Hukuk Muhakemeleri Kanunu’nun 9. Maddesinin Türk Mahkemelerinin Milletlerarası Yetkisine Etkisi

Yıl 2022, , 455 - 476, 30.12.2022

Rumeysa Partalcı

https://doi.org/10.56701/shd.1124285

Öz

Bu çalışma kapsamında, 6100 Sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanunu (HMK) m. 9’un, Türk mahkemelerinin milletlerarası yetkisine etkisinin açıklanması amaçlanmaktadır. Bu amaçla üç ana bölümden oluşan bir sistem izlenmektedir. Öncelikle, Türk mahkemelerinin milletlerarası yetkisinin nasıl belirleneceği hususu üzerinde durulmaktadır. Bu kapsamda, genel kural olan 5718 Sayılı Milletlerarası Özel Hukuk ve Usul Hukuku Hakkında Kanun (MÖHUK) m. 40 ve diğer özel yetki kurallarına değinilmektedir. Türk mahkemelerinin milletlerarası yetkisinin belirlenmesi konusundaki açıklamalardan sonra, Türkiye’de yerleşim yeri bulunmayanlar hakkında genel yetkili mahkemeyi öngören HMK m. 9’un açıklanmasına geçilmektedir. Madde, iyi anlaşılabilmesi için, mülga 1086 Sayılı Hukuk Usulü Muhakemeleri Kanunu (HUMK) ile karşılaştırmalı bir şekilde ele alınmaktadır. Özellikle Türkiye’de yerleşim yeri bulunmayanlar hakkında açılacak malvarlığı davalarında ek yetki kuralı bakımından HMK m. 9 ile HUMK m. 16’nın karşılıklı değerlendirmesi yapılmaktadır. HUMK m. 16’nın değiştirilmesinin sonuçlarına ve bu hususta doktrinde yer alan görüşlere yer verilmektedir.

Anahtar Kelimeler

Milletlerarası Özel Hukuk ve Usul Hukuku Hakkında Kanun, Hukuk Muhakemeleri Kanunu, Mülga Hukuk Usulü Muhakemeleri Kanunu, Türk mahkemelerinin milletlerarası yetkisi, Türkiye'de yerleşim yeri bulunmayanlar hakkında genel yetkili mahkeme

The Impact of Article 9 of the Turkish Civil Procedure Code on the International Jurisdiction of Turkish Courts

Öz

In this paper, it is aimed to explain the impact of art. 9 of Code of Civil Procedure No. 6100 on the international jurisdiction of Turkish courts. For this purpose, a system, which consists of three main parts, is followed. First of all, the international jurisdiction of Turkish courts is determined. In this context, art. 40 which is the general jurisdiction rule of Turkish Code of Private International and Procedural Law No. 5718 and the special jurisdiction rules are examined. After the explanations regarding the determination of the international jurisdiction of the Turkish courts, art. 9 of Code No. 6100, which is the general rule about persons who do not have domicile in Turkey, is explained. Art. 9 is examined comparatively with former Code of Civil Procedure No. 1086 for a better understanding. Especially, there is a comparative examination of art 9 of Code No. 6100 and art. 16 of former Code No. 1086 which include the additional rule about action in property rights of persons who do not have domicile in Turkey. The results of the amendment of art.16 of former Code No. 1086 and the views in the doctrine on this issue are included.

Anahtar Kelimeler

Turkish Code of Private International and Procedural Law, Turkish Code of Civil Procedure, Former Turkish Code of Civil Procedure, International jurisdiction of Turkish courts, General jurisdiction rule about persons who do not have domicile in Turkey

Kaynakça

• Akıncı Z and Demir Gökyayla C, Milletlerarası Aile Hukuku (Vedat 2010).
• Alangoya HY, Yıldırım MK and Deren-Yıldırım N, Hukuk Muhakemeleri Kanunu Tasarısı Değerlendirme ve Önerileri (Ufuk 2006).
• Alangoya HY, Yıldırım MK and Deren-Yıldırım N, Medenî Usul Hukuku Esasları (4th edn, Alkım 2004).
• Alangoya HY, Yıldırım MK and Deren-Yıldırım N, Medenî Usul Hukuku Esasları (8th edn, Beta 2011).
• Altuğ Y, Türk Milletlerarası Usul Hukuku: Devletler Hususi Hukukunda Yargı Yetkisi (3rd edn, İstanbul Fakülteler Matbaası 1983).
• Ansay SŞ, Hukuk Yargılama Usulleri (7th edn, AÜHF Yayınları 1960).
• Arslan İ, Milletlerarası Özel Hukukta Mutad Mesken Kavramı (On İki Levha 2014).
• Aybay R and Dardağan E, Uluslararası Düzeyde Yasaların Çatışması: Kanunlar İhtilafı (2nd edn, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları 2008).
• Belgesay MR, Teorik ve Pratik Adliye Hukuku IV.: Devletler Hususî Hukukunda Adliye (İstanbul Üniversitesi Yayınları No: 67 1938).
• Berkin NM, Medenî Usul Hukuku Esasları (Hamle 1969).
• Bilge N and Önen E, Medenî Yargılama Hukuku Dersleri (3rd edn, Sevinç 1978).
• Budak AC, Karşılaştırmalı Hukuk Muhakemeleri Kanunu Tasarısı (2nd edn, On İki Levha 2009).
• Can H and Tuna E, Milletlerarası Usul Hukuku (2nd edn, Adalet 2019).
• Clermont KM and Palmer JRB, ‘Exorbitant Jurisdiction’ (2006) 58(2) Maine Law Review 474-505.
• Çelikel A and Erdem BB, Milletlerarası Özel Hukuk: Genel Kurallar, Milletlerarası Özel Hukuk, Milletlerarası Usul Hukuku (17th edn, Beta 2021).
• Doğan V, Milletlerarası Özel Hukuk (7th edn, Savaş 2021).
• Ekşi N, ‘Devletler Özel Hukukunda Aşırı Yetki Kuralları’ (1999) 11(1-3) MARUHAD 247-258.
• Ekşi N, Türk Mahkemelerinin Milletlerarası Yetkisi (2nd edn, Beta 2000).
• Ekşi N, Yabancı Mahkeme Kararlarının Tanınması ve Tenfizi (2nd edn, Beta 2020).
• Ergün Z, ‘Şahsın İkametgahı’, (1995) 21(1-2) Yargıtay Dergisi 100-108.
• Giray FK, Milletlerarası Özel Hukukta Kaçırılan veya Alıkonan Çocukların İadesi (Beta 2010).
• Görgün Ş, Börü L, Toraman B and Kodakoğlu M, Medenî Usûl Hukuku (9th edn, Yetkin 2020).
• Güngör G, Türk Milletlerarası Özel Hukuku (2nd edn, Yetkin 2021).
• Halpern J, ‘’Exorbitant Jurisdiction’ and the Brussels Convention: Toward a Theory of Restraint’, (1983) 9(2) The Yale Journal of World Public Order 369-388.
• Karahacıoğlu H and Parlar A, 6100 Sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanunu Şerhi (Bilge 2012).
• Karslı A, Medenî Muhakeme Hukuku (4th edn, Alternatif 2014).
• Kırmızı M, 6100 sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanunu ile Karşılaştırmalı Hukuk Muhakemelerinde Görev ve Yetki (Seçkin 2011).
• Kiraz TÖ, Gerekçeli 6100 Sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanunu ve İlgili Mevzuat (Adalet 2012).
• Kuru B, Arslan R and Yılmaz E, Medenî Usul Hukuku (24th edn, Yetkin 2013).
• Kuru B, Hukuk Muhakemeleri Usulü (6th edn, Demir Demir Yayıncılık 1/06, 2001).
• Kuru B, Hukuk Muhakemeleri Usulü (6th edn, Demir Demir Yayıncılık 2/06, 2001).
• Muşul T, Medenî Usul Hukuku (3rd edn, Adalet 2012).
• Nomer E, Devletler Hususî Hukuku: Kanunlar İhtilâfı Hukuku, Milletlerarası Usul Hukuku, Yabancı Mahkeme ve Hakem Kararlarının Tanınması ve Tenfizi, (22nd edn, Beta 2017).
• Nomer E, Milletlerarası Usul Hukuku (2nd edn Beta 2018).
• Nomer E and Şanlı C, Devletler Hususî Hukuku (18th edn, Beta 2010).
• Nomer E, ‘Yabancı Mahkeme İlamlarının Tenfizinde Mahkemenin Yetkisi ve Kamu Düzeni’ (2003) 23(1-2) MHB 565-577.
• Oppong RF, ‘Mere Presence and International Competence in Private International Law’ (2007) 3(2) Journal of Private International Law 321-332.
• Özkan I, Devletler Özel Hukukunda İkametgâh, Mutad Mesken ve İşyeri Bağlama Noktalarının Yeniden Değerlendirilmesi (Naturel 2003).
• Öztekin Gelgel G, ‘Devletler Özel Hukukunda Velayet, Çocuk Kaçırmaları, Evlat Edinmeye İlişkin Problemler’ (2005) 4(8) İTÜSBD 119-148.
• Pekcanıtez H, Atalay O and Özekes M, Hukuk Muhakemeleri Kanunu Hükümlerine Göre Medenî Usul Hukuku (12th edn, Yetkin 2011).
• Pekcanıtez H, Atalay O and Özekes M, Medenî Usûl Hukuku: Temel Bilgiler (13th edn, On İki Levha 2019).
• Pekcanıtez H, Taş Korkmaz H and Meriç N, HMK: Gerekçeli Hukuk Muhakemeleri Kanunu (Yetkin 2012).
• Postacıoğlu İE, Medeni Usul Hukuku Dersleri (6th edn, Sulhi Garan 1975).
• Süral C, ‘Hukuk Muhakemeleri Kanunu’nun Türk Mahkemelerinin Milletlerarası Yetkisine Etkisi’ (2012) 26(100) TBB Dergisi 167-216.
• Şanlı C, Esen E and Ataman-Figanmeşe İ, Milletlerarası Özel Hukuk (9th edn, Beta 2021).
• Şanlı C, Uluslararası Ticari Akitlerin Hazırlanması ve Uyuşmazlıkların Çözüm Yolları (7th edn, Beta 2019).
• Tan Dehmen M, ‘Türk Vatandaşlarının Kişi Hallerine İlişkin Davalar Bakımından 5718 Sayılı MÖHUK’ta Kabul Edilen Yetki Kuralı’ (2013) 33(1) MHB 169-211.
• Tarman ZD, Milletlerarası Özel Hukuk El Kitabı (2nd edn, Vedat 2019).
• Tekinalp G, Milletlerarası Özel Hukuk Bağlama ve Usul Hukuku Kuralları (13th edn, Vedat 2020).
• Tekinalp G, Nomer E and Odman Boztosun A, Private International Law in Turkey (Kluwer Law International BV 2012).
• Tiryakioğlu B, ‘Türklerin Kişi Hallerine İlişkin Davâlarda Türk Mahkemelerinin Milletlerarası Yetkisi’ in Tuğrul Arat’a Armağan (Yetkin 2012).
• Umar B, Hukuk Muhakemeleri Kanunu Şerhi (Yetkin 2011).
• Üstündağ S, Medeni Yargılama Hukuku (7th edn, Nesil 2000).