Kırşehirli ‘Îsa’ya Ait Yeni Bir Dâstân-ı İbrâhîm Nüshası ve Dili

Yıl 2022, Sayı: 48, 73 - 90, 25.12.2022

Mehmet Yastı Ayşe Tursun

https://doi.org/10.21497/sefad.1218364

Öz

Türkler İslamiyete girdikten sonra halka İslam dininin kaidelerini, ibadetlerini, yasaklarını öğretmek ve sevdirmek amacıyla telif ve tercüme eserler kaleme almışlardır. Bu durum kimi zaman İslam dininin öne çıkan şahsiyetlerinin hayatlarından kesitler sunularak yapılmıştır. Genellikle kim tarafından yazıldığı bilinmeyen halkın ortak malı kabul edilen destanlar, halk hikâyeleri bu amaçla yazılmış türlerin başında gelir. Kısa olmalarından dolayı mecmualarda karşımıza çıkan hikâye ve destanlar, konuları bakımından benzer olmakla birlikte müellif ve müstensihin kendi ağız özellikleri ya da ağız bölgesine göre ses, şekil ve söz varlığı gibi hususlarda farklılıklar gösterebilmektedir. Çalışmamıza konu olan ve Dâstân-ı İbrâhîm adıyla kaleme alınan bu eserde İbrahim’in kısa ömrü ve Hz. Peygamber’in bu olay karşısındaki hissiyatı anlatılmıştır. Yazma, Paris Biblioteque Nationale 252 numarada kayıtlı bir mecmuanın 7a-11b varakları arasında yer almaktadır. Eser, katalog bilgilerine göre 17. yüzyıla tarihlendirilse de dil hususiyetleri açısından Eski Anadolu Türkçesinden Osmanlı Türkçesine geçiş dönemi özellikleri taşımaktadır. Bu araştırmada eser tanıtılarak Türk dilinin tarihsel gelişimi üzerine yapılan çalışmalara katkı sağlanması amaçlanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Dâstân-ı İbrâhîm, Eski Anadolu Türkçesi, söz varlığı, dil özellikleri

Linguistics Observations on a Recently Found Copy of Dâstân-ı İbrahim Written by Kırşehirli İsa

Öz

After converting to Islam, Turks wrote and translated works in order to teach the prohibitions and principles of the religion of Islam, and to make people adopt the rules their new faith. In these works, sections from the lives of prominent personalities of the Islamic religion are presented. Epics and folk tales are the major genres written for this purpose. These works are generally not known by whom they were written and they are considered the common property of the people. Because of their shortness, the stories and epics that appear in the mecmuas are similar in terms of their subjects, but may differ in terms of phonetics, form and vocabulary depending on the dialectic characteristics of the author and the copyist [müstensih] or the dialect region. In this work, which is the subject of our study which is titled Dâstân-ı İbrâhîm, explains the short life of Abraham, and the Prophet Mohammed’s feelings regarding this. The manuscript is between the pages 7a-11b of a mecmua which is registered at Paris Biblioteque Nationale number 252. Although the work is dated to the 17th century according to the catalogue information, it has the characteristics of the transition period from Old Anatolian Turkish to Ottoman Turkish in terms of linguistic characteristics. In this research, the mentioned work was introduced and it was aimed to contribute to the studies on the historical development of the Turkish language.

Anahtar Kelimeler

Dâstân-ı İbrâhîm, Old Anatolian Turkish, vocabulary, linguistic characteristics

Kaynakça

• Abuzeov, N. (2001). Hz Peygamber’in eşlerinin rivayetinde aile ilişkileri (Yüksek Lisans Tezi). Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Akar, M. (2019). “Eski Türk edebiyatında İbrahimler, Halilnâme’nin yeni bir nüshası ve düşündürdükleri”. Aydın Türkler Bilgisi, C. 5, S. 2: 73-98.
• Aksoyak. İ. H. (2015). “Kırşehirli Îsâ”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. [Erişim Tarihi: 03.02.2022].
• Apak, A. (2010). “Hz. Peygamber’in (s.a.v.) çocuklarla ilişkileri üzerine tespit ve değerlendirmeler”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, C.19, S.1: 43-57.
• Apaydın, M. (1995). Resûlullah’ın günlüğü, İstanbul: İnsan Yay.
• Bars, M. (2020). “Halk diliyle yazılmış bir mersiye örneği: Dâstân-ı İbrâhîm”. Akra Kültür Sanat ve Edebiyat Dergisi. C. 8, S.21: 151-170
• Blocket, E. (2000). Catalogue des Manuscrits Turcs de la Bibliothèque Nationale I, Paris, Bibliotheque Nationale 58, rue de Bichelieu. MDCCCXXXII 2000, s.345.
• Boyacıoğlu, R. (2001). “Hz.Muhammed’in vahiy öncesi dönemi”. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, C. 5, S. 1: 5-22.
• Bozkurt, N. (2002). "Hz. Muhammed’in biyografisi üzerine". Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, C.1, S.1: 160-167.
• Çavdar, Y. (2018). Hazret-i Peygamberin oğlu İbrahim'in ölümü üzerine yazılmış bir manzume. T. Avşaroğlu S. Arslan & E. Kılınç (Ed.), Konya: Çizgi Kitabevi.
• Çubukçu, A. (2000). “İbrahim” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. C. 21: 273-274.
• Develi, H. (1995). Evliya Çelebi seyahatnâmesine göre 17.yüzyıl Osmanlı Türkçesinde ses benzeşmeleri ve uyumlar. Ankara: TDK Yay.
• Ergin, M. (2001). Türk dil bilgisi. İstanbul: Bayrak Yay.
• Gülsevin, G. & BOZ, E. (2004), Eski Anadolu Türkçesi. Ankara, Gazi Kitabevi.
• Gülsevin, G. (1997). Eski Anadolu Türkçesinde Ekler. Ankara: TDK Yay.
• Güneş, Ş. (2012). “Cevat Hakkı Tarım, Kırşehir Tarihi Üzerine Araştırmalar I”. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Tarih bölümü Araştırmaları Dergisi, C. 31, S. 52: 215-223.
• Kaya, İ. (1994). Resulullah’ın annesi ve hanımları 1-2. İstanbul: Uysal Kitabevi.
• Korkmaz, Ş. (2012). “Eski Anadolu Türkçesine ait bir manzum hikâye mecmuası” (Doktora Tezi). Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü.
• Korkmaz, Z. (2013). Türkiye Türkçesinin temeli Oğuz Türkçesinin gelişimi. Ankara: Türk Dil Kurumu Yay.
• Köksal, M. A. (1987). İslam tarihi: Hz. Muhammed (s.a.v.) ve İslamiyet, Medine devri. İstanbul: Köksal Yay.
• Köksal, M. F. (2020). “Gülşehrî”, http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/gulsehri (erişim tarihi 25.11.2022)
• Köktekin, K. (2010). “Kırşehirli İsa’nın Dâstân-ı İbrâhim’i ve dili”. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, S. 16: 13-26
• Mollaibrahimoğlu, C. (2018). “Ölünün ardından ağlamaya dair rivayetlerin değerlendirilmesi”. Tasavvur / Tekirdağ İlahiyat Dergisi, C. 4, S. 2: 540-562
• Özdoğan, K. (2013). Hz. Peygamber’in çocukları. (Yüksek Lisans Tezi). Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Özdoğan, K. (2018). “Hz. Peygamber’in Hz. Hatice’den dünyaya gelen çocuklarının sayısı ve sırası üzerine bir değerlendirme”. İlahiyat Tetkikleri Dergisi, S.49:185-206.
• Özkan, A. (2002). “Ahmed-i Dâî’nin Tefsîr Tercümesi’nin manzum mukaddimesi ve dil özellikleri”. SÜ Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Türkiyat Araştırmaları Dergisi, S. 11: 1-57.
• Özkan, A. (2008). “Mehekkü’l-İlim ve’l-Ulemâ isimli eserde dudak uyumu”. I. Uluslararası Türk Dili ve Edebiyatı Sempozyumu (23-26 Ekim 2007) Bildirileri, Isparta, s. 479-496.
• Özkan, A. (2014). “Netâyicü’l-A‘mâl ve Menâhicü’l-Ebrâr isimli eserde dudak uyumu”. SÜ Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Türkiyat Araştırmaları Dergisi, S. 36: 1-33.
• Peköz, E. (2017). “Hz. Peygamber’in câriyesi Mâriye”. Siyer Araştırmaları Dergisi, S.1: 70-92.
• Saʿd, İ. (1985), Ebû Abdullah Muhammed. et-Tabakâtü’l-kübrâ. Beyrut: Dâru’s-Sadr. İstanbul: Siyer Yay.
• Şahin, H. (2003). Eski Anadolu Türkçesi. Ankara, Akçağ Yay.
• Tan, B. (2013). “Millî kütüphane Yz A 3755 numarada kayitli bir mecmua” (Yüksek Lisans Tezi). Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Tarama Sözlüğü VIII (1996). 2. Baskı: Türk Dil Kurumu Yay.
• Temir, H. (2020). “Hz. Peygamber’in câriye eşi Mâriye el-Kıbtiyye’nin hayatı”. Hadis ve Siyer Araştırmaları Dergisi, C. 6, S. 2: 317-352.
• Timurtaş, F. K. (2012). Eski Türkiye Türkçesi. Ankara: Kapı Yay.
• Uraler, A. (2003). “Mariye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. C. 28: 64-64.
• Yavuz, O. (2006). Anadolu Türkçesiyle yazılan en eski Tezkiretü’l-Evliyâ Tercümesi ve dil özellikleri (inceleme-gramer-metin). Konya: Tablet Yay.
• Yücel, İ. (2012). Peygamberimizin hayatı. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yay.
• İnternet Kaynakları
• URL: “Güncel Türkçe Sözlük”, http://www.sozluk.gov.tr/ (Erişim: 13.02.2022).
• URL: “Tarama Sözlüğü”, http://www.sozluk.gov.tr/ (Erişim: 08.01.2022).
• URL: “Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü”, http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/isa-kirsehirli-isa/ (Erişim: 16.02.2022).
• URL: “Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü”, http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/gulsehri/ (Erişim: 10.03.2022).