Öz
Ebû Hayyan’ın “El-Bahru’l-Muhît” Adlı Eserinde
Esbâb-I Nüzûl İle Nahvî Te’vîlin Müfessirler Üzerindeki Etkisi
Müfessirin, yaşadığı yıllar boyunca kavradığı tarihi bilgiler, kültür ve fikrinin
denizini oluşturan önemli nehirlerdendir. Bunlara hâkim olmak, Allah’ın
buyurduğu sözlere müfessir olması için temel şartlardan biridir. Zira bazısı,
Mustafa’nın gönlünün teselli olması için sabık kişilerin haberlerini taşıdı.
Bazısı ise bir olaydan dolayı ya da bir soruya cevap olarak indi. Bu yüzden
belli bir ayeti, iyice anlamak, bir üsluptan başka bir üsluba neden sapıldığı
belli olmak ya da bir yerde kelime silinip diğer yerde başka bir kelimenin
farklı bir anlam taşımasının nedeninin açıklanması için o ayetin o zamandaki
durumu, ayetin indiği kişileri ve huylarını hayal etmek gerekmektedir.
Müfessir ayette, normal söylenme şeklinden bir sapma gördüğünde, sebebinin
bu bağlam mutayatlarından kaynaklandığını algılar. Buna işaret eder.
Tarihten bir kaç iz geçmeden önceki, olması gereken asıl şekline ve bünyesine
geri getirir. Müfessir, Aziz Kitap’a ikbal ettiğinde rivayetler, resulün
sorulduğunda ya da istiftâ edildiğinde, Allah’tan memnun olduğu cevapların
geldiği ya da ciddi olayların yaşandığı anda Kuran’ın indiği zamana,
Kuran’ın nüzul zamanına götürür. Müfessir muradına, yani ayeti anlamaya
varsın ve araştırmasında anlamın cevherini tutabilsin diye anlama dalma
denemesinde vahinin olduğu ruhsal havaları yaşamaya ve Kuran’ın indiği
kültürel ve tarihi bağlamları getirmeye çalışır. Özellikle bazısı olmadan ayet
tam olarak anlanmayabilir. Ya veczi belli olur. Ya da örtülen ve saklı anlam
ortaya çıkar. Bazısı ile, tefsirde yetinilir. Mananın başlangıcı ve bitişi olur.
Bazısı ise müfessire, ayeti tevil etmek için delil istemesine ya da makamı
makal olarak getirmiş olabildiğini idrak ettiğinde ilahi sözlerin yüceliğine
anlamasına yardım eder. Ve makal, ancak makam farklı olduğunda farklı
olur. Bu araştırmalardaki tarihi bağlamlar esbâb-ı nüzul ile ilgili olacak.
Araştırma, nahivci Ebu Hayyan’da ayetlerin nahvi tevilindeki tarihi mutayatların
eserini meydana çıkaracak.