Gevale Kalesi Figürlü Buluntuları

Yıl 2024, Sayı: 9, 116 - 132, 31.12.2024

Ahmet Çaycı , Ahmet Yavuzyılmaz

https://doi.org/10.47702/sema.2024.43

Öz

Gevale Kalesi, Konya İli, Selçuklu İlçesi, Saray Mahallesi sınırlan içerisinde bulunmaktadır. Konya şehir merkezinin 10 km. batısında, 1675 m. yüksekliğindeki sönmüş volkanik dağın zirvesinde yer almaktadır. Halk arasında Takkeli Dağ olarak da bilinen kalede 2013 yılından itibaren kazı çalışmaları altı yıldır kesintisiz devam etmektedir. Gevale Kalesi kazı çalışmalarında mimari yapıların yanı sıra çini, seramik, metal, cam, alçı gibi zengin buluntular ele geçmiştir. Bunlar içerisinde figürlü süslemeye sahip olanlar ayrı bir grubu oluşturmaktadır. Bu çalışmada 2013-2022 yılları arasında gerçekleştirilen kazı çalışmaları sırasında seramik cam, metal gibi farklı malzemeler üzerinde karşılaşılan insan ve hayvan figürleri teknik, motif ve kompozisyon açısından ele alınarak incelenecektir. Konya ve çevresi başta olmak üzere Anadolu’nun farklı yerlerindeki kazılarda ve müzelerde bulunan benzer figürlü süslemeye sahip örneklerden hareketle genel bir değerlendirmeye gidilecektir.

Anahtar Kelimeler

Gevale Kalesi, Anadolu Selçuklu, Figürlü Süsleme, Seramik, Metal.

Figured Findings of Gevale Castle

Öz

Gevale Castle is located vvithin tine borders of Saray Neighborhood of Selçuklu District in Konya. It is located at the peak of the extinct volcanic mountain which is 1675 m high and 10 km the vvest of Konya city çenter. Excavations in the castle, vvhich is also knovvn as Takkeli Mountain among the people, have been continuing since 2013 for six years. In addition to architectural structures, rich finds such as tiles, ceramics, metal, glass and plaster have been found during the excavations of Gevale Castle. Figured omaments in these findings constitute a separate group. In this paper, human and animal figures encountered on different materials such as ceramic, glass, metal found during the excavations carried out betvveen 2013- 2022, will be examined in terms of material, technique, motif and composition. A general evaluation will be made on the basis of examples with similar figures found in excavations and museums in different parts of Anatolia, especially in Konya and its environs.

Anahtar Kelimeler

Gevale Castle, Anatolian Seljuks, Figured decoration, Ceramic, Metal

Kaynakça

• Aygör, Erkan. “Konya Gevale Kalesi 2016 Yılı Kazısında Bulunan Ok Uçları”, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi 7 (Nisan 2017), 284-306.
• Bahar, Hasan, “Takkeli Dağ (Kevele Kalesi) ve Konya Tarihi Bakımından Önemi”, S.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 3 (1994), 313-333.
• Bozer, Rüstem - Çeken, Muharrem. Anadolu Selçuklu Çağı Mimarisi Müzeler I. 4. Cilt. Ankara: Selçuklu Belediyesi, 2018.
• Bozer, Rüstem - Çeken, Muharrem. Anadolu Selçuklu Çağı Mimarisi Müzeler I. 5. Cilt. Ankara: Selçuklu Belediyesi, 2018.
• Bulut, Lale. “Samsat Ortaçağ Sgraffito ve Champleve Seramikler”. Prof. Dr. Şerare Yetkin Anısına Çini Yazıları. ed. S. Özel vd. 31-46. İstanbul: Sanat Tarihi Derneği Yayınları, 1996.
• Çakmakçı, Zeynep Oral. “Ödemiş Müzesi Kolleksiyonundaki Bizans Dönemi Boyalı Cam Bilezikleri”. TÜBA-KED / 16 (2017), 125-143.
• Çaycı, Ahmet. Anadolu Selçuklu Sanatında Gezegen ve Burç Tasvirleri. Ankara: T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları, 2002.
• Çaycı, Ahmet - Şimşir, Zekeriya. “2015 Yılı Gevale Kalesi Arkeolojik Kazısı”. Uluslararası XX Ortaçağ ve Türk Dönemi Kazıları ve Sanat Tarihi Araştırmaları Sempozyumu (Sakarya 2-5 Kasım 2016). 1/37-48. Sakarya: Sakarya Üniversitesi Yayınları, 2017.
• Çaycı, Ahmet - Şimşir, Zekeriya. “Gevale Kalesi 2013-2014 Kazı Buluntuları”. 37. Uluslararası Kazı, Araştırma ve Arkeometri Sempozyumu. ed. Adil Özme. 3/539-558. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 2016.
• Çaycı, Ahmet - Şimşir, Zekeriya. “Gevale Kalesi 2014 Yılı Kazı Çalışmaları”. XXII. Uluslararası Ortaçağ ve Türk Dönemi Kazıları ve Sanat Tarihi Araştırmaları Sempozyumu (Manisa 21-24 Ekim 2015). ed. Adil Özme. 1/383-401. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 2019.
• Çaycı, Ahmet - Şimşir, Zekeriya. “Gevale Kalesi 2017 Yılı Kazı Çalışmaları”. 40. Uluslararası Kazı, Araştırma ve Arkeometri Sempozyumu (Çanakkale, 7-11 Mayıs 2018). ed. Adil Özme. 1/49-62. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 2019.
• Çaycı, Ahmet - Şimşir, Zekeriya. “Gevale Kalesi 2018 Yılı Kazı Çalışmaları”. 41. Uluslararası Kazı, Araştırma ve Arkeometri Sempozyumu (Diyarbakır, 17-21 Haziran 2019). ed. Adil Özme. 1/67-77. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 2020.
• Çaycı, Ahmet - Şimşir, Zekeriya - Mimiroğlu, İ. Mete. “Gevale Kalesi ve Çevresi Araştırmaları”. 31. Araştırma Sonuçları Toplantısı (Muğla 27-31 Mayıs 2013). ed. Adil Özme. 1/276-286. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 2014.
• Çaycı Ahmet – Yavuzyılmaz, Ahmet. “Gevale Kalesi Sarnıç Mimarisi”. 25. Uluslararası Ortaçağ ve Türk Dönemi Kazıları ve Sanat Tarihi Araştırmaları. ed. Ahmet Çaycı -Ahmet Yavuzyılmaz. 5-38. Konya: NEÜ Yayınları, 2022.
• Çoruhlu, Yaşar. Eski Türklerin Kutsal Mezarları Kurganlar. İstanbul: Ötüken Neşriyat, 2016.
• Diyarbekirli, Nejat. Hun Sanatı. İstanbul: MEB Kültür Yayınları, 1972.
• Eravşar, Osman vd. Büyük Selçuklu Mirası Müzeler. 1. Cilt, İstanbul: Selçuklu Belediyesi, 2013.
• Eravşar, Osman vd. Büyük Selçuklu Mirası Müzeler. 2. Cilt, İstanbul: Selçuklu Belediyesi, 2013.
• Erdemir, Yaşar. İnce Minareli Medrese Taş ve Ahşap Eserler Müzesi. Konya: Konya Valiliği İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü, II. Basım, 2009.
• Erginsoy, Ülker. İslam Maden Sanatının Gelişmesi. İstanbul: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1978.
• Hoca Sadeddin Efendi. Tacü’t-Tevârih. çev. İsmet Parmaksızoğlu. 1 Cilt. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1979.
• İbn Bibi. El-Evâmirü’l-Alâ’iyefi’l-Umûri’l-Alâ’iye (Selçuknâme). haz. Mürsel Öztürk. 1-2 Cilt. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 1996.
• Konyalı, İ. Hakkı. “Takkeli Dağ Adını Nerden Aldı”. Konya Halkevi Dergisi 12 (2 Kanun 1937), 765-768.
• Konyalı, İ. Hakkı. Abideleri ve Kitabeleri ile Konya Tarihi. Konya: Yeni Kitap Basımevi, 1964.
• Köroğlu, Gülgün. “Yumuktepe Höyüğünde Bizans Dönemi Cam Bilezikleri”. Ortaçağ’da Anadolu, Prof. Dr. Aynur Durukan’a Armağan. haz. Nermin Şaman Doğan. 355-372. Ankara: Hacettepe Üniversitesi, 2002.
• Merçil, Erdoğan. Müslüman-Türk Devletleri Tarihi. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 1993.
• Oral, M. Zeki. “Fatih Sultan Mehmet’in Gevale Kalesi ile Karaman İllerini Fethi ve Hamîdî’nin Terci-i Bendi”, Vakıflar Dergisi 4 (1958), 81-90.
• Önder, Mehmet. Mevlâna Şehri Konya. Ankara: Güven Matbaası, II. Basım, 1971.
• Özdeniz, H. Hüseyin. Gevale Kalesi Kazılarında Bulunan Ortaçağ Seramikleri. Konya: Necmettin Erbakan Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• Özdeniz, Hasan Hüseyin - Şimşir, Zekeriya. “Gevale Kalesi Kazılarında Ortaya Çıkartılan Seramiklerde Kap Formları”, Selçuklu Medeniyeti Araştırmaları Dergisi (SEMA),5 (2020), 59-76.
• Özdeniz, Hasan Hüseyin – Çaycı, Ahmet. “Gevale Kalesi Kazılarında Bulunan Seramik Kandiller”. Selçuklu Medeniyeti Araştırmaları Dergisi (SEMA) 7(Aralık 2022), 117-131.
• Özgöncü Salih vd. Selçuklu Uygarlığı Müzesi/Katalog. 2. Cilt, Kayseri: Kayseri Büyükşehir Belediyesi Yayınları, 2016.
• Özkeçeci, İlhan. Zamanı Aşanlar IX. Yüzyıla Kadar Türk Sanatı. İstanbul: HMS Grup Yayınları, 2004.
• Sevim, Ali - Merçil, Erdoğan. Selçuklu Devletleri Tarihi Siyaset, Teşkilât ve Kültür. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 1995.
• Şahin, M. Kemal. “2020 Yılı Kalehisar Yüzey Araştırmasında Elde Edilen Yeni Bulgular”. 25. Uluslararası Ortaçağ ve Türk Dönemi Kazıları ve Sanat Tarihi Araştırmaları. ed. Ahmet Çaycı -Ahmet Yavuzyılmaz. 815-839. Konya: NEÜ Yayınları, 2022.
• Şen, Ahmet. “Konya Gevale Kalesi Kazılarında Bulunan Taş Gülleler (2013-2016)”. Selçuklu Medeniyeti Araştırmaları Dergisi (SEMA) 4 (Aralık 2019). 189-224.
• Şikarî, Karamannâme (Zamanın Kahramanı Karamanîler’in Tarihi). haz. Metin Sözen - Necdet Sakaoğlu. İstanbul: Karaman Valiliği Yayınları 2005.
• Turan, Osman. Selçuklular Zamanında Türkiye. İstanbul. Ötüken Yayınları, 1998.
• Uçkan, Y. O. – Bulgurlu, V. - Çömezoğlu, Ö. “Lüks Üretimde ve Günlük Kullanımda Cam Sanatı”. Kalanlar,12. Ve 13. Yüzyıllarda Türkiye’de Bizans. 43-47. İstanbul: İlke Basın Yayın, 2007.
• Uğur, M. Ferit. “Takkeli Dağ”. Konya Halkevi Dergisi 5 (2 Kanun 1937), 299-303.
• Uysal, Z. Kubad-Abad Sarayında Selçuklu Cam Sanatı. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 2013.
• Uysal, Z. “Kubad Abad Kazılarında Bulunan Cam Bilezikler (2005-2010)”. Sanat Tarihi Dergisi XIX/2 (Ekim 2010), 43-54.
• Ünlerşen, Hatice - Çaycı, Ahmet. “Kayseri Selçuklu Uygarlığı Müzesinde Bulunan Bir Grup Kemer Tokası”. Selçuklu Medeniyeti Araştırmaları Dergisi 5 (Aralık 2020), 110-127.
• Yavaş, Alptekin. “Kubadabad Sarayı Metal Buluntuları”. Beyşehir Gölü Kıyısında Bir Selçuklu Sitesi: Kubadabad. ed. A. Yavaş - O. Koçyiğit. 369-420. Konya: Konya Büyükşehir Belediyesi Kültür A.Ş., 2019.
• Yavuzyılmaz, Ahmet. “Gevale Kalesi Cam Bilezik Buluntuları”. XX. Uluslararası Ortaçağ ve Türk Dönemi Kazıları ve Sanat Tarihi Araştırmaları Sempozyumu Bildirileri. 1 Cilt. (Temmuz 2017), 49-61.
• Yayla, Sercan. Takkeli Dağda Bulunan Kaya Mezarları. Konya: Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisan Tezi, 2018.