Taberî’nin Şiilikle İtham Edilme İddiaları ve İddiaların Değerlendirilmesi

Yıl 2021, Cilt: 3 Sayı: 1, 93 - 119, 30.06.2021

Zeynep Keleşoğlu

https://doi.org/10.48203/siader.935476

Cited By: 1

Öz

Tarih boyunca İslam düşüncesine fikirleriyle ve eserleriyle katkı sunmuş pek çok isim teşeyyu‘ suçlamalarına maruz kalmış, bu yolla itibarları zedelenmeye çalışılmıştır. Muhammed b. Cerir et-Taberî (310/923) de bu ithamlara maruz kalan isimlerden biri olmuştur. Taberî’ye fikirleri sebebiyle pek çok mensubiyet atfedilmiştir. Makalede, bazı itikadî ve fıkhî düşünceleri sebebiyle Taberî’nin Şiî olduğunu ileri süren şahıs ve gruplar ile bunların iddiaları ele alınmıştır. Taberî’nin teşeyyu‘ ithamlarına maruz kalmasının arkasında dönemin sosyo-politik ortamının yanı sıra Hanbelîler ve Zahirîler’in mezhep taassubu ve kişisel hasımlıklar da görülmektedir. Bu çalışma Taberî hakkındaki söz konusu iddialara kaynaklık eden bilgileri inceleyerek ona yönelik Şiîlik ithamının tarihsel olarak ne kadar yerinde olduğunu tartışmakta ve bu ithamın sağlam temellere sahip olup olmadığını incelemektedir. Araştırma sonucunda Taberî’ye yöneltilen teşeyyu‘ ithamlarının birer iddiadan öteye gidemediği, hem tarihî hem de ilmî dayanaktan yoksun olduğu tespit edilmiştir. Konuya ilişkin kaynaklardaki bilgiler hemen kabul edilmeyerek farklı teknikler çerçevesinde sağlaması yapıldıktan sonra kullanılmıştır. Çeşitli alanlarda yapılan kaynak taraması sonucunda elde edilen verilerin tarafsız bir şekilde aktarılmasına gayret gösterilmiştir.

Anahtar Kelimeler

İslam Mezhepleri Tarihi, Taberî, Şiîlik, Teşeyyu‘, Râfızî, Hanbelîler, Gadîr-i Hum

Tabari’s Allegations of Being Accused of Shia and Evaluation of the Allegations

Öz

Throughout history, many names who contributed to Islamic thought with their ideas and works have been subjected to tesheyyu‘ accusations and in this way their reputations were tried to be damaged. Mohammad b. Jarir al-Tabari (310/923) was also one of those who were exposed to these accusations. Many affiliations have been attributed to Tabari due to his ideas. In the article, the individuals and groups who claim that Tabari is Shiite due to some of his belief and jurisprudence and their claims are discussed. Behind the exposure of Tabari to tesheyyu‘ accusations are the socio-political environment of the period, as well as the sectarian fanaticism of the Hanbals and Zahirîs and personal enmities. This study examines the information about Tabari's allegations and discusses the historical position of the Shiite accusation against him, and examines whether this accusation has a solid basis. As a result of the research, it was determined that the tesheyyu‘accusations against Taberî could not go beyond allegations, it lacks both historical and scientific basis. The information in the sources on the subject was not immediately accepted and used after verification within the framework of different techniques. Efforts were made to transfer the data obtained as a result of the literature review in an impartial manner.

Anahtar Kelimeler

History of Islamic Sects, al-Tabarî, Shi’ism, al-Tashayyu‘, The Râfidah, The Hanâbila, Ghadir Khumm

Kaynakça

• Abdulmecid, Mahmud. el-İttihâcâtu’l-Fıkhiyye ınde Ashâbu’l-Hadîs fî’l-Karni’s-Sâlis el-Hicrî. Kahire: Külliyeti Dâru’l-Ulûm-Mektebetu’l-Hanci, 1979.
• Akdokur, Fatma. Tehzîbu’l-Âsâr Bağlamında et-Taberî’nin Hadisçiliği, Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2010.
• Akoğlu, Muharrem. Büveyhîler Döneminde Mu‘tezile. Ankara: İlahiyât Dergisi, 2008.
• Akyol, Edip. “Büveyhîler’in Bağdat Hakimiyeti”. İslam Tarihi Araştırmaları Dergisi 3 (2018), 119-130.
• Âmilî, Muhsin el-Emin. A‘yânu’ş-Şî‘a. Beyrut: Dâru’l-Teâruf li’l-Matbûati, 1403/1983.
• Arkoun, Muhammed. Kur’an Okumaları. çev. Ahmet Zeki Ünal. İstanbul: İnsan Yayınları, 1995.
• Avâyeşe, Ahmed. İmam İbn Cerir et-Taberî ve Difâ’uhû ‘an ‘Akîdeti’s-Selef. Mekke: Ümmü’l- Kurra Üniversitesi, Doktora Tezi, 1983.
• Aydın, Atik. İbn Cerir et-Taberî’nin Kur’an Anlayışı ve Tevil Tercihleri, Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2004.
• Bağdâdî, Ebû Bekr Ahmed b. Ali Sâbit Hatîb. Târihu Bağdâd. Beyrut/Lübnan: Dâru’l- Kütüb el-İlmiyye, 1971.
• Bağdâdî, Ebû Mansur Abdulkâhir b. Tahir b. Muhammed. el-Fark Beyne’l-Fırak. çev. Ethem Ruhi Fığlalı. Ankara: TDV Yayınları, 1991.
• Bedir, Ahmet. “Ahmed b. Îsa b. Muhammed el-Alevî”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi 70 (2014), 161-177.
• Bilmen, Ömer Nasuhi. Büyük Tefsir Tarihi Tabakâtu’l-Müfessirîn. İstanbul: Semerkand Yayınları, 2014.
• Bosworth, C. E. “al-Tabarî”. The Encyclopaedia of Islam. 10. Leiden: Brill, 2000.
• Bozkuş, Metin. Büveyhîler ve Şiîlik. Sivas: Vizyon Matbaacılık, 2003.
• Brockelmann, Carl. Târihu’l-Edebi’l-Arabî. Ar. çev. Abdulhalim Neccâr. Kahire: Dâru’l- Maârif, 1119.
• Caferiyan, Resul. “Taberî’nin İlmi ve Kültürel Şahsiyeti”. Misbah Dergisi 2/6 (2014), 201- 220.
• Demir, Mahmut. Fezâilu’s-Sahabe Rivayetleri Bağlamında Şiî-Sünnî İhtilafının Sünnî Hadis Rivayetine Yansımaları. Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2010.
• Demirayak, Kenan. “Hârizmî”. Türkiye Diyanet Vakfı Ansiklopedisi. 16/220-222. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınevi, 1997.
• Demircan, Adnan. Hz. Ali’nin Hilafet Hakkı Meselesinde Gadîr-i Hum Olayı. İstanbul: Beyan Yayınları, 2016.
• Er, Rahmi. “Kümeyt el-Esedî”. Türkiye Diyanet Vakfı Ansiklopedisi. 26/551. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınevi, 2002.
• Fayda, Mustafa. “Taberî (Hayatı ve Eserleri)”. Türkiye Diyanet Vakfı Ansiklopedisi. 39/314- 318. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınevi, 2010.
• Fığlalı, Ethem Ruhi. “Gadîr-i Hum”. Türkiye Diyanet Vakfı Ansiklopedisi. 13/279-280. İstanbul: TDV Yayınevi, 1996.
• Fığlalı, Ethem Ruhi. İmâmiyye Şîası. İstanbul: Selçuk Yayınları, 1984.
• Hamevî, Şihâbuddîn Yakût b. Abdillah. “Muhammed b. Cerir b. Yezid b. Galib et-Taberî (Mu’cemu’l-Udebâ içinde)”. çev. Fethi Ahmet Polat. SÜİFD 30 (2010), 261-291.
• Hamevî, Şihâbuddîn Yakût b. Abdillah. Mu’cemu’l-Buldan. Beyrut: Dâru’s-Sadr, 1977.
• Hamevî, Şihâbuddîn Yakût b. Abdillah. Mu’cemu’l-Udeba. Beyrut/Lübnan: y.y., ts.
• Hânsârî, Muhammed Bâkır. Ravzâtü’l-Cennât fî Ahvâli’l-Ulemâ’ ve’s-Sâdât. Kum: y.y., 1392.
• Haskânî, Abdullah b. Abdullah b. Ahmed el-Hâkim. Şevâhidu’t-Tenzîl li-Kavâidi’l-Tefdîl. Beyrut: Müessesetu’l-A’lemi li’l-Matbuâti, Yüksek Lisans Tezi, 2010.
• Havfî, Ahmed Muhammed. et-Taberî. İskenderiye: y.y, 2003.
• İbn Âsâkîr, Ebû’l-Kasım Ali b. el-Hasan b. Hibetillah b. Abdillah. Târihu Medîneti Dımeşk. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1418/1997.
• İbn Hacer, Ahmed b. Ali el-Askalâni. Lîsânu’l-Mizân. Beyrut: Matbaatu’l-A’lam, 1390/1971.
• İbn Hallikan, Şemsuddîn Ahmed b. Muhammed b. Ebi Bekr. Vefeyâtu’l-A’yân ve Enbâu Enbâi’z-Zamân. Kahire: Mektebetu’l-Mısriyye, 1948.
• İbn Kesîr, İmâdüddîn Ebû’l-Fidâ İsmail b. Ömer. el-Bidâye ve’n-Nihâye. Beyrut: Mektebetu’l-Mearif, 1988.
• İbn Kesîr, İmâdüddîn Ebû’l-Fidâ İsmail b. Ömer. el-Bidâye ve’n-Nihâye. Beyrut: Mektebetu’l-Maârif, Riyad: Mektebetü’n-Nasr, 1966.
• İbn Kesîr, İmâdüddîn Ebû’l-Fidâ İsmail b. Ömer. Tefsîru’l-Kur’ani’l-Azîm. Riyad: Dâru Tayyibe li’n-Neşri ve’t-Tevzi’, 1999.
• İbnü’l-Esîr, Ebû’l-Hasan İzzeddin b. Ali b. Muhammed b. Abdulkerim. el-Kâmil fî’t-Târih. çev. Ahmet Ağırakça. İstanbul: Bahar Yayınları, 1991.
• İbnü’l-Esîr, Ebû’l-Hasan İzzüddün b. Ali b. Muhammed b. Abdulkerim. el-Lübâb fî Tehzîbi’l-Ensâb. Bağdat: Mektebetü’l-Müsenna, ts.
• İbnü’n-Nedîm, Ebû’l-Ferac Muhammed b. İshak. El-Fihrist. Beyrut/Lübnan: Dâr’ul- Ma’rife, ts.
• İğde, Muhyettin. “Mihne Sürecinde Ahmed b. Hanbel ve Taraftarları”. Mihne Süreci ve İslami İlimlere Etkisi. ed. M. Mahfuz Söylemez. 153-171. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2016.
• İşcan, M. Zeki. “Kelam Ezeli ise Din Mahallidir Ezeli Kelamın Düşünsel, Siyasal, Sosyal Sonuçları Üzerine”. Mihne Süreci ve İslami İlimlere Etkisi. ed. M. Mahfuz Söylemez. 201-210. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2016.
• Kuleynî, Ebû Ca’fer Muhammed İbn Yakub. el-Usûl mine’l-Kâfî. thk. Ali Ekber el-Ğaffarî. Tahran: Dâru’l-Kütübi’l-İslamiyyeti, 5. Basım, 1363.
• Kummî, Şeyh Abbas. el-Künâ ve’l-Elkâb. Tahran: Sadr Kütüphanesi Yayınları, 1368/1989.
• Kurt, Hasan. “Tahirîler”. Türkiye Diyanet Vakfı Ansiklopedisi. 39/403-404. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınevi, 2010.
• Laoust, Henry. İslam’da Ayrılıkçı Görüşler. çev. Ethem Ruhi Fığlalı, Sabri Hizmetli. İstanbul: Pınar Yayınları, 1999.
• Makdisi, George. “The Signifiance of the Sunni School of Law in İslamic Religious History”. Camridge University Press, İnternational Journal of Middle East Studies 10/1 (Feb 1979), 1-8.
• Massignon, M. Louis. İslam’ın Mistik Şehidi Hallâc-ı Mansur’un Çilesi. çev. İsmet Birkan. Ankara: Ardıç Yayınları, 2006.
• Melchert, Christopher. “The Hanabila and The Early Sufi’s”, Brill Arabica 48/3 (2001), 352-367.
• Melchert, Christopher. Sünnî Düşüncenin Teşekkülü. çev. Ali Hakan Çavuşoğlu. İstanbul: Klasik Yayınları, 2018.