermann (Ed.), Ekoeleştiri çevre ve edebiyat içinde (s. 59-92). Ankara: Phoenix Yayınları.
• Erkal, M. E. (2000). Sosyoloji. İstanbul: Der Yayınları
• Glotfelty, C. (1996). Introduction: Literary studies in an age of enviromental crisis. C. Glotfelty & H. Fromm (Ed.), The ecocriticism reader landmarks in literary ecology içinde (s. xv-xxxvii.). Athens: University of Georgia Press.
• Irmak, E. (2018). Eski köye yeni roman köy romanının tarihi, kökeni ve sonu (1950-1980), İstanbul: İletişim Yayınları.
• Keleş, R. (1976). Kentbilim ilkeleri. Ankara: Sosyal Bilimler Derneği Yayınları.
• Keleş, R. (2005). Kent ve kültür üzerine. Mülkiye Dergisi, 29 (246), 9-18. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/839
• Oppermann, S. (2012). Ekoeleştiri: çevre ve edebiyat çalışmalarının dünü ve bugünü. S. Oppermann (Ed.), Ekoeleştiri çevre ve edebiyat içinde (s. 9-58). Ankara: Phoenix Yayınları.
• Özdağ, U. (2017a). Çevreci eleştiriye giriş doğa kültür edebiyat. Ankara: Ürün Yayınları.
• Özdağ, U. (2017b). Edebiyat ve toprak etiği, Amerikan doğa yazınında Leopold’cu düşünce. Ankara: Ürün Yayınları.
• Özdağ, U. & Gökalp Alpaslan, G. G. (2010). Türkiyat araştırmalarında yeni bir alan: çevreci eleştiri. Ü. Ç. Şavk (Ed.), Orhon yazıtlarının bulunuşundan 120 Yıl sonra Türklük bilimi ve 21. Yüzyıl, 3. Uluslararası Türkiyat araştırmaları sempozyumu bildiriler kitabı içinde (s. 641-651) (C. 2). Ankara: Hacettepe Üniversitesi Yayınları.
• Öztop, E. (2005, Eylül). Kral çıplak diyemeyenlere yapılan ‘sanat’ deli ediyor beni. Cumhuriyet Kitap, 815, 4-6.
• Öztop, E. (2006, Mart). Yaman Koray’ın ardından uğurlar ola kaptan. Cumhuriyet Kitap, 841, 10.
• Rueckert, W. (1996). Literature and ecology. G. Cheryll & H. Fromm (Ed.), The ecocriticism reader landmarks in literary ecology içinde (s. 105-123). Athens: University of Georgia Press.
• Sezal, İ. (1992). Şehirleşme. İstanbul: Ağaç Yayınları.
• Siyavuşgil, S. E. (1993). Türk halk şiirinde tabiat. Ş. Elçin (Ed.), Türk edebiyatında tabiat içinde (s. 7-20). Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları.
• Türk Dil Kurumu. (2007), Su ürünleri terimleri sözlüğü. Erişim adresi: https://sozluk.gov.tr/. Erişim tarihi: 14.04.2020.
• Uzkuç, S. (2016). Yaman Koray’ın hayatı, sanatı üzerinde bir inceleme (Doktora tezi). Erişim adresi: https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp.