Alman Hukuku Örneğinde Medeni Usul Hukukunda Sürpriz Karar Verme Yasağı

Yıl 2024, Cilt: 12 Sayı: 2, 609 - 642

Doğukan Algan , Merve Uysal

https://doi.org/10.56701/shd.1486003

Öz

Sürpriz karar verme yasağı, hukukî dinlenilme hakkının önemli bir unsurudur. Bu yasak kapsamında hâkim, kararını tarafların açıkça gözden kaçırdıkları ya da önemsiz addettikleri bir hususa veya taraflardan farklı değerlendirdiği bir hususa dayandıramaz. Buna ek olarak bir mahkemenin içtihadını gerekçe sunmaksızın değiştirmesi de sürpriz karar verme yasağı kapsamında kabul edilmektedir. Sürpriz karar verme yasağı, âdil yargılanma hakkının eyleme geçirilerek güvence altına alınmasını sağlar. Yasak, davanın tarafları, fer’i müdahiller, ilgililer, geçici hukukî koruma taleplerinin tarafları başta olmak üzere çok sayıda kişiyi kapsamına alır. Yasağın konu bakımından kapsamını ise “husus” ifadesi oluşturur. Husus ifadesi ile, sınırlayıcı olmaması kaydıyla, vakıalar, maddî hukuka ilişkin düzenlemeler, usûl hukukuna ilişkin düzenlemeler, örf ve âdet, sözleşme hükümleri, öğreti görüşleri ve yargı kararları kastedilir. Sürpriz karar verme yasağı çerçevesinde vakıaya ilişkin hususlar ile hukukî hususları ayrıştırmak güç olsa da Alman hukukunda sürpriz karar verme yasağına ilişkin düzenlemeler ayrım yapılmasını kolaylaştırmaktadır. Bu bağlamda, Alman yargı kararları temel alınarak sürpriz karar verme yasağına konu olan medeni usul hukukuna ilişkin hukukî hususlar somutlaştırılmıştır. Çalışmada çevirisi yapılan kararlarda parantez içinde belirtilen ifadeler, okuma kolaylığı sağlaması açısından dipnotlarda gösterilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Sürpriz Karar, Sürpriz Karar Verme Yasağı, Hukukî Husus, Hukukî Dinlenilme Hakkı, İşaret ve Müzakere Etme Ödevi

The Prohibition of Surprise Decisions in Civil Procedural Law in the Example of German Law

Öz

The prohibition of surprise decisions is an element of the right to be heard. According to this prohibition, the judge should not base his decision on a matter, which the parties have clearly overlooked or considered unimportant, or on a matter which the judge has assessed differently from the parties. In addition, a change in a court's jurisprudence without giving reasons is also considered to fall within the scope of the prohibition of surprise judgments. The prohibition of surprise judgments ensures that the right to a fair trial is guaranteed through its implementation. The prohibition applies to a wide range of persons, including the parties of the action, interveners, the persons concerned and applicants for interim relief. The scope of the prohibition is based on the concept of "matter". The term "matter" refers to facts, the provisions of substantive and procedural law, customs and usage, contractual provisions, doctrines and judicial decisions, provided that they are not restrictive. Although it is difficult to distinguish the matters of substantial and procedural legal provisions in determining the existence of a prohibition of surprise decisions, the related current provisions of German law ease the difficulties of making this distinction. In this context, the legal issues relating to the prohibition of surprise decision-making are explained within the help of the translations of related German court decisions. The sources specified in parentheses in the content of the decision texts have been included in the footnotes in order to facilitate the reading.

Anahtar Kelimeler

Surprise Decisions, Prohibition of Surprise Decisions, Legal Matter, Right to be Heard, Duty of Notification and Disclosure

Kaynakça

• Acar, Tuna. Türk ve Mukayeseli Medenî Yargılama Hukuku Açısından Ara Karar. Ankara: Yetkin Yayınları, 2022.
• Akcan, Recep. Usul Kurallarına Aykırılığa Dayanan Temyiz Nedenleri. Ankara: Nobel Yayınları, 1999.
• Akil, Cenk. “Hâkimin Hukuku Kendiliğinden Uygulaması İlkesi”. Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 57/3 (2008), 1-62.
• Akkanat, Halil. Medenî Hukukun Uygulanmasında Yöntem. İstanbul: Filiz Kitabevi, 2024.
• Aktepe Artık, Sezin. Medeni Usul Hukukunda Adil Yargılanma Hakkı. Ankara: Seçkin Yayınları, 2014.
• Alangoya, Yavuz. Medenî Usul Hukukunda Vakıaların ve Delillerin Toplanmasına İlişkin İlkeler. İstanbul: Fakülteler Matbaası, 1979.
• Alangoya, Yavuz. “Dava Temeli, Hakimin Dava Malzemesinin Toplanmasındaki Rolü ve Bu Konudaki Gelişmeler Hakkında”. Yavuz Alangoya Makaleler (2012), 283-331.
• Aras, Aslı. Çekişmesiz Yargıda Yargılama Usûlü. Ankara: Yetkin Yayınevi, 2017.
• Arslan, Ramazan. Medeni Usul Hukukunda Yargılamanın Yenilenmesi (İade-i Muhakeme). Ankara: Turhan Kitabevi, 1977.
• Atalay, Esra. “Yargısal Temel Haklar”. Prof. Şükrü Postacıoğlu’na Armağan (1997), 437-454. Atalı, Murat. Medenî Usul Hukukunda Aleyhe Bozma Yasağı. Ankara: Yetkin Yayınevi, 2014.
• Auernig, Katharina. Das Überraschungsverbot Verhinderung und Bekämpfung von Überraschungsentscheiungen im Zivilprozess und im Schiedsverfahren. Wien: Universität Wien, Doktora Tezi, 2018.
• Aydemir, Dilek. “Taleple Bağlılık ve Hâkimin Hukuku Re’sen Uygulaması İlkelerinin Birlikte Uygulanışında Davayı Aydınlatma Ödevinin Önemi”. İlamat Torbası (Ekim 2020), 3-24.
• Bal, Gizem. “Medeni Yargılamada Hâkimin Davayı Aydınlatma Ödevi”. SDE Akademi Dergisi 2/5 (2022), 70-96.
• Bärmann, Johannes. Freiwillige Gerichtsbarkeit und Notarrecht. Berlin – Heidelberg: Springer, 1968.
• Blomeyer, Arwed. Zivilprozeßrecht – Erkenntnisverfahren. Berlin: Duncker & Humblot GmbH, 1985.
• Bolayır, Nur. Medenî Usûl Hukuku’nda Hâkimin Hukuku Re’sen Uygulaması İlkesi. İstanbul: On İki Levha Yayıncılık, 2019.
• Boran Güneysu, Nilüfer. Medenî Usûl Hukukunda Karar. Ankara: Adalet Yayınevi, 2014.
• Budak, Ali Cem – Karaaslan, Varol. Medenî Usul Hukuku. İstanbul: Filiz Kitabevi, 2023.
• Çernis, Volf. Tatbikattan Çizgiler. İstanbul: Sermet Matbaası, 1962.
• Çiftçi, Pınar. Medenî Yargılama Hukukunda İspat Hakkı ve Sınırlamaları. Ankara: Adalet Yayınevi, 2018.
• Demirkol, Berk. “Karşılaştırmalı Hukukta Hakem Kararlarının Tenfizinde Hukukî Dinlenilme Hakkı”. Tahkimde Hukukî Dinlenilme Hakkı. ed. Ziya Akıncı – Yasin Ekmen. 179-198. İstanbul: On İki Levha Yayıncılık, 2022.
• Ermenek, İbrahim. “Anayasa Mahkemesinin Bireysel Başvuru Üzerine Verdiği Kararların Medenî Yargılama Hukukuna Yansımaları ve Bu Alanda Ortaya Çıkan Bazı Özel Durumlar”. Medenî Usûl ve İcra İflâs Hukuku Dergisi 9/26 (2013), 3-55.
• Ermenek, İbrahim. Medenî Usul Hukukunda Davaların Birleştirilmesi ve Ayrılması. Ankara: Yetkin Yayınları, 2014.
• Gottwald, Peter. “2001 Reform Kanunu’nun Ardından Almanya’da Medenî Usûl Hukuku”. çev. Murat Atalı ve Mustafa Göksu. Medenî Usûl ve İcra – İflâs Hukuku Dergisi 2/3 (2006), 687-704.
• Görgün, L. Şanal. Medenî Usûl Hukuku. Ankara: Yetkin Yayınları, 2016.
• Grunsky, Wolfgang. Grundlagen des Verfahrensrechts. Bielefeld: Gieseking, 1974.
• Grunsky, Wolfgang – Baur, Fritz. Zivilprozessrecht. Bielefeld: Luchterhand, 2003.
• Güleç, Şafak. Hâkimin Davayı Aydınlatma Ödevi. Ankara: Seçkin Yayınları, 2021.
• Hanağası, Emel. Medenî Yargılama Hukukunda Silahların Eşitliği. Ankara: Yetkin Yayınları, 2016.
• Habscheid, Walther J. Der Streitgegenstand im Zivilprozess und im Streitverfahren der Freiwilligen Gerichtsbarkei.. Bielefeld: Heimat, 1956.
• Helbig. Fritz. Das Verbot von Überraschungsentscheidungen nach § 278 III ZPO. Berlin: Albert Ludwings Universität, 1979.
• Henckel, Wolfram. Prozeßrecht und materielles Recht. Göttingen: Otto Schwartz & Co, 1970.
• Karaaslan, Varol. “Hakimin Tarafsızlığı İlkesi ile Davayı Aydınlatma Ödevi Arasındaki İlişki”. Süleyman Demirel Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi Mihbir Özel Sayısı 4/2 (2014), 97-130.
• Karaaslan, Varol. Medenî Usûl Hukukunda Hâkimin Davayı Aydınlatma Ödevi. Ankara: Adalet Yayınevi, 2. Basım, 2019.
• Kıygı, Osman Nazım. Hukuk ve Ekonomi Terimleri Sözlüğü. 2. Cilt. München: C.H. Beck, 1999.
• Krüger, Wolfgang vd. Münchener Kommentar zur ZPO. München: C. H. Beck, 2022.
• Koch, Melanie. Die richterliche Prozessförderungspflicht nach dem ZPO-Reformgesertz. Hamburg: Dr. Kovac, 2003.
• Köksoy, Mesut. İcra Hukukunda Hukuki Güvenlik İlkesi. Ankara: Adalet Yayınevi, 2018.
• Kuru, Baki. Hukuk Muhakemeleri Usulü. İstanbul: Demir Demir Müşavirlik ve Yayıncılık, 2001.
• Kuru, Baki. İstinaf Sistemine Göre Yazılmış Medenî Usul Hukuku. İstanbul: Legal Yayıncılık, 2016.
• Laumen, Hans – Willi. Das Rechtsgespräch im Zivilprozess. Köln, Berlin, Bonn, München: Carl Heymanns KG, 1984.
• Meriç, Nedim. “Hâkimin Davayı Aydınlatma Yükümlülüğü”. Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 11/Özel Sayı (2009) 377-424.
• Meriç, Nedim. Medenî Yargılama Hukukunda Tasarruf İlkesi. Ankara: Yetkin Yayınları, 2011.
• Meriç, Nedim. “Medenî Usûl Hukuku Bakımından Hukukî Güvenlik İlkesi (Yargılamanın Hukukî Güvenilirliği)”. Anayasa – Medeni Usul ve İcra İflas Hukuku İlişkisi, XVIII. Antalya Toplantısı, Türk Medenî Usûl ve İcra İflâs Hukukçuları Birliği (2023), 31-51.
• Musielak, Hans – Joachim vd. Zivilprozessordnung. München: Franz Vahlen, 11. Basım, 2023.
• Nowak, Erwin. Richterliche Aufklärungspflicht und Befangenhei. Bochum: Universitätsverlag Dr. N. Brockmeyer, 1991.
• Örücü, Esin. “Karşılaştırmalı Hukukçu Gözüyle İskoç Hukuk Sistemi”. İstanbul Üniversitesi Mukayeseli Hukuk Araştırmaları Dergisi 18 (1990), 71-81.
• Özekes, Muhammet. Medenî Usul Hukukunda Hukukî Dinlenilme Hakkı. Ankara: Yetkin Yayınları, 2003.
• Özekes, Muhammet. “Medenî Usûl Hukukunda Yok Hüküm ve Etkisiz Hüküm”. Yargıtay Dergisi 26/4 (2000), 661-699.
• Özer, Tülay. HUMK’tan HMK’ya Medenî Usul Kanunu Tasarıları. İstanbul: Yeditepe Üniversitesi, 2012.
• Özçelik, Volkan. Türk Medenî Usûl Hukukunda Taraflarca Getirilme İlkesi. Ankara: Adalet Yayınevi, 2020.
• Pekcanıtez, Hakan. “Hukuki Dinlenilme Hakkı”. Seyfullah Edis’e Armağan (2000), 753-791.
• Pekcanıtez, Hakan vd., Medenî Usûl Hukuku. İstanbul: On İki Levha Yayıncılık, 15. Bası, 2017.
• Peters, Egbert. Richterliche Hinweispflichten und Beweisinitiativen im Zivilprozeß. Tübingen: J. C. B. Mohr (Paul Siebeck), 1983.
• Postacıoğlu, İlhan E. Medeni Usul Hukuku Dersleri. İstanbul: Sulhi Garan Matbaası Vârisleri Koll. Şti., 6. Basım, 1975.
• Postacıoğlu, İlhan E. – Altay, Sümer. Medenî Usûl Hukuku Dersleri. İstanbul: Vedat Kitapçılık, 2015.
• Prütting, Hanns – Markus Gehrlein. ZPO Kommentar. Köln: Luchterhand, 2010.
• Rosenberg, Leo vd., Zivilprozessrecht. München: C.H. Beck, 17. Basım, 2010.
• Rumpf, Christian. “Ölçülülük İlkesi ve Anayasa Yargısındaki İşlevi ve Niteliği”, Anayasa Yargısı, Anayasa Mahkemesinin 31. Kuruluş Yıldönümü Nedeniyle Düzenlenen Sempozyumda Sunulan Bildiriler, Ankara: 1993, 25-48.
• Sarbach, Roland. Das Verbot überraschender Rechtsanwendung im ordentlichen Verfahren nach der Schweizerischen Zivilprozessordnung. Bern: Dike AG, 2017.
• Sarbach, Martin. Die richterliche Aufklärungs- und Fragepflicht im schweizerischen Zivilprozessrecht. Bern: Stämpfli AG Bern, 2003.
• Schumann, Ekkehard. “Die absolute Pflicht zum richterlichen Hinweis (§ 139 Abs. 2 ZPO)”. FS für Dieter Leipold 2009, 175-200.
• Stein, Friedrich vd., Zivilprozessordnung. Tübingen: Mohr Siebeck, 23. Basım, 2016.
• Stuerwald, Karl. Almanca – Türkçe Sözlük. İstanbul: Abc Kitabevi, 1998.
• Oberhammer, Paul vd., Kurzkommentar Schweizerische Zivilprozessordnung. Zürich: Legalis, 2013.
• Stürner, Rolf. Die richterliche Aufklärung im Zivilprozeß. Tübingen: J. C. B. Mohr (Paul Siebeck), 1982.
• Şeker, Hilmi. Esbab-ı Mucibe’den Retoriğe Hukukta Gerekçe. İstanbul: Yeditepe Üniversitesi, 2018.
• TBMM, Türkiye Büyük Millet Meclisi. Hukuk Muhakemeleri Kanunu Tasarısı ve Adalet Komisyonu Raporu (1/1574). Ankara: TBMM, 2018.
• Thomas, Heinz vd., Zivilprozessordnung. München: C.H. Beck, 33. Basım, 2012.
• Tok, Ozan. “Manevi Tazminat Talebi ve Davasının Benzer Kurumlarla Karşılaştırılması”. Sakarya Üniversitesi Dergisi 3/2, 17-18.
• Umar, Bilge. Hukuk Muhakemeleri Kanunu Şerhi. Ankara: Yetkin Yayınları, 2. Basım, 2014.
• Üstündağ, Saim. Medeni Yargılama Hukuku. İstanbul: Nesil Matbaacılık, 7. Basım, 2000.
• Vorwerk, Volkert vd. BeckOK ZPO. 51. Basım, 2023. www.beck-online.beck.de
• Waldner, Wolfram. Der Anspruch auf rechtliches Gehör. Köln, Berlin, Bonn, München: Carl Heymanns KG, 1989.
• Wassermann, Rudolf. Der Soziale Zivilprozess. Neuwies – Darmstadt: 1978.
• Weyland, Dag - Kilimann, Ralf. Bundesrechtsanwaltsordnung: BRAO. München: Franz Vahlen, 20. Basım, 2024.
• Wieczorek, Bernhard vd. Zivilprozessordnung und Nebengesetze. Berlin: Walter de Gruyter, 4. Basım, 2013.
• Willisegger, Daniel. Grundstruktur des Zivilprozesses. Basel: Schulthess, 2012.
• Yardımcı, Taner Emre. Hukuk Yargılamasında Somutlaştırma Yükü. İstanbul: On İki Levha Yayıncılık, 2017.
• Yıldırım, M. Kâmil. Medeni Usul Hukukunda Delillerin Değerlendirilmesi. Kazancı Matbaacılık: İstanbul, 1990.
• Yıldırım, M. Kâmil. Hukuk Devletinin Gereği: İstinaf. İstanbul: Nesil Matbaacılık, 2000.
• Yılmaz, Ejder. Medenî Yargılama Hukukunda Islah. Ankara: Yetkin Yayınları, 4. Basım, 2013.
• Yılmaz, Ejder. Hukuk Muhakemeleri Kanunu Şerhi. 1. Cilt, Ankara: Yekin Yayınları, 3. Basıım, 2017.
• Yılmaz, Ejder. “Hukukî Dinlenilme Hakkı”. Tahkimde Hukukî Dinlenilme Hakkı. ed. Ziya Akıncı – Yasin Ekmen. 1-20. İstanbul: On İki Levha Yayıncılık, 2022.
• Zöller, Richard – Reinhard Greger. Zivilprozessordnung. Köln: Dr. Otto Schmidt KG, 35. Basım, 2024.