Yargı Erkinin Otorite ve Tarafsızlığının Korunması Amacıyla İfade Özgürlüğünün Sınırlandırılması: Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi ve Anayasa Mahkemesi İçtihatları Çerçevesinde Karşılaştırmalı Bir İnceleme

Yıl 2023, Cilt: 11 Sayı: 2, 1158 - 1197, 31.12.2023

Cemre Edip Yalçın

https://doi.org/10.56701/shd.1389724

Öz

İlk bakışta, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi (AİHS) çerçevesinde ifade özgürlüğünün, yargı erkinin otoritesi ve tarafsızlığının korunması amacıyla sınırlandırılması diğer sınırlandırma amaçlarına kıyasla daha az dikkat çeken ve dar uygulama alanı bulabilen bir meşru sınırlandırma amacı izlenimi vermektedir. Oysaki ifade özgürlüğüne getirilen bu meşru sınırlandırma amacı, hukuk devleti ilkesi ve demokratik toplum gereklilikleriyle de yakından ilişkilidir. Bu yönüyle söz konusu meşru amaca dayanılarak getirilen sınırlandırmanın evleviyetle AİHS 6. madde kapsamında adil yargılanma hakkıyla kurduğu ilişki göz önünde bulundurulmalıdır. Konuya ilişkin Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi (AİHM) içtihadı yakından incelendiğinde, Mahkeme’nin demokratik toplumda gereklilik ölçütü yönünden bir muhakeme yaptığı görülmektedir. Bu noktada üzerinde durulan başlıca meselelerse devletlere tanınan takdir alanı, yargı erkinin demokratik toplum bakımından nasıl vazgeçilmez olduğu, yargı erkine yöneltilen ifadeler arasında ne gibi ayrımlar yapıldığı ve ifade özgürlüğünün öznelerinin kimler olduğudur. Basın özgürlüğü özelindeyse masumiyet karinesiyle çatışma hâlinde ayrıca bir değerlendirme yapılmaktadır. Bu çalışmada da AİHM’nin yaklaşımının yanı sıra ilgili meşru amacın Türk ulusal mevzuatındaki karşılığı olan Anayasa’nın 26. hükmü eleştirel bir şekilde ele alınmıştır. Anayasa Mahkemesinin (AYM) konuyla ilgili öne çıkan kararlarından hareket edilerek AYM’nin meseleyi yorumlayış biçiminin AİHM ile benzerlikleri ve farklılıkları aydınlatılmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Yargı Erki, Yargı Otoritesi, Yargı Tarafsızlığı, İfade Özgürlüğü, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi, Anayasa Mahkemesi.

Restriction of Freedom of Expression for the Purpose of Maintaining the Authority and Impartiality of the Juduciary: A Comparative Review within the Framework of Case Law of the European Court of Human Rights and Turkish Constitutional Court

Öz

The restriction of freedom of expression for the purpose of maintaining the authority and impartiality of the judiciary, at first glance, gives the impression of a more marginalized and narrowly applicable legitimate aim within the framework of the ECHR. However, this legitimate aim of restricting freedom of expression is closely related to the rule of law and necessities of a democratic society. Accordingly, the relationship between the limitation imposed on the basis of the legitimate aim in question and the right to a fair trial under Article 6 ECHR must be taken into account. A close examination of the EctHR case-law on the subject reveals that the Court makes a judgment regarding the criterion of necessity in a democratic society. The main issues addressed at this point are the margin of appreciation granted to states, how judicial power is indispensable in a democratic society, what distinctions are made between the statements against judiciary and who are the subjects of freedom of expression. When it comes to freedom of the press, a separate consideration is made in case of conflict with the presumption of innocence. Further to the ECtHR’s approach, Article 26 of the Constitution, which is the corresponding provision of the mentioned legitimate aim in the Turkish national legislation, has been critically analyzed. The similarities and differences in the Constitutional Court's interpretation of the issue with that of the ECtHR are elucidated by referring to the prominent decisions of the Constitutional Court.

Anahtar Kelimeler

Juduciary, Authority of Juduciary, Impartiality of Juduciary, Freedom of Expression, European Court of Human Rights, Turkish Constitutional Court.

Kaynakça

• Akad, Mehmet vd. Genel Kamu Hukuku. İstanbul: Der Yayınları, Gözden Geçirilmiş 18. Basım, 2022.
• Akbulut, Emre. “İnsan Hakları Avrupa Mahkemesi Kararları Işığında Kamu Görevlilerinin İfade Özgürlüğü ve Danıştayın Konuya Yaklaşımı”. Uyuşmazlık Mahkemesi Dergisi 9/18 (2021), 20- 22.
• Anayurt, Ömer. Anayasa Hukuku (Temel Kavramlar ve Türk Anayasa Hukuku). Ankara: Seçkin Yayıncılık, Güncellenmiş 2. Basım, 2019.
• Atakan, Arda. “Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’nin Takdir Yetkisi Doktrinine İlişkin Bir İnceleme”. MÜHF-HAD, 16/3-4 (2010), 29- 36.
• Bozkurt, Enver. İnsan Hakları Temel Metinler. Ankara: Legem Yayıncılık, Gözden Geçirilmiş 3. Basım, 2018.
• Brems, Eva. “The margin of appreciation doctrine in the case-law of the European Court of Human Rights”. Zeitschrift Fur Auslandisches Offentliches Recht und Volkerrecht 56 (1996), 240- 313.
• Bychaeska-Siniarska, Dominika. Protecting the Right to Freedom of Expression Under the European Convention on Human Rights: A Handbook for Legal Practitioners. Strasbourg: Council of Europe Publishing, 1. Basım, 2017.
• Esen, Egemen. İnsan Hakları Avrupa Mahkemesi İçtihatları Işığında Takdir Marjı Doktrini. İstanbul: İstanbul Kültür Üniversitesi, Lisansütü Eğitim Ensititüsü, Yayınlanmış Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• Didinmez, Mehmet Alp. “Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’nin Üç Aşamalı Testi”. Kırıkkale Hukuk Mecmuası 1/1, (2021), 155-156.
• Dinçkol, Abdullah. Hukuka Giriş: Hukukun Temel Kavramları. İstanbul: Der Yayınları, Gözden Geçirilmiş 16. Basım, 2020.
• Gemalmaz, Mehmet Semih. Ulusalüstü İnsan Hakları Hukukunun Genel Teorisine Giriş. İstanbul: Legal Yayıncılık, 5. Basım, 2005.
• Gemalmaz, Mehmet Semih. Ulusalüstü İnsan Hakları Hukuku Belgeleri I. Cilt. İstanbul: Legal Yayıncılık, 2. Basım, 2011.
• Greer, Steven. The Margin of Appreciation: Interpretation and Discretion under the European Convention on Human Rights. Strasbourg: Council of Europe Publishing, 2000.
• Gölcüklü, Feyyaz. “Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nde ‘Adil Yargılanma’”. Ankara Üniversitesi SBF Dergisi 49/1 (1994), 199-234.
• Gönenç, Levent. Yargının Bağımsızlığı ve Tarafsızlığı. Ankara: Türkiye Ekonomi Politikaları Araştırma Vakfı Anayasa Çalışma Metinleri 3, 2011.
• Gözler, Kemal. Devletin Genel Teorisi: Bir Genel Kamu Hukuku Ders Kitabı. Bursa: Ekin Yayınevi, 3. Baskı, 2011.
• Harris, D.J., vd. Law of the European Convention on Human Rights. New York: Oxford University Press, 2. Basım, 2009.
• İnceoğlu, Sibel. “Adil Yargılanma Hakkı”, İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi ve Anayasa, ed. Sibel İnceoğlu. İstanbul: Beta Yayınları, Tıpkı 3. Basım, 2013.
• İnceoğlu, Sibel. Adil Yargılanma Hakkı: Anayasa Mahkemesine Bireysel Başvuru El Kitapları Serisi- 4. Ankara: Avrupa Konseyi, MRK Baskı, 2018.
• İnceoğlu, Sibel. Adil Yargılanma Hakkı ve Yargı Etiği. Ankara: Council of Europe & European Commission, Şen Matbaa, 1. Basım, 2007.
• İnceoğlu, Sibel. Yargı Bağımsızlığı ve Yargıya Güven Ekseninde: Yargıcın Davranış İlkeleri. İstanbul: Beta Yayım, 1. Basım, 2008.
• Kaboğlu, İbrahim Ö. Özgürlükler Hukuku: İnsan Haklarının Hukuksal Yapısı. İstanbul: AFA Yayınları, Güncelleştirilmiiş 5. Baskı, 1999.
• Kanadoğlu, Osman Korkut. “Barolar ve Avukatların Meslek Özgürlükleri”. Türkiye Barolar Birliği Dergisi 146 (2020), 77- 122.
• Karan, Ulaş. “İfade Özgürlüğü Hakkı”, İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi ve Anayasa, ed. Sibel İnceoğlu. İstanbul: Beta Yayınları, Tıpkı 3. Basım, 2013.
• Keskin, Erdoğan. “AİHM’in Türkiye Hakkında İfade Hürriyetine İlişkin Verdiği Kararlarda Takdir Marjı”. Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 69/3 (2020), 1379-1414.
• Legg, Andrew. The Margin of Appreciation in International Human Rights Law: Defence and Propotionality. New York: Oxford University Press, 1. Basım, 2012.
• Leloup, Mathieu. “Not Just a Simple Civil Servant: The Right of Access to a Court of Judges in the Recent Case Law of the ECtHR”. European Convention on Human Rights Review, 4/1 (2023), 23-57.
• Letsas, George. A Theory of Interpretation of the European Convention on Human Rights. New York: Oxford University Press, 1. Basım, 2007.
• Loucaides, Loukis G. The European Convention on Human Rights: Collected Essays. Nijhoff Law Specials, Vol. 70. Leiden: Martinus Nijhoff Publishers, 1. Basım, 2007.
• Mecit, Nehare - Mecit, Kemal. “İnsan Hakları Avrupa Mahkemesi Kararları Işığında Kamu Görevlilerinin İfade Özgürlüğü ve Yargı Mensupları”. TAAD 9/33 (2018), 839-874.
• Oster, Jan. Media Freedom as a Fundamental Right. Cambridge Intellectual Property and Information Law. Cambridge: Cambridge University Press, 1. Basım, 2015.
• Özbudun, Ergun. Türk Anayasa Hukuku. Ankara:Yetkin Yayınları, Gözden Geçirilmiş 17. Basım, 2017.
• Pekel, Abdülkadir. “İfade Özgürlüğünün Sınırlandırma Sebeplerinden Biri Olarak ‘Yargı Organının Otorite ve Tarafsızlığının Sağlanması’”. Gazi Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 18/ 2 (2014), 367- 394.
• Sağlam, Abdi. “AİHS’ye Göre İfade Özgürlüğü Kapsamında Kamu Görevlileri Açısından Görev Ve Sorumluluk Kavramı”. TAAD 7/25 “İfade Özgürlüğü Özel Sayısı” (2016), 89- 101.
• Sapan, Oğuzhan. “Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi ve Anayasa Kararları Işığında Yargı Organları ve Yargı Çalışanlarına Yönelik Söylemlerde İfade Özgürlüğü”. Adalet Dergisi 67 (2021), 411- 443.
• Schabas, William A., The European Convention on Human Rights: A Commentary. Oxford: Oxford University Press, 1. Basım, 2015.
• Sever, Dilşad Çiğdem. “Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi Kararlarında Hak Öznesi Olarak Avukatlar”. Ankara Barosu Dergisi 76/4 (2018), ss. 243- 258.
• Şirin, Tolga. “Takdir Marjı Doktrini ve Türkiye Anayasa Mahkemesi Açısından Anlamı”. Anayasa Hukuku Dergisi 2/4 (2013), 359- 399.
• Yüzer, Dilara. “Basın Yoluyla Adli Haberlerin Verilişi ve Suçsuzluk Karinesi”. Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 15 “Özel Sayı” (2013), 1653- 1694.