Sümela Manastırı Kültürel Mirası için Tanımlanması Gereken Miras Alanı ve Tampon Bölgesine Yönelik Öneriler

Yıl 2021, Sayı: 45, 295 - 312, 07.06.2021

Veysel Özbey

https://doi.org/10.21497/sefad.944092

Öz

UNESCO Dünya Kültürel ve Doğal Mirasın Korunmasına Dair Sözleşme’ye taraf devletler, UNESCO Dünya Miras Listesi’ne tanımlamak istedikleri miraslarını kendi UNESCO geçici listelerine yazdırmakla yükümlüdür. Liste için UNESCO Dünya Miras Komitesi’ne sunulacak bir mirasla ilgili dosyanın vazgeçilmez bileşenlerinden birisi de miras alanının ve tampon bölgenin sınırlarını gösterir haritalardır. Bir taraf devlet, ulusal ölçekte yasalar ve diğer yaptırım araçlarını kullanarak sınırlarını belirlediği miras alanlarının korunmasından sorumludur. Çalışmada, UNESCO Dünya Miras Listesi’nde yer alan benzer nitelikteki mimarî mirasların, tanımlanan alanları ve tampon bölgeleri incelenerek Türkiye UNESCO Geçici Listesi’ne 2000 yılında tanımlanan Sümela Manastırı kültürel mirasının alan tanımlamalarına yönelik öneriler geliştirilmiştir. Liste’de yer alan miraslarda, büyük ölçekli ve ilişki kurdukları doğal çevrelerini içeren alan tanımlaması uygulandığı tespit edilmiştir. Sümela Manastırı’nın bulunduğu Maçka İlçesi’nin de Liste’deki miraslara benzer nitelikte, Altındere Vadisi Millî Parkı, Sümela-Altındere Vadisi Doğal Sit Alanı gibi doğal mirasları ve tarih içerisinde Sümela Manastırı ile etkileşim içerisinde olan Vazelon, Panagia Keramesta ve Kuştul Manastırları gibi benzer nitelikteki kültürel mirasları barındırdığı gözlemlenmiştir. Adaylık dosyası için tanımlanacak miras alanı ve tampon bölgesinin, bahsi geçen miraslarla birlikte ele alınmasının, Liste’nin mevcut durumuna daha uygun düşeceği ve yerel getirilerinin daha fazla olacağı sonucuna varılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Ortodoks kaya manastırları, kültürel varlık koruma, miras alanı ve tampon bölge, Bizans mimarîsi, Ayazma

Recommendations on the Delimitation of the Property Area and the Buffer Zone of Sumela Monastery Cultural Heritage

Öz

States parties to the UNESCO Convention on the Protection of the World Cultural and Natural Heritage are obliged to include in their UNESCO tentative list the heritage they wish to inscribe on the UNESCO World Heritage List. Maps showing the boundaries of the property area and the buffer zone are one of the indispensable components of a candidate heritage file to be submitted to the UNESCO World Heritage Committee. A state party is nationally responsible for the protection of the determined heritage sites by law and other sanctions. In this study, recommendations are made for defining the property area and the buffer zone of Sumela Monastery which was registered in the UNESCO Tentative List of Turkey in 2000, by examining property areas and buffer zones of similar heritages in the UNESCO World Heritage List. It is observed that a large-scale field definition was applied for the similar heritages, including the natural environment they related to. Similar to the heritages in the list, Maçka district where the Sumela Monastery is located, hosts natural heritages such as the Sümela-Altındere Valley Natural Protected Area, the Altındere Valley National Park and similar cultural heritages such as Vazelon, Panagia Keramesta and Kuştul Monasteries that were in interaction with Sumela Monastery in history. It is concluded that defining the property area and buffer zone by covering the mentioned heritages would be more suitable for the current situation of the list and more beneficial for the district.

Anahtar Kelimeler

Orthodox rock monasteries, cultural property protection, property area and buffer zone, Byzantine architecture, holy spring

Kaynakça

• Aksu, Ö. V. (2015). Korunan doğal rekreasyon alanlarında donatı elemanlarının tasarımları: Altındere Vadisi Milli Parkı örneği. Kastamonu Üniversitesi Orman Fakültesi Dergisi, 15(2), 267-278.
• Alikılıç, D. (2001). Tarih boyunca Trabzon havalisinde kütüphaneler. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, (17), 305-313.
• Altun, L. (1995). Maçka (Trabzon) Orman İşletmesi ormanüstü serisinde orman yetiştirme ortamı birimlerinin ayrılması ve haritalanması üzerine araştırmalar (Doktora tezi). Erişim adresi: https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/giris.jsp.
• Anşin, R. (1978). Doğu Ladini traşlama alanlarında flora sorunu. Orman Mühendisliği Dergisi, (6), 38-40.
• Atalay, İ. (1994). Türkiye vejetasyon coğrafyası. İzmir: Ege Üniversitesi Basım Evi.
• Ayar, T. (2017). Osmanlı’nın son dönemi Maçka’da kiliselerin tamiri ve yeniden inşâsı. History Studies, 9(1), 1-19.
• Başar, S. & Bayram, A. (2018, 26 Mart). Sümela Manastırı’nda bugüne kadar görülmemişti... 'Çile odaları' bulundu. Hürriyet. Erişim adresi: https://www.hurriyet.com.tr/gundem/sumela-manastirinda-bugune-kadar-gorulmemisti-cile-odalari-gun-yuzune-cikariliyor-40784165.
• BBC News (2010, 15 Ağustos). Sümela Manastırı'nda 88 yıl sonra ayin. Erişim adresi: https://www.bbc.com/turkce/haberler/2010/08/100815_sumela.
• Bryer, A. & Winfield, D. (1985). The Byzantine Monuments and Topography of the Pontos: Plates (C. 1). Washington: Dumbarton Oaks Research Library and Collection.
• Bryer, A., Winfield, D., Ballance, S. & Isaac, J. (2002). The Post-Byzantine Monuments of the Pontos. Amerika Birleşik Devletleri: Ashgate.
• Cagrisad (2012, 18 Ağustos). Kuştul Manastırı. Erişim adresi: http://wowturkey.com/forum/viewtopic.php?t=106075.
• Coğrafî veri sistemi (2021). Erişim adresi: https://www.google.com/maps.
• DHA (2018, 6 Mart). Vazelon Manastırı turizme kazandırılacak. TRTHaber. Erişim adresi: https://www.trthaber.com/haber/kultur-sanat/vazelon-manastiri-turizme-kazandirilacak-353979.html.
• Doğanay, S. (2003). Coğrafi özellikleri açısından Altındere Vadisi Milli Parkı. Doğu Coğrafya Dergisi, 8(10), 43-64.
• Durmuş, A. (2016). Meryem Ana Manastır. Uluslararası Türk Dünyası Kültür Araştırmaları Dergisi, (5), 93-117.
• Düzgüneş, E. & Demirel, Ö. (2013). Maçka Bölgesi’nin alternatif turizm potansiyeli açısından değerlendirilmesi. İnönü Üniversitesi Sanat ve Tasarım Dergisi, 3(7), 1-11.
• Eyice, S. (1966). Trabzon yakınında Meryem Ana Manastırı. Belleten, 30(118), 243-264.
• Eyice, S. (1991). Aynaroz. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (C. 4, ss. 267-269) İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Eyice, S. (1996). One of the Most Visited Places in Trabzon: The Monastery of the Virgin Mary (or Sumela Monastery). H. Saltık (Ed.), Trabzon (G. Özer, Çev.) içinde (81-90). İstanbul: Türkiye Cumhuriyeti Kültür Bakanlığı - Renk Ajans Basım Yayın Hizmetleri Tic. Ltd. Şti.
• Fallmerayer, J. P. (2002). Doğu’dan fragmanlar (1. bs., H. Salihoğlu, Çev.). İstanbul: İmge Kitabevi Yayınları.
• Gümüş, C. & Eryılmaz, A. Y. (2015). Altındere Vadisi Milli Parkı’nda yaşanan tahriplerin yasal ve yönetsel boyutları. D. Toksoy & M. M. Bayramoğlu (Ed.), IV. Ormancılıkta Sosyo-Ekonomik Sorunlar Kongresi Bildirileri içinde (s. 4-15). Trabzon: Karadeniz Teknik Üniversitesi, Orman Fakültesi, Orman Ekonomisi Anabilim Dalı.
• Günday, A. F. H. (1960). Hayat ve hatıralarım. İstanbul: Çelikcilt Matbaası.
• İEllada (2019, 29 Nisan). I istoría tou Agíou Georgíou Peristereóta stin Trapezoúnta. Erişim adresi: https://iellada.gr/istoria/i-istoria-toy-agioy-georgioy-peristereota-stin-trapezoynta.*
• İHA (2018, 14 Ekim). Fener Rum Patriği Bartholomeos Sümela için Trabzon’a Geldi. Kanal 23. Erişim adresi: https://www.kanal23.com/haber/gundem/fener-rum-patrigi-bartholomeos-sumela-icin-trabzona-geldi-VQ9FCBhF.
• Kılıçaslan, A. (1996). Trabzon Değirmendere havzasının turizm potansiyeli ve planlaması. Türk Coğrafya Dergisi, (31), 183-197.
• Köse, İ. (2012). The Monastery of Soumela and ancient trade routes connected to it. Codrul Cosminului, 18(1), 7-28.
• Köse, İ. & Demciuc, V. M., (2014). Vazelon (St. John) Monastery of Maçka Trebizond. Codrul Cosminului, 20(1), 259-272.
• Menteş, İ. (1992). Altındere Vadisi Ulusal Parkı uzun devreli gelişme plânlamasına yönelik araştırmalar (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), Karadeniz Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Trabzon.
• Miller, W. (1926). Trebizond: The last Greek Empire of the Byzantine Era: 1204-1461. Chicago: Argonaut.
• Nişanyan, S. & Nişanyan, M. (2002). Herkesin bilmediği olağanüstü yerler. İstanbul: Boyut Yayın Grubu.
• Orthodoxian News Agency (2019, 17 Ocak). Ótan erímose o Ai Giórgis ston Pónto. Erişim adresi: https://www.orthodoxianewsagency.gr/ieres-mones/όταν-ερήμωσε-ο-αη-γιώργης-στον-πόντο/.
• Rice, T. D. (1930). Notice on Some Religious Buildings in the city and vilayet of Trebizond. Byzantion, 5(1), 47-81.
• Sakıcı, Ç. (2005). Maçka Altındere Vadisi Milli Parkı’nın kaynak değerlerinin ve kullanımının rekreasyonel açıdan irdelenmesi. Korunan Doğal Alanlar Sempozyumu 2005 Bildirileri içinde (s. 435-442). Isparta: Süleyman Demirel Üniversitesi.
• Şen, Ö. (1998). Trabzon tarihi. Trabzon: Derya Kitabevi.
• Toksoy, D., Ayaz, H., Şen, G. & Özden, S. (2005). Doğu Karadeniz Bölgesi’nde orman-köylü ilişkileri. Kafkas Üniversitesi Artvin Orman Fakültesi Dergisi, 6(1-2), 79-85.
• Trabzon Turizm Müdürlüğü (1993). Tarihi ve turistik değerleri ile Trabzon. Trabzon Turizm Müdürlüğü Yayınları/4.
• Tüfek, Ö. (1978). Sümela: Meryemana / The Monastery of Sumela (I. Önalp, Çev.). Trabzon: Verlag nicht ermittelbar.
• Türkiye Cumhuriyeti Çevre ve Şehircilik Bakanlığı (2018, 09 Ekim). Trabzon İli, Maçka İlçesi, Sümela-Altındere Vadisi Doğal Sit Alanı Tescil İlanı. Tabiat Varlıklarını Koruma Genel Müdürlüğü. Erişim adresi: https://tvk.csb.gov.tr/trabzon-ili-macka-ilcesi-sumela-altindere-vadisi-dogal-sit-alani-tescil-ilani-duyuru-363021.
• Türkiye Cumhuriyeti Kültür ve Turizm Bakanlığı (2020a). Sümela Manastırı. Döner Sermaye İşletmesi Merkez Müdürlüğü, T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı’na bağlı müze ve ören yerlerinin giriş kontrol sistemleri ve genel olarak gişe hizmetlerinin modernizasyonu projesi. Erişim adresi: https://muze.gov.tr/muze-detay?SectionId=SML01&DistId=MRK.
• Türkiye Cumhuriyeti Kültür ve Turizm Bakanlığı (2020b). Kızlar Manastırı (Panagia Keramesta). Trabzon İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü. Erişim adresi: https://trabzon.ktb.gov.tr/TR-57655/kizlar-manastiripanagia-keramesta.html.
• Türkiye Cumhuriyeti Maçka Belediyesi (2020). Vazelon Manastırı. Erişim adresi: https://www.macka.bel.tr/turistik-bilgiler/vazelon-manastiri.
• Türkiye Cumhuriyeti Tarım ve Orman Bakanlığı (2020a). Altındere Vadisi Milli Parkı /Sümela Manastırı. Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü. Erişim adresi: http://altindere.tabiat.gov.tr/.
• Türkiye Cumhuriyeti Tarım ve Orman Bakanlığı (2020b). Altındere Vadisi Milli Parkı. Erişim adresi: http://bolge12.ormansu.gov.tr/12bolge/altinderevadisimilliparki.aspx?sflang=tr.
• Türkiye Cumhuriyeti Tarım ve Orman Bakanlığı (2020c). Milli Parklar. Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü. Erişim adresi: https://www.tarimorman.gov.tr/DKMP.
• UNESCO Dünya Miras Merkezi (2019). Operational Guidelines for the Implementation of the World Heritage Convention. Paris: UNESCO Dünya Miras Merkezi.
• UNESCO (2020). UNESCO Dünya Miras Merkezi resmî sitesi. Erişim adresi: https://whc.unesco.org/.
• Yılmaz, D. O. (2015). Orta ve Doğu Karadeniz Bölgesi 19. yüzyıl Rum Ortodoks kiliseleri figürlü freskoları üzerine bir değerlendirme. Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, (55), 127-167.
• Yücel, E. (1988), Trabzon and Sümela. İstanbul: Net Turistik Yayınlar Sanayi ve Ticaret A.Ş.
• Zaman, M. (2005). Türkiye’nin önemli inanç turizmi merkezlerinden biri: Sümela (Meryamana) Manastırı. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 6(2), 1-24.