Memur Disiplin Soruşturmalarının Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi ve Anayasa’da Yer Bulan İlkeler ile Onur Kırıcı Davranış Yönünden Değerlendirilmesi

Yıl 2025, Cilt: 13 Sayı: 2, 597 - 618, 23.12.2025

Çağlasın Yaldız

https://doi.org/10.56701/shd.1619135

Öz

İnsan haklarının uluslararası düzeyde korunması düşüncesi, özellikle İkinci Dünya Savaşı sonrasında büyük bir önem kazanmıştır. İnsan haklarının uluslararası düzeyde korunması, tarihsel bağlamda insan hakları düşüncesi ve kavramı açısından önemli bir dönüm noktası oluşturmaktadır. Bu amaç doğrultusunda, Birleşmiş Milletler ve Avrupa Konseyi çerçevesinde çeşitli sözleşmeler ve hukuki belgeler hazırlanmış; bu belgelerle birlikte kurumsal yapılanma sistemleri oluşturulmuştur. Onur kırıcı davranış yasağı, bu belgeler arasında yer alan Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nin 3. maddesinde düzenlenmiştir. Memur disiplin hukuku açısından ele alındığında, memur disiplin hukukunun temel amacı, kurum içinde düzenin sağlanmasıdır. Bununla birlikte, idarenin keyfi davranışlarını önlemek adına eylem ve işlemlerinin, uluslararası hukuk ve ulusal mevzuat çerçevesinde denetime tabi tutulması gerekmektedir. Bu denetim süreçleri içerisinde Anayasal denetim de önemli bir yer tutmaktadır. Bu çalışmada, uluslararası ve ulusal mevzuatta onur kırıcı davranış kavramı ele alınmıştır. Devamında, memur disiplin hukuku soruşturmalarında onur kırıcı davranış yasağı, memur disiplin hukukuna hâkim olan diğer ilkeler ve soruşturma usulleri incelenmiştir. Çalışmanın sonucunda, disiplin mevzuatının daha sistematik bir yapıya kavuşması ve tek çatı altında toplanacak şekilde düzenlenmesi gerektiği, bunun yanı sıra başta onur kırıcı davranış yasağı olmak üzere temel ilkelerle harmanlanmasının gerekliliği vurgulanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Memur Disiplin Hukuku , Disiplin Soruşturması , Onur Kırıcı Davranış , Savunma Hakkı , Silahların Eşitliği İlkesi

Evaluation of Civil Servant Disciplinary Investigations in Terms of Dishonorable Behavior with the Principles Included in the European Convention on Human Rights and the Constitution

Öz

The idea of protecting human rights at the international level has gained great importance especially after the Second World War. The protection of human rights at the international level constitutes an important turning point in terms of the idea and concept of human rights in the historical context. In line with this purpose, various agreements and legal documents have been prepared within the framework of the United Nations and the Council of Europe; institutional structuring systems have been established with these documents. The prohibition of dishonorable behavior is regulated in Article 3 of the European Convention on Human Rights (ECHR), which is among these documents. When considered in terms of civil servant disciplinary law, the main purpose of civil servant disciplinary law is to ensure order within the institution. However, in order to prevent arbitrary behaviors of the administration, its actions and transactions must be subject to supervision within the framework of international law and national legislation. Constitutional supervision also has an important place in these supervision processes. In this study, the concept of dishonorable behavior in international and national legislation is discussed. Subsequently, the prohibition of dishonorable behavior in civil servant disciplinary law investigations, other principles that dominate civil servant disciplinary law and investigation procedures are examined. As a result of the study, it was emphasized that disciplinary legislation should have a more systematic structure and be organized under a single roof, and that it should be blended with fundamental principles, especially the prohibition of dishonorable behavior.

Anahtar Kelimeler

Civil Servant Disciplinary Law , Disciplinary Investigation , Dishonorable Conduct , Right to Defense , Principle of Equality of Arms

Kaynakça

• AB, Adalet Bakanlığı. “İnsan Hakları ve Ana Hürriyetleri Korumaya Dair Sözleşmenin Oluşturduğu Denetim Mekanizmasının Değiştirilmesine İlişkin 14 No’lu Protokol.” Erişim 11 Ekim 2024. https://inhak.adalet.gov.tr/Resimler/Dokuman/10122019104819ek14.pdf
• AİHM, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi. “Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi”. Roma, 4 Kasım 1950. Erişim 15 Ekim 2024. https://www.echr.coe.int/documents/d/echr/convention_tur
• AİHM, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi. “HUDOC”. Erişim 25 Eylül 2024. https://hudoc.echr.coe.int/eng#{%22itemid%22:[%22001-57416%22]
• Anayurt, Ömer. “Adil Yargılanma İlkesi Olarak Masumiyet Karinesi”, Dr. Şükrü Alparslan Armağanı, 173-228. İstanbul: İstanbul Barosu Yayınları, 2007.
• Aşçı Akıncı, Nuray. “Avrupa Birliği Adalet Divanı Kararlarında Haklı Neden Öğretisi”. Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Hukuk Araştırmaları Dergisi 17/3-4 (2011), 64-66.
• Aybay, Rona. İnsan Hakları Hukuku. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, 2015.
• AYM, Anayasa Mahkemesi. B. 2014/12984 (26 Şubat 2015). https://www.lexpera.com
• AYM, Anayasa Mahkemesi. B. 2018/30030 (17 Eylül 2020) https://kararlarbilgibankasi.anayasa.gov.tr/BB/2018/30030
• AYM, Anayasa Mahkemesi. B. 2018/37392 (23 Temmuz 2020). https://kararlarbilgibankasi.anayasa.gov.tr/BB/2018/37392
• AYM, Anayasa Mahkemesi. K. 2017/107 (31 Mayıs 2017). https://normkararlarbilgibankasi.anayasa.gov.tr/Dosyalar/Kararlar/KararPDF/2017-107-nrm.pdf
• AYM, Anayasa Mahkemesi. K. 1980/11 (26 Eylül 1979) https://normkararlarbilgibankasi.anayasa.gov.tr/Dosyalar/Kararlar/DilekcePDF/1980-11-nrmd.pdf
• AYM, Anayasa Mahkemesi. K. 2014/8 Karar (16 Ocak 2014). https://www.lexpera.com
• AYM, Anayasa Mahkemesi. K. 2015/53 (27 Mayıs 2015). https://www.anayasa.gov.tr/tr/kararlar-bilgi-bankasi
• Bahar, Esra. “Türkiye Anayasa Mahkemesi Kararları Işığında ‘Adil Yargılanma Hakkı’”. Adalet Dergisi 68 (2022), 253-283.
• Bayraktar, Tuğba - Koyuncu, Nuran. “Adil Yargılanma Hakkı’’, Uluslararası Politik Ekonomik ve Sosyal Araştırmalar Kongresi Bildiri Kitabı. 161. Bosna Hersek: Pesa Yayınları, 2017
• Buğdaycı, Çebi – Özge, Melike. “İdari Usul ve Dinlenilme Hakkı”. Yıldırım Beyazıt Üniversitesi Dergisi 1 (2016), 20-30.
• Canoğlu, Veysel Candan. “Disiplin Soruşturmasında Delil ve İspat”. Türkiye Barolar Birliği Dergisi 138 (2018), 230-240.
• Ceylan, Erol. Ceza Muhakemesi Açısından Silahların Eşitliği İlkesi. İzmir: Yaşar Üniversitesi, 2017.
• Çapar, Asuman. “Güncellenmesi Gereken Bir Disiplin Suçu Olarak Devlet Memurlarının Mal Bildiriminde Bulunmaması”. Erzincan Binali Yıldırım Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 28 (2024), 351-371.
• ÇG, Çocuk Gözlemevi. “Türer / Birleşik Krallık kararı”.
• Çor, Yaşar. “Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’nin Sözleşme Kapsamında İşkence Görmeme Hakkına Bakış Açısı”. TBB Dergisi 75 (2008), 63-93.
• Danıştay Başkanlığı. Erişim 15 Ekim 2024. https://www.danistay.gov.tr
• Danıştay, Danıştay 1. Dairesi. K. 1998/21 (9 Şubat 1998). https://www.lexpera.com.tr
• Danıştay, Danıştay 12. Dairesi. K. 2002/3875 (28 Kasım 2002). https://www.lexpera.com.tr
• Danıştay, Danıştay 12. Dairesi. K. 2015/6918 (16 Aralık 2015) https://www.lexpera.com.tr
• Danıştay, Danıştay 12. Dairesi. K. 2017/461 (23 Şubat 2017). https://www.lexpera.com.tr
• Danıştay, Danıştay 5. Dairesinin. K. 2017/11831(26.04.2017) https://www.lexpera.com.tr
• Doğru, Osman İnsan Hakları Kararlar Derlemesi. İstanbul: İstanbul Barosu Yayınları, 1998.
• Ekinci, Ahmet. “Anayasa Mahkemesi’nin Bireysel Başvuru Kararlarında Mahkemeye Erişim Hakkı”. Gazi Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 18/4(2014), 821
• Erdinç, Burcu. “İdari Yaptırımların Kavramsal Çerçevesi ve Cezai Yaptırımlarla Karşılaştırılması”. Ankara Barosu Dergisi 2 (2012), 241-276.
• Erkut, Celal. Hukuka Uygunluk Bloku. İstanbul: Kavram Yayınları, 1996.
• Esen, Kasım. “AİHM Kararları Işığında İnsanlık Dışı Muameleler ve Sivil Toplum”. Türk İdare Dergisi 85/476 (2013), 47-74.
• Gözler, Kemal. İdare Hukuku. Bursa: Ekin Kitabevi, 2019.
• Hatipoğlu, Mehmet. “Kamu Görevlilerine Disiplin Cezalarının Uygulanmasında Ölçülülük İlkesi”. Türkiye Barolar Birliği Dergisi 143 (2019), 181-220.
• Işıklar, Celal. Kamu Disiplin Yaptırımları. Ankara: Seçkin Yayıncılık, 2019.
• İHBM, İnsan Hakları Bilgi Merkezi. “European Court of Human Rights, Protocol No. 12 to the Convention for the Protection of Human Rights and Fundamental Freedoms”. Rome, 4 Kasım 2000. Erişim 11 Ekim 2024. https://insanhaklarimerkezi.bilgi.edu.tr/tr/content/62-avrupa-insan-haklar-sozlesmesine-ek-12-numaral-protokol
• İHD, İnsan Hakları Dairesi. “İşkenceye ve diğer zalimane, insanlık dışı veya onur kırıcı muamele veya cezaya karşı sözleşme” Erişim 01 Ocak 2025. https://inhak.adalet.gov.tr/Resimler/Dokuman/2312020093751bm_10.pdf
• Johnson, Christopher Keith. “The Quantification of Pain: Ireland v United Kingdom (1978) and the Subjectivity of Torture.” Small Wars Journal, 04 Nisan 2021. Erişim 24 Şubat 2025. https://smallwarsjournal.com/2021/04/04/quantification-pain-ireland-v-united-kingdom-1978-and-subjectivity-torture/
• Kartal, Kadir. Adil Yargılanma Hakkı Çerçevesinde Memurların Disiplin Soruşturması. Ankara: Gazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2010.
• Kerman, Onur Kemal. “Cezai Alanda Adil Yargılanma Hakkı ve Türk İdari Yargı Yerleri”. Yeditepe Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 9/2 (2012), 617-633.
• MBS, Mevzuat Bilgi Sistemi. “657 Sayılı Devlet Memurları Kanunu”. Erişim 25 Ekim 2024. https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuat?MevzuatNo=657&MevzuatTur=1&MevzuatTertip=5
• MBS, Mevzuat Bilgi Sistemi. “Anayasa”. Erişim 25 Ekim 2024. https://www.mevzuat.gov.tr
• MBS, Mevzuat Bilgi Sistemi. “Yakalama, Gözaltına Alma ve İfade Alma Yönetmeliği”. Erişim 25 Ekim 2024. https://www.mevzuat.gov.tr
• Memiş, Emin. Anayasa Hukuku Notları. İstanbul: Filiz Kitabevi, 6. Baskı, 2011.
• Metin, Yüksel. “Temel Hakların Sınırlandırılması ve Ölçülülük”. Süleyman Demirel Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 7/1 (2017), 1-74.
• Oğurlu, Yücel. “Ceza Mahkemesi Kararının Disiplin Cezalarına Etkisi ve Sorunu ‘Ne Bis İn idem’ Kuralı”. Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 52/2 (2003) 101-120.
• Oğurlu, Yücel. “AİHM Kararları ve Türk İdare Hukukunda Temel Hak ve Özgürlüklerin Sınırlandırılmasında Bir Yargısal Denetim Ölçütü Olarak Ölçülülük İlkesi”. Prof. Dr. Turhan Tûfan Yüce’ye Armağan. ed. Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi, 485-522. İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi, 2001.
• Orcan, Necdet. “Yarış(a)mayan İlkeler: Türkiye Anayasa Mahkemesinin Politik İfadeler Bağlamında Adil Denge Sorunu”. Anayasa Hukuku Dergisi, 18 (2020) 465-532.
• Özkul, Fatih. “Anayasalarımızda Yargının Bağımsızlığı ve Tarafsızlığı”. Ankara Barosu Dergisi 3 (2016), 217-219.
• TDK, Türk Dil Kurumu. “Türk Dil Kurumu Sözlükleri”. Erişim 15 Ekim 2024. https://sozluk.tdk.gov.tr/
• Uçar, Onur – Yereli, Ahmet Burçin. “Türk Hukuk Sisteminde Ölçülülük İlkesini Konu Edinen Başat Kurallar: Osmanlı’dan Günümüze Tarihsel Bir Değerlendirme”. Sosyoekonomi Dergisi 27/42 (2019), 203-226.
• Ulusoy, Sümeyye. “Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi ve Anayasa Mahkemesi Kararları Işığında İşkence ve Kötü Muamele Yasağının Asgari Eşik Ölçütü”. Necmettin Erbakan Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 7/1 (2024), 197-223.
• Usman, Yahya. Kamu Görevlileri Disiplin Hukukunda İdari Usul İlkeleri. Ankara: Yıldırım Beyazıt Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• Yaldız, Çağlasın. Ceza Muhakemesi İlke ve Kurallarının Memur Disiplin Hukukuna Etkisi. İstanbul: İstanbul Aydın Üniversitesi, Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2021.