MÜRSEL VE MÜDELLES RİVÂYETLER - İBNÜ’L-MİBRED EL-MAKDİSÎ (ö.909/1503) ÖZELİNDE

Yıl 2020, Cilt: 7 Sayı: 1, 53 - 72, 30.06.2020

Rıdvan Kalaç Hayrullah Engin

Öz

Göndermek, salıvermek ve bırakmak anlamında kullanılan irsal terimi, hadis ıstılahında tabiin neslinden olan birinin sahabeyi atlayarak doğrudan Hz. Peygamber’den hadis rivayet etmesidir. Usul alimleri ile bazı fıkıhçıların kullanımına göre ise irsal, hadisi senedinde yer alan bir veya birkaç raviyi düşürerek rivayet etmektir. Bu durumda irsal yaparak hadis rivayet eden raviye mürsil; bu şekilde irsal eyleminde bulunan ravinin rivayet ettiği hadise de mürsel hadis denilmiştir. Bir şeyin kusurunu gizlemek anlamında kullanılan tedlis ise hadis ıstılahında herhangi bir râvînin görüşmediği veya görüştüğü halde kendisinden hadis dinlemediği hocasından işittiği vehmini uyandıracak şekilde rivayette bulunmasıdır. Buradan hareketle bir râvînin naklettiği hadisin isnadında muhatabı aldatarak görüşmediği veya görüştüğü halde hadis rivâyet etmediği hocasından işittiği zannını uyandıracak biçimde rivayet ettiği hadise müdelles hadis denilmiştir. Hadisin senedindeki râvîlere ve rivayet lafızlarına yönelik müdahalelerde bulunan bu kişilere müdellis râvî denir. Mürsil ve müdellis râvînin irsal ve tedlis yaparak naklettiği hadisin hükmü değeri konusunda âlimler muhtelif görüşler ileri sürmüşlerdir. Ancak genel olarak bu türden olan rivayetler, zayıf hadis kategorisinde değerlendirilmiştir.
Hadis rivayetinde hassas bir noktaya temas etmesi açısından Mürsel ve müdelles hadis, aynı zamanda hadis usûlünün önemli konularından birisidir ve hadis tarihinde bu konuyla ilgili pek çok muhaddis âlim önemli malumatlar kaydetmiştir. Bu muhaddislerden birisi de İbnü’l-Mibred el-Makdisî’dir (ö.909/1503). Bilhassa Hadis ilimleri ve Hanbelî fıkhında temayüz eden İbnü’l-Mibred, dört yüzün üzerinde eser kaleme almıştır. Bu çalışmada çeşitli eserlerinden hareketle İbnü’l-Mibred’in Mürsel ve müdelles rivâyetlerle ilgili yaklaşımı incelenecektir.

Anahtar Kelimeler

Hadis, İrsal, Tedlis, Müdelles, Mürsel

Kaynakça

• Aydınlı, Abdullah. Hadis Istılahları Sözlüğü. İstanbul: MÜİFAV Yay., 2012. Coşkun, Cüneyt. Hadis Rivâyetinde Tedlis ve Çeşitleri. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2006. el-Bağdâdî, İsmail Paşa. Hediyetü’l-Arifîn ve Esmau’l-Müellifîn veAsâru’l-Musannifîn. Beyrut: Dâru İhyai’t-Turâsi’l-Arabî, 1951. el-Müneccîd, Selahaddîn. Mu’cemü’l-Müerrihîn ed-Dımaşkiyyîn ve Asâruha’l-Mahtûta ve’l-Matbûâ. Beyrut: Dârü’l-Kitabi’l-Cedîd, 1978. Erul, Bünyamin, “Tedlis”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi İstanbul: TDV Yayınları, 2011. es-Selâme, Nâsır b. Suûd. Mu’cemü Müellafatı Yûsuf b. Hasen b. Abdülhâdî el-Hanbelî el-Mahtûta bi Mektebâti’l-Âlem. Riyad: Dârü İşbiliyye, 1999. Hatîb el-Bağdâdî, Ahmed b. Ali Ebû Bekr. el-Kifâye fî İlmi'r-Rivâye. thk. Zekeriyya Umeyrat, Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1971. İbn Abdülhâdî, Şemsuddin Ebû Abdullah, Mecmûu’r-Resâil el-Hâfız İbn Abdi’l-Hâdî. thk. Ebû Abdullah Hüseyin b. Ukkâşe, Kahire: el-Furûku’l-Hadisiyye, 2006. İbn Hacer, Ahmed b. Ali el-Askalânî. Nüzhetü’n-Nazar fî Tavdîhi Nuhbeti’l-Fiker fî Mustalahi Ehli’l-Eser. thk. Abdullah b. Dayfullah er-Rehîlî, Riyad: Mektebetü’l-Melik Fahd el-Vataniyye, 2001. İbn Hamîd, Muhammed b. Abdullah b. Hâmîd en-Necdî. es-Suhubu’l-Vâbile ‘alâ Derâihi’l-Hanâbile. Mektebetü’l-İmam Ahmed, 1989. İbn İmâd, Abdülhay b. Ahmed el-Hanbelî. Şezerâtü’z-Zeheb fî Ahbâri men Zeheb, thk. Abdülkâdir el-Arnaût-Mahmûd el-Arnaût, Beyrut: Dâru İbn Kesîr, 1986-1993. İbn Kesîr, Ebü’l-Fida İmaduddin. İhtisâru Ulûmi’l-Hadîs. thk. Mâhir Yâsin el-Fahl, Riyad: Dâru’l-Meymân, 1431. İbn Manzûr, Ebü’l-Fazl Muhammed b. Mükerrem. Lisânü’l-‘Arab. Beyrut: Dâru Sâdır, ts. İbn Molla el-Halebî Şihabuddîn Ahmed b. Muhammed. Mut‘âtü’l-Ezhân mine’t-Temettui bi’l-Akrân beyne Terâcimi’ş-Şuyûh ve’l-Akrân. thk. Selahattin Halil eş-Şeybânî, Beyrut: Dârü Sadr, 1417. İbn Salâh, Ebû Amr Takıyyüddîn Osmân b. Salâhiddîn eş-Şehrazûrî. Mukaddimetu İbni’s-Salâh fi ‘Ulûmi’l-Hadîs. thk. Ebu Abdurrahman Salah b. Muhammed. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1995. İbnü’l-Mibred, Cemaluddin Yûsuf b. Abdilhadi. Şerhu Ğâyeti’s-Sûl ilâ İlmi’l-Usûl. thk. Ahmed b. Tarîkî el-Anzî. Beyrut: Dârü’l-Beşâiri’l-İslâmiyye, 2000. İbnü’l-Mibred, Bulğatü’l-Hasîs İlâ İlmi’l-Hadîs. thk. Salâh b. İyâz, Beyrut: Dâru İbn Hazm, 1995. İbnü’l-Mibred, Ğâyetü’s-Sûl ilâ İlmi’l-Usûl, thk. Bedr b. Nâsır. Kuveyt: Dâru Ğurâs, 2012. İbnü’l-Mibred, Zübedü’l-Ulûm ve Sahibu’l-Mantûk ve’l-Mefhûm. thk. Abdullah b. Hüseyin el-Mûcan, Mekke: Merkezü’l-Kevn, 2010. Kalaç, Rıdvan. Kudâme Ailesi ve Hadis. Van: YYÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2019. Kehhâle, Ömer Rızâ. Muʻcemü’l-Müellifîn Terâcimü Musannifi’l-Kütübi’l-ʻArabiyye. Beyrut: Mektebetü’l-Müsennâ-Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-ʻArabî, ts. Kemaluddîn el-Gazzî, Muhammed Kemâluddîn b. Muhammed el-Âmirî. en-Na‘tu’l-Ekmel li Ashâbi’l-İmâm Ahmed b. Hanbel. thk. M. Mutî‘ el-Hâfız, Dımaşk: Dârü’l-Fikr, 1982. Kettânî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ca‘fer. Fihrisü’l-Fehâris ve’l-Esbât ve Muʻcemü’l-Meʻâcim ve’l-Meşyahât ve’l-Müselselât. nşr. İhsân Abbâs, Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 1982. Koca, Ferhat. “İbnü’l-Mibred”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yayınları, 2000. Koçyiğit, Talat. Hadis Istılahları. Ankara: AÜİF Yay. 1980. Koçyiğit, Talat. Hadis Usûlü, Ankara: TDV Yay., 2013. Necmuddîn el-Gazzî, Muhammed b. Muhammed. el-Kevâkibu’s-Sâire bi A‘yâni’l-Mieti’l-‘Aşire. thk. Halil Mansûr, Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1997. Nevevî, Ebû Zekeriyya Yahya b. Şerefuddîn. et-Takrîb ve’t-Teysîr li Ma’rifeti Süneni’l-Beşîri’n-Nezîr. thk. Abdullah Feyzî Kocaer. Ankara: Mütercim Yay. 2017. Nevevî, Ebû Zekeriyya Yahya b. Şerefuddîn. Sahîhu Müslim bi-Şerhi’n-Nevevî. Mısır: el-Matba‘atü’l-Mısriyye, 1929-1930. Polat, Selahattin. Mürsel Hadisler ve Delil Olma Yönünden Değeri. Ankara: TDV Yay., 2010. Polat, Selahattin. “Mürsel”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yayınları, 2006. Sehâvî, Ebu’l-Hayr Muhammed b. Abdirrahmân. ed-Dav’ü’l-Lâmi‘ li-Ehli’l-Karni’t-Tâsi‘. Beyrut: Dâru’l-Cîl, 1992. Suyûtî, Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr. Tedrîbü'r-Râvî fî Şerhi Takrîbi'n-Nevevî. Beyrut: Dâru İbn Hazm, 2009. Tanrıverdi, Mustafa. Müdelles Hadîs ve Tedlîs Yapan Râvîler. Iğdır: Iğdır Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2013. Uğur, Mücteba. Ansiklopedik Hadis Terimleri Sözlüğü. Ankara: TDV Yay., 2018.