Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi Kararlarında Actio Popularis: Çevre Kirliliği ve İklim Değişikliği Bağlamında Bir Değerlendirme

Yıl 2024, Cilt: 12 Sayı: 2, 831 - 868

Cansu Koc Basar , Serkan Ekiz

https://doi.org/10.56701/shd.1536366

Öz

Actio popularis, bireylerin veya birey gruplarının kamu yararına dava açabilmesine olanak tanıyan hukukî bir mekanizmayı ifade etmektedir. Bu bağlamda actio popularis, yaygın etkisi olan çevre kirliliği ve iklim değişikliği ile mücadelede, kolektif hak niteliği taşıyan çevre hakkının korunmasında ve sürdürülebilir bir geleceğin inşasında önemli bir rol oynayabilir. Actio popularis’in kuramsal çerçevesi ve bu bağlamda çevrenin korunması ile ilişkisi söz konusu düşüncenin temel dayanak noktasını oluşturmaktadır. Actio popularis’in çevreye ilişkin konular bakımından uygulama bulması halinde konu özelinde sağlanabilecek ilerlemenin yanı sıra kamu yararının etkin korunması, demokratik katılımın teşvik edilmesi gibi temel noktalarda da önemli avantajlar elde edilebilecektir. Bahsi geçen avantajlardan yola çıkılan bu çalışmada, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi (AİHM)’nin actio popularis'i çevre kirliliği ve iklim değişikliğine ilişkin konularda hangi sınırlarda kabul ettiğine ve gelecekte nasıl kabul edebileceğine odaklanılmaktadır. Bu noktada AİHM’nin Cordella ve Diğerleri v. İtalya kararı, Cangı ve Diğerleri v. Türkiye kararı ve Verein Klimaseniorinnen Schweiz ve Diğerleri v. İsviçre kararı yol gösterici nitelikte görülmüştür. Sözü edilen bağlamda yazılan bu çalışma, actio popularis’in çevre kirliliği ve iklim değişikliğine ilişkin konular kapsamında uygulanabilirliğinin sınırlarını tartışmayı amaçlamaktadır.

Anahtar Kelimeler

Actio Popularis, AİHM, Çevre Kirliliği, İklim Değişikliği, Sürdürülebilirlik

Actio Popularis in the Judgments of the European Court of Human Rights: An Evaluation in the Context of Environmental Pollution and Climate Change

Öz

Actio popularis refers to a legal mechanism that allows individuals or groups to file lawsuits in the public interest. In this context, actio popularis can play a significant role in combating widespread issues such as environmental pollution and climate change, protecting the collective right to a healthy environment, and building a sustainable future. The theoretical framework of actio popularis and its relationship with environmental protection will serve as the foundational basis for this study. Implementing actio popularis in environmental matters can achieve significant progress in the specific issues at hand, as well as provide essential advantages such as the effective protection of public interest and the promotion of democratic participation. Building on these advantages, this study focuses on the European Court of Human Rights (ECHR)’s acceptance of actio popularis in cases related to environmental pollution and climate change and how it might be accepted in the future. The ECHR’s decisions in Cordella and Others v. Italy, Cangı and Others v. Turkey and Verein Klimaseniorinnen Schweiz and Others v. Switzerland are considered as guiding cases in this context. This study aims to discuss the applicability and limitations of actio popularis in the context of environmental pollution and climate change.

Anahtar Kelimeler

Actio Popularis, ECHR, Environmental Pollution, Climate Change, Sustainability

Kaynakça

• Ahmadov, Farid Turab. The Right of Actio Popularis before International Courts and Tribunals. Oxford: St Anne’s College University of Oxford, A thesis submitted for the degree of Doctor of Philosophy, 2017.
• Akad, Mehmet vd. Genel Kamu Hukuku. İstanbul: Der Yayınları 17. Basım, 2021.
• Alçık Engürülü, Merve. “AİHM’in Çevre İçtihadının İklim Değişikliği Davalarına Uygulanabilirliği”. Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 73/3 (2023), 1007-1054.
• Algan, Bülent. Ekonomik, Sosyal ve Kültürel Hakların Korunması. Ankara: Seçkin Yayınları, 2007.
• Anayurt, Ömer. Avrupa İnsan Hakları Hukukunda Kişisel Başvuru Yolu. Ankara: Seçkin Yayınları, 2004.
• Baysal, Mustafa. “Avrupa İnsan Hakları Mahkemesine Bireysel Başvuruda Mağdur Kavramı”. Uyuşmazlık Mahkemesi Dergisi 5 (2015), 193-233.
• Convention on Access to Information, Public Participation in Decision-Making and Access to Justice in Environmental Matters, Erişim 20 Temmuz 2024, https://unece.org/environment-policy/public-participation/aarhus-convention/text.
• Demir, Ebru. Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’nin Çevre ve İklim Konusunda Kurduğu Yargısal Diyalog. Ankara: Yetkin Yayınları, 2024.
• Domaradzki, S. vd. “Karel Vasak’s Generations of Rights and the Contemporary Human Rights Discourse”. Human Rights Review 20 (2019), 423-443.
• ECHR, Case of Association des amis de Saint-Raphaël et de Fréjus and Others v. France, Application no. 38192/97, (1 July 1998).
• ECHR, Case of D.H. and Others v. the Czech Republic, Application no. 57325/00, (13 November 2007).
• ECHR, Case of Aksu v. Turkey, Applications nos. 4149/04 and 41029/04, (15 March 2012).
• ECHR, Case of Bitenc v. Slovenia Application no. 32963/02, (18 March 2008).
• ECHR, Case of Campbell and Cosans v. The United Kingdom, Application nos. 7511/76, 7743/76, (25 February 1982).
• ECHR, Case of Cangı and Others v. Türkiye, Application no. 48173/18, (14 November 2023).
• ECHR, Case of Centre for Legal Resources on behalf of Valentin Câmpeanu v. Romania, Application no. 47848/08, Judgment, (17 July 2014).
• ECHR, Case of Cordella and Others v. Italy, Application nos. 54414/13, 54264/15, (24 June 2019).
• ECHR, Case of Fadeyeva v. Russia, Application no. 55723/00, (9 June 2005).
• ECHR, Case of García Ruiz v. Spain, Application no. 30544/96, (21 January 1999).
• ECHR, Case of Gorraiz Lizarraga and Others v. Spain, Application no. 62543/00, (10 November 2024).
• ECHR, Case of Hatton and Others v. the United Kingdom, Application no. 36022/97, (8 July 2003).
• ECHR, Case of Hoffman Karlskov v. Denmark, Application no. 62560/00, (20 March 2003).
• ECHR, Case of Karner v. Austria, App.No.40016/98, Judgement, (24 July 2003).
• ECHR, Case of Kemmache v. France, Application no. 17621/91, (24 November 1994).
• ECHR, Case of Klass and Others v. Germany, Application no. 5029/71, (6 October 1978).
• ECHR, Case of López Ostra v. Spain, Application No. 16798/90, (09 December 1994).
• ECHR, Case of Okyay v. Turkey, Application no. 36220/97, (12 July 2005).
• ECHR, Case of Open Door and Dublin Well Woman v. Ireland, Application nos. 14234/88; 14235/88, (29 October 1992).
• ECHR, Case of Schenk v. Switzerland, Application no. 10862/84, (12 July 1988).
• ECHR, Case of Tanase v. Moldova, Application no. 7/08, (27 April 2010).
• ECHR, Case of Tauira and 18 Others v. France, Application no. 28204/95, (04 December 1995).
• ECHR, Case of Verein KlimaSeniorinnen Schweiz and Others v. Switzerland, Application no. 53600/20, (9 April 2024).
• Fırat, Engin. “Rights-Based Litigation in Tackling Climate Change: Can the ECtHR Be Effective in Protecting Human Rights in The Context of Climate Change”. Law and Justice Review 14/266 (July 2023), 89-140.
• Gárdos-Orosz, Fruzsina. “The Hungarian Constitutional Court in Transition–from Actio Popularis to Constitutional Complaint”. Acta Juridica Hungarica 53/4 (2012), 302–315.
• Gemalmaz, Haydar Burak. “AİHM Yargısında Yeni Dönem: Protokol No. 14’le Getirilen Yeni Kabuledilebilirlik Ölçütünün Uygulanmasına Eleştirel Bakış”. Milletlerarası Hukuk ve Milletlerarası Özel Hukuk Bülteni 31/1 (2011), 209-242.
• Gemalmaz, Mehmet Semih. Ulusalüstü İnsan Hakları Hukukunun Genel Teorisine Giriş. İstanbul: Legal Yayınları, 7. Baskı, 2010.
• Gözler, Kemal. İnsan Hakları Hukuku. Bursa: Ekin Basım Yayın Dağıtım, 2. Baskı, 2018.
• Gözübüyük, Şeref - Gölcüklü, Feyyaz. Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi ve Uygulaması. Ankara: Turhan Kitabevi, 8. Baskı, 2009.
• Güneş, Ahmet M. “Aarhus Sözleşmesi ve Çevresel Bilgiye Erişim Hakkı”. Dicle Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 17-18/26-27-28-29 (Mart 2015), 25-40.
• Harris, David. Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi Hukuku. çev. Mehveş Bingöllü Kılcı - Ulaş Karan İstanbul: On İki Levha Yayınları, 2. Baskı, 2022.
• Karaarslan, Abdülkadir. Anayasa Mahkemesi’ne Bireysel Başvuru Usulü ve Uygulama Sorunları. İstanbul: On İki Levha Yayınları, 2020.
• Keller, Helen – Heri, Corina. “The Future is Now: Climate Cases Before The ECtRH”, Nordic Journal of Human Rights 40/1 (2022), 153-174.
• Koçhisarlıoğlu, Cengiz – Söğütlü, Özlem. Roma Hukukundan Günümüz Hukukuna Işık Tutan İlkeler, Kavramlar ve Digesta Metinleri. Ankara: Seçkin Yayınları, 2022.
• Küçük, Eşref. Roma Hukuku Davalar Sisteminde Actio Popularis. Ankara: Adalet Yayınevi, 2013.
• Lahuerta, Sara Benedi. “Enforcing EU equality law through collective redress: Lagging behind?”. Common Market Law Review 55/3, (2018), 783-817.
• May, James R. - Daly, Erin. Dünyada Çevresel Anayasalcılık. çev. Tolga Şirin - N. Umut Orcan, İstanbul: Ekoloji Kolektifi Derneği, 2018.
• Özdek, Yasemin. Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi ve Türkiye. Ankara: TODAİE, 2004.
• Özkaya Özlüer, Ilgın. Çevresel Konularda Bilgiye Erişim Rehberi ve Aarhus Sözleşmesi. çev. Elif Bozkurt - Gamze Ovacık, İstanbul: Ekoloji Kolektifi Derneği, 2018.
• Pathak, Puneet. “Human Rights Approach to Environmental Protection”. OIDA International Journal of Sustainable Development 7/1 (2014), 17-24.
• Pedersen, Ole W. “The Ties that Bind: The Environment, the European Convention on Human Rights and the Rule of Law”. European Public Law 16/4 (2010), 571-595.
• Poposka, Zaneta (ed.). Use of Actio Popularis to Cases of Discrimination. Skopje: Helsinki Committee for Human Rights, November 2016.
• Ruppel, Oliver C. vd. (ed.). Climate Change: International Law and Global Governance. Baden-Baden: Nomos Verlagsgesellschaft, 2013.
• Seerden, René - Heldeweg, Michiel. “Towards a Ius Commune in Public Environmental Law? Report on the Conference on Comparative Enviromental Law in the European Union, Maasricht 12-13 June 1997”. European Environmental Law Review (February 1998), 40-46.
• Söğütlü, Özlem. Roma Özel Hukuku Ders Kitabı. Ankara: Seçkin Yayınları, 3. Baskı, 2022.
• Tahiroğlu, Bülent – Erdoğmuş, Belgin. Roma Hukuku Dersleri. İstanbul: Der Yayınları, 2009.
• Umur, Ziya. Roma Hukuku Ders Notları. İstanbul: Beta Yayınları, 3. Baskı, 1999.
• Uygun, Oktay. Devlet Teorisi. İstanbul: On İki Levha Yayınları, 2014.
• Vasak, Karel. “A 30-Year struggle The sustained efforts to give force of law to the Universal Declaration of Human Rights”. The Unesco Courier (November 1977), 29-32.
• Wall, Steven. “Collective Rights and Individual Autonomy, Ethics” . The University of Chicago Press 117/2 (January 2007), 234-264.
• Warin, Catherine. “Individual Rights and Collective Interests in Eu Law: Three Approaches to a Still Volatile Relationship”. Common Market Law Review 56/2 (2019), 463-488.
• Yee, Sienho. “The International Law of Co-Progressiveness as a Response to the Problems Associated with “Relative Normativity””, AJIL Unbound 114, 97-102.
• Zieck, Marjoleine Y. A. “The Concept of “Generations” of Human Rights and the Right to Benefit from the Common Heritage of Mankind with Reference to Extraterrestrial Realms”. Verfassung und Recht in Übersee, Law and Politics in Africa, Asia and Latin America 25/2 (1992), 161-198.