Şiî-Sünnî İmamet-Siyaset Tartışmaları Bağlamında Hz. Âişe (el-Hillî-İbn Teymiyye Örneği)

Yıl 2020, Cilt: 2 Sayı: 1, 71 - 86, 30.06.2020

Adem Eryiğit

Öz

Müslümanlar arasında ilk halifenin seçimi meselesiyle başlayan siyasî tartışmalar, zamanla itikadî alana kadar ulaşmış ve çeşitli mezhepleri doğurmuştur. Şiî-Sünni ayrışmasının ana sebebi imamet problemidir. Şîa ve Ehl-i Sünnet arasında Hz. Osman’ın şehid edilmesi ve Hz. Ali’nin hilafete geçmesi sonrasında yaşanan Cemel ve Sıffin vakaları ile bu vakalarda etkin rol oynayan şahıslar üzerinde ciddi tartışmalar yaşanmış ve yaşanmaya devam etmektedir. Cemel vakasının en önemli figürlerinden birisi Hz. Âişe’dir. Şiî ve Sünni geleneğin güçlü temsilcilerinden İbn Mutahhar el-Hillî ve İbn Teymiyye arasında yaşanan mezhepsel münakaşalarda Hz. Âişe de söz konusu olmuştur. Çalışmamızda her iki âlimin Hz. Âişe ile ilgili görüşlerine yer verilecektir. Onların bu konudaki görüşlerinin incelenmesi mezhepsel yönelimlerin, önemli tarihi şahsiyetler hakkındaki tarihsel verilerin anlaşılması ve yorumlanmasını nasıl olumsuz yönde etkilediğini göstermesi bakımından önemlidir.

Anahtar Kelimeler

Allame el-Hillî, İbn Teymiyye, Şia, Ehl-i Sünnet, İmamet, Hz. Aişe

Aisha in the Context of Shia-Sunni Imamat Debates: The Case of al-Hilli-Ibn Taymiyyah

Öz

The political debates between the Muslims, which began with the issue of the election of the first caliph, eventually reached the faith area and gave rise to various sects. The main reason for the Shiite-Sunni divergence is the Imamate problem. There have been and continues to be serious discussions between the Shiite and Ahl al-Sunnah about the martyrdom of Osman and the cases of Camel and Sıffin after the transition of Ali to the caliphate and the individuals who played an active role in these cases. One of the most important figures in the Camel case is Aisha. Aisha was also mentioned in the sectarian disputes between Ibn Mutahhar al-Hilli and Ibn Taymiyya, powerful representatives of the Shııte and Sunni tradition. In our study, the views of both scholars about Aisha will be given. The study of their views on this issue is important as it shows how denominational orientations negatively affect the understanding and interpretation of historical data on important historical figures.

Anahtar Kelimeler

Al-Allâmah al-Hillî, Ibn Taymiyah, Ahl al-Sunnah, Shiite, Imamate, Aisha

Kaynakça

• Ahmetoğlu, Şahin. “İslâm Mezhepleri Tarihi’nde Karizmatik Liderlik Anlayışı: Hz. Ali Örneği”. Milel ve Nihal Dergisi 7 (3). İstanbul, 2010, ss.167-188.
• Âmidî, Seyfuddîn Ebi’l-Hasan Ali b. Muhammed Salim (ö. 631/1233). Ebkâru’l-Efkâr fî Usûlu’d-Dîn. thk. Ahmed Ferîd el-Mezîdî. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2002.
• Akkoyunlu, İsmail. İbn Teymiyye’nin Şia’ya Reddiyesi. Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2017.
• Aycan, İrfan-Söylemez, Mahfuz. İdeolojik Tarih Okumaları. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2002.
• Bağdâdî, Ebû Mansur Abdülkâhir b. Tahir. Kitâbu Usûlu’d-Dîn. İstanbul: Matbaatu’d-Devle, 1928.
• Bahrânî, Yusuf b. Ahmed b. İbrahim ed-Dirâzî. Lü’lüü’l-Bahreyn. nşr. Muhammed Sâdık. Lübnan: Bahrululûm, 1406.
• Buhârî, Muhammed b. İsmail. Sahîh. Kâhire: Dâru İbn Hazm, 2008/1429.
• Cürcânî, Seyyid Şerif Ali b. Muhammed. Şerhu’l-Mevâkıf. thk. Mahmud Ömer ed-Dimyâtî. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübü’l-İlmiyye, 2012.
• Cüveynî, İmâmu’l-Haremeyn. el-İrşâd ilâ Kavâtı’ı’l-Edille fî Usûli’l-İ’tikâd. thk. Ahmed Abdurrahîm es-Sayih ve Tevfîk Ali Vehbe. Kahire: Mektebetü’s-Sekafeti’d-Dinîyye, 2009.
• Eryiğit, Adem. İbn Teymiyye’de Siyaset Nazariyesi. Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2018.
• Eryiğit, Âdem. Mûtezile İmamet Teorisinde Osmanî Tavır Cahız’ın İmamet Teorisi. İstanbul: Hiperyayın, 2019.
• Eşarî, Ebu’l-Hasan Ali b. İsmail İbn Abdullah b. Ebî Mûsâ. el-İbâne an Usûli’d-Diyâne. Beyrut: Dâru İbn Zeydûn, tsz.
• Fîrûzâbâdi, Mecduddin Muhammed b. Yakub. el-Kamusu'l-Muhît. thk. Enes Muhammed eş-Şâmî-Zekeriyya Cabir Ahmed. Kahire: Dâru’l-Hadîs, 2008.
• Geçit, Salih Mehmet. İslâm Kelamında Siyaset ve İmamet Tartışmaları. Erzurum: Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2012.
• el-Hillî, İbn Mutahhar Cemaluddin Hasan b. Yusuf b. Ali. Minhâcü’l-Kerâme fî Marifeti’l-İmâme. Kahire, 1962.
• Gedikoğlu, Adnan. Kur’an Âyetleri Bağlamında İbnü’l-Mutahhar El-Hillî ve İbn Teymiyye’ye Göre İmamet Anlayışı. Konya: Necmettin Erbakan Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2008.
• Gördük, Yunus Emre. “İşârî Tefsirin Mahiyeti, Meşrûiyeti ve Bâtınî Yorumdan Farkı”. Marife (11 Şubat 2011). 9-47.
• İbn Abdilhâdî, Muhammed b. Ahmed. el-Ukûdü’d-Dürriyye fî Menâkıbi Şeyhu’l-İslâm Ahmed b. Teymiyye. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî, tsz.
• İbn Hacer el-Askalânî, Ebu’l-Fadl Şihâbüddin Ahmed b. Ali. ed-Dürerü’l-Kâmine fî A’yâni’l-Mieti’Sâmine. Beyrut: Dâru İhyâü’t-Türâsi’l-Arabî.
• İbn Kesîr, Ebu’l-Fida İsmail b. Ömer. Tefsîru’l-Kur’ani’l-Azîm. thk. Sami b. Muhammed es-Selâme. Riyad, 1997.
• İbn Receb, el-İmâmü’l-Hâfız Abdurrahman b. Ahmed. thk. Abdurrahman b. Süleyman el-Useymin. ez-Zeylü alâ Tabakâti’l-Hanâbile. Riyad: Mektebetü’l-Ubeykân, 2005.
• İbn Teymiyye, Ahmed b. Abdülhalim. Minhâcü’s-Sünneti’n-Nebeviyye fî Nakdi Kelâmi’ş-Şî’a ve’l-Kaderiyye. thk. Muhammed Reşad Salim. Kahire: Mektebetü İbn Teymiyye, 1986.
• İbn Teymiyye, Ahmed b. Abdülhalim. Mecmû’u Fetâvâ şeyhi’l-İslâm Ahmed b.Teymiyye. nşr. Abdurrahman b. Muhammed b. Kasım el-Âsımî en-Necdî. 37 Cilt. Riyad: Dâru Alemi’l-Kütüb, 1991.
• Koca, Ferhat. “İbn Teymiyye, Takıyyüddin”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, İstanbul, 1999.
• Kuleynî, Ebû Cafer Sikâtü’l-İslâm Muhammed b. Yakup b. İshâk, el-Kâfî. thk. Ali Ekber el-Gaffârî. 8 Cilt. Tahran: Dâru’l-Kütübi’l-İslâmiyye, 1363.
• Kummî, Ali b. İbrahim. Tefsir. thk. Tayyib Musave el-Cezairî. Kum: Müessesetu Dâri’l-Kitâb, 1404.
• Laoust, Henri. çev. Saffet Sarıkaya. “el-Hillî Doktrininde Sünnîliğin Eleştirisi”. Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 13, 297-328, Erzurum, 2012.
• Muhsin el-Emin. Ayânü’ş-Şî’a. thk. Hasan el-Emîn. Beyrut: Daru’t-Tearuf, 1986.
• Müslim, Ebu’l-Huseyn b. Haccâc. Sahîhu’l-Müslim. Kâhire: Dâru İbn Hazm, 1429/2008.
• Nesâî, Ahmed b. Şuayb el-Horasânî. Sünen. Beyrût: Dâru’l-Marife, 2007/1428.
• Onat, Hasan. “Şiiliğin Doğuşu Meselesi”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. 36 Cilt, Ankara, 1997.
• Onat, Hasan. “İslam Bilimleri ve Yöntem Açısından Tarihin Anlam ve Önemi”. Kur’an ve İslami İlimlerin Anlaşılmasında Tarihin Önemi. ed. M. Mahfuz Söylemez. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2013.
• Öz, Mustafa. “Hillî, İbnü’l-Mutahhar”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, İstanbul, 2001.
• Pezdevî, Ebü’l-Yüsr Muhammed. Usûlü’d-Dîn. thk. Hans Peter Linss. Kahire: el-Mektebetü’l-Ezheriyye li’t-Türâs, 1963.
• Şahin, Hanifi. Şiîlerin Gözüyle Sünnîler İlk Dönem Şiî Kaynaklarda Sünnî Algısı. İstanbul: Mana Yayınları, 2016.
• Şahin, Hanifi. “İbn Teymiyye’nin Şiî Karşıtlığında Bazı Parametreler”. EKEV Akademi Dergisi 51. (Bahar 2012).
• Şehristânî, Ebu’l-Feth Muhammed b. Abdulkerîm. el-Milel ve’n-Nihal. thk. Ebî Muhammed Muhammed b. Ferîd. Kahire: Mektebetu’t-Tevfîkıyye, 2003.
• Şevkânî, Muhammed b. Ali b. Muhammed. Fethu’l-Kadîr el-Câmi‘ beyne Fenneyi’r-Rivâyeti ve’d-Dirâyeti min İlmi’t-Tefsîr. Beyrut, tsz.
• Taftazânî, Sa’deddin b. Mes’ûd b. Ömer b. Abdullah. Şerhu’l-Mekâsıd. thk. İbrahim Şemseddin. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 2011.