SİİRT ARAPÇASINDA DİLSEL FARKLILIKLAR

Yıl 2019, Cilt: 6 Sayı: 2, 359 - 377, 30.12.2019

Emin Cengiz

Öz

Türkiye’de konuşulan onlarca dilden birisi de
Arapçadır. Bu dil, genellikle Türkiye’nin güneydoğu illerinde yaşayan Arap
asıllı vatandaşlar tarafından konuşulmaktadır. Siirt ili de içerisinde Arapça
konuşan insanların bulunduğu şehirlerdendir. Siirt Arapça diyalekti, Siirt
merkez ile Rıstâḳ bölgesi diye bilinen Tillo ilçesi ve etrafındaki altı
yerleşim yerinde konuşulmaktadır. Bu yörede konuşulan Arapça diyalektinin bir
yazılı dili bulunmamakla birlikte asırlardır şifahi kültüre dayanarak ayakta
kalmayı başarabilmiştir. Tarihi süreç içerisinde farklı kültürlerle iletişime
geçilmesi, bir yazılı sisteme dayanmaması ve değişen dünya algısı karşısında
çeşitli aşındırıcı etkenlere maruz kalması neticesinde bu dilin ses, yapı ve
karakterinde birtakım değişimler olmuştur. Siirt Arapçasının konuşulduğu Siirt
merkez ile Rıstâḳ bölgesi arasında zamanla oluşan bu farklılıklar, bu dili
konuşan insanlar tarafından kolaylıkla fark edilebilir seviyeye ulaşmıştır.
Hatta Rıstâḳ bölgesindeki köyler arasında bile başta fonetik olmak özere
birtakım dilsel farklılıklardan söz etmek mümkündür. Bu anlamda lehçede hem
bazı seslerin telaffuzunda hem bazı isim ve fiillerin kullanımında hem de sözlü
edebiyat ürünlerinin lafız ve kullanım amaçlarında bazı farklılıklar meydana
gelmiştir. Bu farklılıkların oluşmasında kültürel, coğrafi, fiziki ve
demografik yapı gibi birtakım faktörler etkili olmuştur. Bu çalışmada Siirt
Arapça diyalektinin konuşulduğu bölgelerde oluşan dilsel farklılıklar ve bu
farklılıkların altında yatan sebepler ele alınacaktır. 

Anahtar Kelimeler

Dil, lehçe, Siirt Arapçası

Kaynakça

• Aksoy, Ömer Asım. Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü (I-II). 6. Baskı. İstanbul: İnkılap Kitabevi, 1991.
• Bituna, Gabriel. Morfo-Sintaxa Dıalectului Arab Nord-Mesopotamian Din Siirt, Turcia, Bükreş: Bükreş Üniversitesi Yayınevi, 2016.
• Cengiz, Emin. “Siirt Arapçasını Yaşatmak”. Türkiye’de Konuşulan Arap Diyalektleri. Ed. Yaşar Acat. 224-265. İstanbul: Akdem Yayınları, 2018.
• Cengiz, Emin. “Türkçenin Siirt Arapçasına Etkisi”. Dil Bilimleri Klasik Sorunlar-Güncel Tartışmalar. Ed. M. Nesim Doru, Ömer Bozkurt. 711-727. Ankara: Mardin Artuklu Üniversitesi Yayınları, 2018.
• Çıkar, M. Şirin - Timurtaş, Abdulhadi. “Siirt Yöresinde Konuşulan Arapçanın Temel Özellikleri”. Nüsha Şaarkiyat Araştırmaları Dergisi 28 (2009/I): 87-112.
• Fırıncı, Doğan. “İmâle Kurallarını İnşasında Müberred’in Kullandığı Bazı Kavramlar”. Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 40 (2016): 147-166.
• Gül, Necim. Siirt Arapçasını Kurtarmak. b.y.: Sage Matbaacılık, 2013.
• İbn Munzir, Ebu’l-Fazl Cemâluddîn Muhammed b. Mukerrem b. Alî b. Ahmed el-Ensârî. Lisânu’l-‘Arab (I-VI). thk. Abdullâh Ali el-Kebîr, Muhammed Ahmed Hasbullâh, Hâşim Muhammed eş-Şâzelî. Kahire: Dâru’l-Me‘ârif, t.y.
• Mergen, Ayhan. Siirtlinin Gönlünden Diline Yansıyan Atasözleri ve Deyimler Arapça Söylenişleriyle. Siirt: Özel Basım, 2017.
• Otto, Jastrow. “Türkiye’de Arapça Diyalektleri -Karşılaştırmalı Tipolojiye Doğru”. çev. Muna Özezen. Çukurova Üniversitesi SBE Dergisi 24/2 (2015): 63-74.
• Sîbeveyh, Ebû Bişr ‘Amr b. Osmân b. Ḳanber. el-Kitâb (I-V). thk. ve nşr. ‘Abdusselâm Muhammed Hârûn. 3. Baskı. Beyrut: ‘Âlemu’l-Kütüb, 1983.
• Şayır, Mehmet. Mardin Arapça Diyalekti. İstanbul: Akdem Yayınları, 2017.
• Zemahşerî, Ebu’l-Kâsım Mahmud b. Ömer b. Muhammed el-Hârizmî. el-Mufassal fî ‘İlmi’l-‘Arabiyye, thk. Salih Kadâra, Ammân: Dâru ‘Ammâr, 2004.