Osmanlı Emeklilik Sistemi’nde Arpalık Uygulaması

Yıl 2020, Cilt: Cilt 10, Sayı 1 Sayı: Sayı 1, 185 - 196, 19.06.2020

Metehan Şahin

https://doi.org/10.32331/sgd.753089

Öz

Emeklilik, bireylerin maluliyet veya yaş gibi çeşitli nedenlere bağlı olarak çalışma hayatından çekilmelerini ifade etmektedir. Bu dönemde, fiili çalışma karşılığı alınan maaşlardan yoksun kalanların geçimlerini temin etmek ise sosyal devlet anlayışının bir gereği sayılmaktadır. Osmanlı İmparatorluğu döneminde emeklilik ile ilgili bu düzenlemelerden biri arpalık uygulamasıdır. Bu çalışmada, İbnül Emin Mahmud Kemal İnal’ın 1926 yılında Tarih-i Osmanî Mecmuası’nda yayınlanan “Arpalık” başlıklı yazısından hareketle bu maaş uygulamasının Osmanlı emeklilik sistemi içerisindeki yerinin incelenmesi amaçlanmaktadır. Arpalık, başlangıçta kelime anlamına uygun olarak özellikle seyfiye ricalindeki bazı devlet büyüklerinin hayvanları için verilen tahsisatı ifade etmiştir. Ancak zamanla arpalığın ihtiva ettiği anlamın ve uygulama şeklinin değiştiği anlaşılmaktadır. Araştırma sonuçlarına göre devlet görevlileri için geçerli bir uygulama olarak arpalığın, bireylerin hem çalışma dönemlerinde ek bir gelir hem de emeklilik dönemlerinde tekâ’üdiye (emekli maaşı) olarak verildiği görülmektedir. Ayrıca genel kanaatin aksine Osmanlı İmparatorluğu idaresinin birçok Avrupalı devletten önce kanunlar ve irade-i seniyyeler gibi yöntemlerle emeklilik ile ilgili düzenlemeleri hayata geçirdiği anlaşılmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı İmparatorluğu, arpalık, emeklilik sistemi

Kaynakça

• Akyıldız, H. (1999). Dünyada Sosyal Güvenlik Reform Alternatif Reform Arayışları. DEÜ Dergisi. 134(2). 197-214. Aykanat, M. (2015). Osmanlı Sosyal Güvenlik Hukukunda Temel Kurumlar. (Doktora Tezi). Konya: Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Baltacı, C. (1991). Arpalık. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 3(392-393). İstanbul: İSAM. Dilik, S. (1988). Sosyal Güvenliğin Tarihsel Gelişimi. Ankara Üniversitesi SBF Dergisi. 43(1). 41-80. Doğan, N. (2013). Osmanlı İlmiye Sınıfı’nın Emekliliği İlmiye Tekaüd Sandığı’nın Kuruluşu ve Faaliyetleri. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Yozgat: Bozok Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Efendi, H. S. (1979). Tacü’t-Tevarih V. Haz. İ. Parmaksızoğlu. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi. Erdoğan, E. S. (2018). Avrupa Birliği Ülkeleri ve Türkiye’de Sosyal Güvenlik Harcamalarının Değerlendirilmesi. Ankara: Ankara Üniversitesi Avrupa Toplulukları Araştırma ve Uygulama Merkezi. Findley, C. V. (2011). Kalemiyeden Mülkiyeye Osmanlı Memurlarının Toplumsal Tarihi. Çev. Gül Çağalı Güven. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları. Gökbilgin, T. (1978). Arpalık. MEB İslam Ansiklopedisi. (1592-595). İstanbul: Milli Eğitim Basımevi. Güvercin, C. H. (2004). Sosyal Güvenlik Kavramı ve Türkiye'de Sosyal Güvenliğin Tarihçesi. Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi Mecmuası. 57(2). 89-95. İnal, İ. M. K. (1926). Arpalık. Tarih-i Osmanî Mecmuası. 16(94). 276-283. İpşirli, M. (2011). Tekaüt. TDV İslâm Ansiklopedisi. 40(340-341). İstanbul: TDV İslâm Araştırmaları Merkezi. Keleş, H. (2006). Asâkir-i Mansûre-i MuhammediyyeKânûnnâmesi. Kastamonu Eğitim Dergisi. 14(1). 227-240. Koçi Bey (2007). Koçi Bey Risaleleri. haz. S. Çakmakcıoğlu. İstanbul: Kabalcı Yayınevi. Kütükoğlu, M. S. (1991). Lütfi Paşa Âsafnâmesi (Yeni Bir Metin Tesisi Denemesi). İstanbul: Edebiyat Fakültesi Basımevi. Manav, N. (2014). Mülkiye Tekaüd Sandığı'nın Kuruluşu ve Faaliyetleri (1880-1890). (Doktora Tezi). İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Mazuliyet Sandığı'nın Kuruluşu ve Kuruluşuna Yol Açan Sebepler. (2017). Türkiyat Mecmuası. 27(1). 215-224. Martal, A. (1999). Osmanlı İmparatorluğu'nda Emeklilik ve Buna İlişkin İlk Düzenlemeler. XIII. Türk Tarih Kongresi (1-11). Ankara. XIX. Yüzyılda Osmanlı Ordusunda Tekaüdlük. (2008). Feridun M. Emecen (Ed.). Eskiçağ’dan Modern Çağ’a Ordular-Oluşum, Teşkilât ve İşlev. (423-431). İstanbul: Kitabevi. Orhan, S. (2015). Osmanlı Devleti’nde Tanzimat Sonrası Dönemde Sosyal Güvenlik Düzenlemeleri. İş ve Hayat. 1(1). 193-210. Özcan, A. (2003). Kânunnâme-i Âl-i Osman (Tahlil ve Karşılaştırmalı Metin). İstanbul: Kitabevi. Özcan, T. (1999). Osmanlı Toplumunda Sosyal Güvenlik Üzerine Bazı Gözlemler. Osmanlı C. V. (110-115). Ankara: Yeni Türkiye Yayınları. Özger, Y. (2011a). Osmanlı Ordusunda Emeklilik Sistemi ve Askerî Tekaüd Sandığı (1865-1923). İstanbul: IQ Kültür Sanat Yayıncılık. Tanzimat Sonrası Osmanlı Kara Ordusunda Emeklilik İşlemlerine Dair Yapılan Düzenlemeler ve 1881 Tarihli Tekaüt Kanunnamesinin Tahlili. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi. (2011b). Öztürk, M. (1983). Asakir-i Mansure-i Muhammediye Ordusundan Emeklilik ve İhraç. Birinci Askeri Tarih Semineri (Bildiriler II. s. 1-11). Ankara. Pakalın, M. Z. (1993). Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü (C. II). İstanbul: MEB Yayınları. Sami, Ş. (2017). Kâmûs-ı Türkî. İstanbul: İdeal Kültür&Yayıncılık. Şenocak, H. (2009). Sosyal Güvenlik Sistemini Oluşturan Bileşenlerin Tarihi Süreç Işığında Değerlendirilmesi. Sosyal Siyaset Konferansları Dergisi. (56). 410-468. Tabakoğlu, A. (2005). İktisat Tarihi Toplu Makaleler I. İstanbul: Kitabevi. Türkiye İktisat Tarihi. (2014). İstanbul: Dergâh Yayınları. Talas, C. (1955). Sosyal Güvenlik Meselemiz. Sosyal Siyaset Konferansları Dergisi. (7). 84-99. Türkal, H. (1999). Türk Sosyal Güvenlik Sistemi (T.C. Emekli Sandığı’na Özel Bir Bakış). (Doktora Tezi). İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Uzunçarşılı, İ. H. (1988). Osmanlı Devleti’nin Merkez ve Bahriye Teşkilatı. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi. Ünal, U. (2006). Sultan Abdülaziz Devri Osmanlı Kara Ordusu (1861-1876). (Doktora Tezi). Ankara: Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Yazgan, T. (1972). Sosyal Güvenli Kavramı. Sosyal Siyaset Konferansları Dergisi. (24). 191-208.