Kirsu’dan Meydancıkkale/Kilikia Yüksek/Kabarık Torus’lu İki Kaide ve Anadolu Mimarlık Tarihi Açısından Değerlendirmesi

Yıl 2014, Sayı: 4, 85 - 111, 01.01.2014

Deniz Kaplan

Öz

This work aims to expose the unexplored importance of two torus bases of “wulstbasis” type that was found in Kiršu Meydancıkkale which is one of the Mountainous Cilician sites, and now exhibited at Silifke Museum, from the perspective of the Anatolian architectural history. To the extent that the relevant publications could be followed, the specimens of this torus type that can be dated to the Achaemenid period appear only over rock-cut tombs in Paphlagonia in Anatolia. We are not aware of any usage of these in Achaemenid Era monumental architecture in Anatolia, whereas there exist many other cases where torus bases were used in monumental architecture at geographies under Achaemenid influence. That torus bases were used during Achaemenid Era in Paphlagonia tomb architecture points to the fact that this type of torus base was known in Anatolian Achaemenid Era architecture. Thus, it is possible that this type of torus base was used in architectural structures that we could’t get any archeological evidence of. However no archeological finds that prove this and no relevant publications appeared until now. Kiršu bases are of the end of 5th century BC and the first half of 4th century BC. That the bases were independent architectural elements proves that they are used in monumental structures of Achaemenid Era at Kiršu. In this sense, Kiršu bases harbor the property of being the only archeological find that proves that this type of bases were used in the monumental structures of the Achaemenid Era in Anatolia. Thus they are important from the perspective of the Anatolian Achaemenid Era.

Anahtar Kelimeler

Kiršu, Meydancikkale, Achaemenid Era, torus base

Kirsu’dan Meydancıkkale/Kilikia Yüksek/Kabarık Torus’lu İki Kaide ve Anadolu Mimarlık Tarihi Açısından Değerlendirmesi

Öz

Çalışma, Dağlık Kilikia yerleşimlerinden Kiršu’dan Meydancıkkale ele geçen ve bugün Silifke Müzesi’nde sergilenen “wulstbasis-torusbase” tipi iki kaidenin henüz Anadolu mimarlık tarihi açısından incelenmeyen önemlerini açığa kavuşturmayı amaçlamaktadır. Yayınlardan takip edilebilindiği kadarıyla Anadolu’da bu kaide tipinin Akhamenid Dönem’e tarihlenen örnekleri, sadece Paphlagonia’daki kaya mezarları üzerinde bulunmaktadır. Bu kaidelerin Anadolu Akhamenid Dönem anıtsal mimarisinde kullanıldığına dair bir bilgiye sahip değiliz. Oysa yüksek/kabarık torus’lu kaidelerin Akhamenid etki alanı içerisinde bulunan coğrafyalardaki anıtsal mimaride kullanılan çok sayıda örneği mevcuttur. Anadolu’da yüksek/kabarık torus’lu kaidelerin Akhamenid Dönem boyunca Paphlagonia mezar mimarisinde kullanılmış olması, bu kaide tipinin Anadolu Akhamenid Dönem anıtsal mimarisinde bilindiğine işaret etmektedir. Dolayısıyla Anadolu’da Akhamenid Dönem’de inşa edilmiş, fakat bugün arkeolojik kanıtlarına ulaşamadığımız anıtsal yapılarda da bu kaide tipi kullanılmış olabilir. Ancak bugüne kadar bunu kanıtlayan herhangi bir arkeolojik buluntu ele geçmemiş veya yayını yapılmamıştır. Kiršu kaideleri, MÖ 5. yüzyılın sonu ile MÖ 4. yüzyılın ilk yarısına aittir. Kaidelerin bağımsız birer mimari eleman olmaları, Kiršu‘daki Akhamenid Dönem’e ait anıtsal yapılarda kullanılmış olduklarını kanıtlamaktadır. Bu sayede Kiršu kaideleri, bu kaide tipinin Anadolu’da Akhamenid Dönem içerisindeki anıtsal yapılarda kullanıldığını kanıtlayan tek arkeolojik buluntu olma özelliğine sahip olur. Bu nedenle Anadolu Akhamenid Dönem mimarlık tarihi açısından önemlidirler.

Anahtar Kelimeler

Kiršu, Meydancıkkale, Akhamenid Dönem, yüksek/ kabarık toruslu kaide

Kaynakça

• Alkım 1974 Alkım, U.B., Yesemek. Taşocağı ve Heykel Atelyesinde Yapılan Kazı ve Araştırmalar, Ankara.
• Alp 2008 Ahmet Oğuz, A., “Hellenistik-Roma Dönemi Anadolu Mimarlığında Bezemeli Kaideler”, Anadolu - Anatolia 34, Ankara.
• Baus 1965 Baus, K., Der Kranz in Antike und Christentum, Bonn.
• Brixhe - Panayotu 1992 Brixhe, C. - Panayotou, A.,“Asie Mineure”, Bull. Epigr. 1992 fasc. 502- 503, no. 537.
• Brixhe 1998 Brixhe, C., “Les Inscriptions Grecaues”, Gülnar I, , 345-353, Paris.
• Casabonne 1999 Casabonne, O., “Local Powers and Persian Model in Achaemenid Cilicia: A Reassessment”, Olba II-I, Mersin.
• Casabonne 2004 Casabonne, O., Le Cilicie a l’epoque achemenide, Persika 3, Paris.
• Davesne 1981 Davesne, A., “Meydancıkkale Kalesi 1980 Kazı Dönemi ve Hazine”, KST III, 11-15.
• Davesne - Lemaire - Lozachmeur 1987 Davesne, A. - Lemaire, M.A. - Lozachmeur, M.H., “Le site Archeologıoue Meydancıkkale: Du Royaume de Pirindu a la Garnison Ptolemaioue”, Academie des Inscriptions-Belles Lettres.
• Davesne - Rider 1989 Davesne, A. - Rider, G., Gülnar II. Le Tresor de Meydancıkkale, Paris.
• Durukan 2007 Durukan, M.,“Seramikler Işığında Nagidos”, Dağlık Kilikia’da Bir Antik Kent Kazısının Sonuçları: Nagidos (Ed. S. Durugönül), İstanbul.
• Durugönül 1998 Durugönül, S., “Seleukosların Olba Territorium’undaki Akkulturation Süreci Üzerine Düşünceler”, Olba I, Mersin.
• Erzen 1940 Erzen, A., Kilikien bis zum Ende der Perserherrschaft, Leipzig.
• Feld - Weber 1967 Feld, O. - Weber, H., “Tempel und Kirche der Korykischen Grotte (Cennet Cehennem) in Kilikien”, IstMitt 17.
• Von Gall 1966 Von Gall, H., Die paphlagonischen Felsgräber, Tübingen.
• Gates 2005 Gates, C., “The Place of the Achaemenid Persian Period in Archaeological Research in Cilicia and Hatay (Turkey)”, Persika 6.
• Gülnar I Gülnar I. Le site de Meydancıkkale (ed. A. Davesne-F. LarocheTraunecker), 1998, Paris.
• Hanfmann - Ramage 1978 Hanfmann, George M.A. - Ramage, A., Nancy Sculpture from Sardis: Finds through 1975”, Cambridge.
• Held (baskıda) Held, W., “Seleukidische Tempel babylonischen Typs”, Orient und Okzident.
• Herodotos Herodot Tarihi (Çev. M. Ökmen), 2002, İstanbul.
• Işık 1996 Işık, F., “Pamfilya ve Anadolu Gerçeği”, Adalya I, İstanbul.
• Kaplan 2013 Kaplan, D., “Arkaik-Roma Dönemi Mimari Elemanlarının/ Süslemelerinin Kataloğu ve Değerlendirilmesi”, Silifke Müzesi Taş Eserler Kataloğu. Heykeltıraşlık ve Mimari Plastik Eserler (ed. S. Durugönül), 153-182), İstanbul.
• Laroche - Davesne 1981 Laroche, M.E. - Davesne, A., “Les Fouilles de Meydandjık pres de Gülnar et le Tresor Monetaire Hellenistique”, Academie des InscriptionsBelles Lettres.
• Laroche-Traunecker 1993 Laroche-Traunecker, F., “Les edifices d’epoque archaique et greco-perse de Meydancıkkale (Gülnar)”, Les Grands Ateliers d’Architecture Dans Le Monde Egeen Du VI Siecle av. J.C.: Varia Anatolica III, İstanbul.
• Cahill (ed.) 2010 Cahill, N.D. Lydialılar ve Dünyaları, İstanbul.
• Mansel 1978 Mansel, A.M., Side. 1947-1966 Yılları Kazıları ve Araştırmalarının Sonuçları, Ankara.
• Naumann 2007 Naumann, R., Eski Anadolu Mimarlığı (Çev. B. Madra), Ankara.
• Özhanlı 2007 Özhanlı, M., “Side’de Bulunan Bir Yeni Hitit Eserinin Düşündürdükleri”, Adalya X, İstanbul.
• Rumscheid 1994 Rumscheid, F., Untersuchungen zur kleinasiatischen Bauornamentik des Hellenismus, Beitrage zur Erschliessung hellenistischer und kaiserzeitlicher Skulptur und Architektur Bd. 14, Mainz.
• Sevin 1999 Sevin. V., Yeni Assur Sanatı I. Mimarlık, Ankara.
• Söğüt 2005 Söğüt, B., “Ein hellenistisches Kapitell aus dem Rauhen Kilikien: Das korinthischesi Kapitell von Efrenk”, IstMitt 55, Germany.
• Summerer - von Kienlin 2010 Summerer, L. -von Kienlin, A., Achaemenid Impact in Paphlagonia: Rupestral Tombs in the Amnias Valley, in: J. Nieling - E. Rehm (edd.), Achaemenid impact in the Black Sea. Comunications of powers, Aarhus.
• Şahin 1991 Şahin, S., “Inschriften aus Seleukeia am Kalykadnos (Silifke), EA 17, Bonn.
• Ünal - Girginer 2007 Ünal, A. - Girginer, S., Kilikya-Çukurova: İlk Çağlardan Osmanlılar Dönemi’ne Kadar Kilikya’da Tarihi Coğrafya, Tarih ve Arkeoloji, İstanbul.
• Wannagat 1999 Wannagat, D., “Zur Saeulenordnung des Zeustempels von OlbaDiokaisareia”, Olba II-II, Mersin.
• Wannagat 2006 Wannagat, D., “Neue Forschungen in Uzuncaburç 2001-2004: Das ZeusOlbios-Heiligtum und die Stadt Diokaisareia”, AA 2005-I, Berlin.
• Wesenberg 1971 Wesenberg, B., Kapitelle und Basen. Beobachtungen zur Entstehung der griechischen Säulenformen, Beihefte Bonner Jahrbücher 32, Düsseldorf.
• Wuttmann - Laroche-Traunecker - Courtois 1998 Wuttmann, M. - Laroche-Traunecker, F. - Courtois, J.C., “Les Etats D’Occupation du Secteur Nord”, Meydancıkkale I, Paris.
• Yegül 2014 Yegül, F.K., “A Victor’s Message “The Talking Column of the Temple of Artemis at Sardis”, Journal of the Society of Architectural Historians, Vol 73.26.
• Zoroğlu 1999 Zoroğlu, L., “Kilikya Berenikesi’nin Yeri”, Olba II-II, Mersin