"HARİTADA BİR NOKTA": TÜRKİYE SİNEMASINDA BİR KAÇIŞ VE KARŞITLIKLAR MEKANI OLARAK ADA

Yıl 2020, Cilt: 11 Sayı: 1, 47 - 80, 15.04.2020

Burcu Dabak Özdemir Melek Atabey

https://doi.org/10.32001/sinecine.692266

Öz

Ada, insanlık tarihinin en eski hikâyelerinden, modern temsil sistemlerine kadar coğrafya ve kültür ilişkisi üzerine düşünmeye imkân veren en temel ve evrensel mekânlardan biridir. İnsanlığın türlü arzu ve korkularına, hayal ve gerçekliğine, saklanma ve açığa çıkma isteğine zemin olmuş bir karşıtlıklar mekânıdır. Batı edebiyatı ve sinemasında adayı mekân olarak kullanan yapıtlar üzerine sınırlı sayıda da olsa akademik çalışma bulunurken, Türkiye’deki film çalışmalarında bu konunun ele alınmadığı görülmektedir. Bu çalışmada Türk sinemasında ada temsili ve adanın anlatıya ne gibi imkânlar sunduğu seçilen üç film –Yaban (Osman Seden, 1973), Ada (Süreyya Duru, 1988), Bi Küçük Eylül Meselesi (Kerem Deren, 2014)- üzerinden eleştirel söylem analizi uygulanarak tartışılacaktır. Filmlerin ada mekânını nasıl araçsallaştırdıkları, adanın hangi karşıtlıkları görselleştirmede kullanıldığı ve bu karşıtlıkların dönemin kültürel, ekonomik, politik yapısıyla ilgili ne gibi ipuçları taşıdığı, ve Batı edebiyatı ve sinemasında ada ile ilgili metafor ve anlatılar ile kıyaslandığında farklılık ve benzerliklerin neler olduğu çalışmanın ana eksenini oluşturacaktır.

Anahtar Kelimeler

Türkiye sineması, ada, ütopya, robinsonade, ikili karşıtlıklar

A DOT ON THE MAP: ISLAND AS A PLACE OF ENCOUNTERS AND OPPOSITIONS IN THE CINEMA OF TURKEY

Öz

Islands are one of the oldest and the most familiar elements in storytelling, for they present limitless narrative possibilities. As a narrative setting, they provide an unparalleled opportunity to explore the binary oppositions that mark the human condition and to analyze the relationship between geography and culture. But while islands have received much attention in the fields of geography, cultural studies, and literature, they have received comparatively little in the field of film studies, and none in the context of the cinema of Turkey. Therefore, this study aims to discuss the representation of islands in cinema in Turkey and the ways in which islands contribute to film narratives. This study selects three films for analysis and discussion: Yaban (The Savage), Ada (Island), and Bi Küçük Eylül Meselesi (A Small September Affair). It evaluates each according to the ways it uses the island as a film location and as a place of oppositions, centering on the reasons why particular oppositions are preferred in the narratives and on the films’ relationships with their contemporary cultural, economic, and political contexts. The study uses critical discourse analysis to examine the three films in terms of the themes of desire/fear, order/disorder, familiar/stranger, and solitude/entertainment, all of which are drawn from theoretical approaches to the subject. 

Anahtar Kelimeler

Island, nissology, cinema of Turkey, Robinsonade, binary oppositions

Kaynakça

• Adiloğlu, F. (2005). Sinemada Mimari Açılımlar: Halit Refiğ Filmleri. İstanbul: Es.
• Ak, G. (2014). Tarih, Deniz ve Egemenlik: Ege’nin Isporadları: Menteşe Adaları’nın Dünü Bugünü. Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, XIV/29, 283-313.
• Aksoy, O. (Yönetmen). (1974). Yeryüzünde Bir Melek [Film]. Türkiye: Erman Film.
• Aslan, U. (Yönetmen). (2005). Kış Bahçesi [Film]. Türkiye: Yeşil Karınca Video ve Düş Laboratuvarı.
• Atadeniz, Y. (Yönetmen). (2016). İkimize Bir Dünya [Film]. Türkiye: Avşar Film.
• Aytuna, S. K. ( Yönetmen). (1970). Deniz Bekliyordu [Film]. Türkiye: TRT.
• Baldacchino, G. (2005). Islands: Objects of Representation. Geografiska Annaler, 87 (4), 247-251.
• Ballntyne, R. M. (1857). The Coral Island. London: T. Nelson & Sons.
• Balıkçısı, H. (2003). Ege’den Denize Bırakılmış Bir Çiçek. İstanbul: Bilgi.
• Beer, G. (1989). Discourses of the Island. F. Amrine (Ed.), Literature and Science as Modes of Expression (s. 1-27). Dordrecht: Kluwer.
• Bongie, C. (1998). Islands and Exiles: The Creole Identities of Post/Colonial Literature. Stanford CA: Stanford University Press.
• Boruönü, K. (Yönetmen). (2018). Hedefim Sensin [Film]. Türkiye: BKM.
• Brinklow, L. (2010). Islands: A Trip through Time and Space. Island Studies Journal, (5), 130-132. http://www.islandstudies.ca/sites/vre2.upei.ca.islandstudies.ca/files/ISJ-5-1- 2010, (Erişim Tarihi: 18 Şubat 2020).
• Byron, G.G. (1819). Don Juan. London: Benbow.
• Çankaya, A. (2016). Bir İçe Kapalılık ve Açık Olma Hali Olarak Adalık ve Ada Hakkı: İstanbul Adaları ve Burgaz Ada Örneği. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). İstanbul Bilgi Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• Çetin, K. (Yönetmen). (2015). Çılgın Dershane: Ada [Film]. Türkiye: Aksoy Film.
• Çiçekoğlu, F. (2006). Vesikalı Şehir. İstanbul: Metis.
• Dautel, K., Schödel, K. (2017). Island Fictions and Metaphors in Contemporary Literature. Island Studies Journal, 12(2), 229-238.
• Defoe, D. (1719). Robinson Crusoe. London: Penguin.
• Deleuze, G. (2009). Issız Adalar. (Çev. F. Taylan & H. Yücefer). D. Lapoujade (Ed.), Issız Ada ve Diğer Metinler (s. 17-24). İstanbul: Bağlam.
• Denge, B.(Yönetmen). (2018). Deniz ve Güneş [Film]. Türkiye: MT Film.
• Deren, K. (Yönetmen). (2014). Bi Küçük Eylül Meselesi [Film]. Türkiye: Ay Yapım.
• Döner Doğan, F., Demirel, Ş. (2018). Sait Faik Abasıyanık’ın Haritada Bir Nokta Adlı Öyküsünün Metin Dilbilimsel Açıdan İncelenmesi. Turkish Studies, Language and Literature, 14(2), 503- 527.
• Duru, S. (Yönetmen). (1988). Ada [Film]. Türkiye: Murat Film.
• Eco, U. (1995). The Island of the Day Before. London: Secker & Warburg.
• Eğilmez, E. (Yönetmen). (1966). Ben Bir Sokak Kadınıyım [Film]. Türkiye: Arzu Film.
• Elmas, O. (Yönetmen). (1974). Kanlı Deniz [Film]. Türkiye: Arzu Film.
• Erdem. R. (Yönetmen). (2014). Şarkı Söyleyen Kadınlar [Film]. Türkiye: Atlantik Film.
• Eren, M. E. & Ertürk T. (Yönetmenler). (2010). Zombilerin Düğünü [Film]. Türkiye: Beyin Film. Erksan, M. (Yönetmen). (1965). Sevmek Zamanı [Film]. Türkiye: Troya Film.
• Evci, S. (Yönetmen). (2013). Rüzgarlar [Film]. Türkiye: Evci Film.
• Fairclough, N. (1995). Critical Discourse Analysis: The Critical Study Of Language. New York: Longman.
• Fırat, H. (2013). Gülen Adam Üzerine. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 6(24), s: 123-132.
• Golding, W. (2001) Lord of the Flies. New York: Penguin. [Türkçesi için bkz. Golding, W. (2017) Sineklerin Tanrısı. M. Urgan (Çev.). İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür].
• Gök, Ş. (Yönetmen). (1988). Ponente Feneri [Film]. Türkiye: Hakan Film.
• Göktürk, A. (2012). Ada: İngiliz Yazınında Ada Kavramı. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Gözütok, C. (Yönetmen). (1992). Adada Son Gece [Film]. Türkiye: Minta Film.
• Gillis, J. (2003). Taking History Offshore: Atlantic Islands in European Minds. R. Edmond & V. Smith (Eds.), Islands in History and Representation, (s. 19-31). London: Routledge.
• Gillis, J. (2004). Islands of the Mind: How the Human Imagination Created the Atlantic World. New York: Palgrave Macmillan.
• Güney Marmara Kalkınma Ajansı. (2012). Bozcaada Gökçeada Değerlendirme Raporu. https://www.gmka.gov.tr/dokumanlar/yayinlar/Bozcaada-Gokceada-Degerlendirme- Raporu.pdf, (Erişim Tarihi: 18 Şubat 2020).
• Güngör, T. (2015). Race And Racism in Daniel Defoe’s Robinson Crusoe. KAÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 16, 3-18.
• Hay, P. (2006). A Phenomenolgy of Islands. Island Studies Journal, 1, 19-42.
• Heyer, P. (2013). Island In the Screen: The Robinsonnade as Television Genre. Cinemas, 23(2-3),121-143.
• Ingold, T. (2006). Walking the Plank: Meditations on a Process of Skill. J.R. Dakers (Ed.), Defining Technological Literacy: Towards an Epistemological Framework (s. 126-160). New York: Palgrave Macmillan. Irmak, Ç. (Yönetmen). (2011). Dedemin İnsanları [Film]. Türkiye: Most Production.
• Jöntürk, R. (Yönetmen). (1983). Aşk Adası [Film]. Türkiye: Ödül Film.
• Kahraman, S. Ö. (2006). Çanakkale’de Demografik Geçiş Dönemleri, Nüfus Hareketleri ve Gelecek Projeksiyonlar. Çanakkale Araştırmaları Türk Yıllığı Dergisi, 4, 141-160.
• Karamanbey, Ç. (Yönetmen). (1970). Mezarım Mermerden Olsun [Film]. Türkiye: Topkapı Film. Kavur, Ö. (Yönetmen). (1988). Karşılaşma [Film]. Türkiye: Objektiv Film.
• Kütükoğlu, A. (Yönetmen). (1988). Gemileri Yakmak [Film]. Türkiye: Cine-Art Film.
• Kütükoğlu, A. (Yönetmen). (1990). Sonsuz Kaçış. [Film]. Türkiye: Sun Film.
• Ledwell, J. (2002). Afraid of Heights, not Edges: Representations of the Shoreline in Recent Prince Edward Island Poetry and Visual Art. Conference of Islands of the World VII, PEI, University of Prince Edward Island: Charlottetown. www.bisd.hollandc.pe.ca/islands7, (Erişim Tarihi: 18 Şubat 2020).
• Massey, D. J. Allen, P. Sarre (1999). Human Geography Today. Cambridge: Polity Press.
• McCall, G. (1994). Nissology: A Proposal for Consideration. Journal of the Pacific Society, 17(2-3),1-8.
• McCall, G. (1996).Nissology; A Debate and Discourse from Below. www.southpacific.arts.unsw.edu.au/resourcenissology.html (Erişim Tarihi: 20 Şubat 2020).
• Melville, H. (1851). Moby Dick. London: Richard Bentley
• Mert, N.(2006). Adalı Sinağrit: Sait Faik. Ankara: Hece.
• More, T. (1975). Utopia. New York: Norton.
• Oğuz, O. (2013). “Halikarnas Balıkçısı’nın Anadolu Efsaneleri’inde Coğrafya ve İnsan”, Ulusal Halikarnas Balıkçısı Sempozyumu Bildiri Kitabı 31 Ekim-2 Kasım 2013, Muğla: Sıtkı Koçman Üniversitesi, s. 34-38.
• Ökten, Z. (Yönetmen). (2000). Güle Güle [Film]. Türkiye: UFP.
• Özlevi, E. (Yönetmen). (2013). Sürgün [Film]. Türkiye: Feza Film.
• Öztürk, M. (2002). Sinemasal Kentler. İstanbul: Om.
• Öztürk, T. (2011). Sait Faik Hikayeciliğinde Merkez ve Taşra Arasında Bir Kaçış Mekânı Olarak Ada. Turkish Studies: International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 6/4 Fall, 775-788.
• Pekmezoğlu, O. (Yönetmen). (1977). Adalı Kız [Film]. Türkiye: Saner Film.
• Rackham, O. (2012). Island Landscapes: Some Preliminary Questions. Journal of Marine and Island Cultures, 1(2), 87-90.
• Refiğ, H. (Yönetmen). (1996). Köpekler Adası [Film]. Türkiye: Gazeteciler ve Yazarlar Vakfı.
• Saydam, N. (Yönetmen). (1977). Fırtına [Film]. Türkiye: Acar Film.
• Schnabel, J. G.(1731). Wunderliche Fata einiger See-Fahrer. Nordhausen: Vier Theile.
• Seden, O. (Yönetmen). (1973). Yaban [Film]. Türkiye: Aktün Film.
• Shell, M. (2014). Islandology: Geography, Rhetoric, Politics. Stanford: Stanford University Press.
• Sönmez, Ş. (Yönetmen). (2010). Rina [Film]. Türkiye: Rina Yapım.
• Stam, R. (2005). Literature Through Film: Realism, Magic and the Art of Adaptation. Malden: Blackwell.
• Stephanides, S. & Bassnett, S. (2008). Islands, Literature, and Cultural Translatability. Transtext(e)s Transcultures, http://transtexts.revues.org/212, DOI: 10.4000/transtexts.212 ISSN: 2105-2549, (Erişim Tarihi: 18 Şubat 2020).
• Suner, A. (2005). Hayalet Ev, Yeni Türk Sinemasında Aidiyet, Kimlik ve Bellek. İstanbul: Metis. Uyguner, M. (1961). Sait Faik ve Anadolu. Türk Dili Dil ve Edebiyat Dergisi, X(116), 534-535.
• Terrell, J. E. (2004). Islands in the River of Time. Islands of the World VIII International Conference. Changing Islands – Changing Worlds: http://www.giee.ntnu.edu.tw/island (Erişim Tarihi: 18 Şubat 2020).
• Tibet, K. (Yönetmen). (1988). Deniz Yıldızı [Film]. Türkiye: Focus Film.
• Todd, D. (2018). Robinson Crusoe and Colonialism. J. Richetti (Ed.), The Cambridge Companion to ‘Robinson Crusoe’ (s.142-156). Cambridge: Cambridge University Press. Doi:10.1017/9781107338586.011.
• Tokatlı, E. (Yönetmen). (1986). Güneşe Köprü [Film]. Türkiye: Topkapı Film.
• Watt, I. (1996). Myths of Modern Individualism: Faust, Don Quixote, Don Juan, Robinson Crusoe. Cambridge and New York: Cambridge University Press.
• Wells, H. G. (1896). The Island of Doctor Moreau. London: Bantam Classics
• Williams, S. (2012). Virtually Impossible: Deleuze and Derrida on the Political Problem of Islands (and Island Studies). Island Studies Journal, 7(2), 215-234.
• Yücel, C. (2005). Yeşilçam’da Bir Ada. Adalı Dergisi, 122 http://www.adalidergisi.com/cms/adali-dergisi/2010-2019/2015/sayi-122-agustos-2015/makale/784/yesilcam-da-bir- ada (Erişim Tarihi: 18 Şubat, 2020).
• Zins, H. S. (1998). Joseph Conrad and British Critics of Colonialism. Botswana Journal of African Studies, 12 (1), 58-68.