OSMANLI KADINININ CEZA HUKUKUNDAKİ YERİ VE ŞİKÂYET HAKKINI KULLANIMI (1785-1810)

Yıl 2023, Cilt: 7 Sayı: 1, 508 - 535, 31.05.2023

Kader Demir

https://doi.org/10.30561/sinopusd.1255488

Cited By: 1

Öz

Suç kavramı, birey veya bireylerin yapmış oldukları birtakım davranışların, bulun-dukları topluluğa ters düşmesine denilmektedir. Bu tür davranışlar toplum tarafından tepkiye yol açtığı gibi kanunlar ile de birtakım hukuki prosedüre tabi tutulmuştur. Suç kişisel olmakla birlikte suçun herhangi bir cinsiyeti yoktur. Bu sebeple suç toplumda sadece bir erkeğe veya kadına atfedilemez. Bu çalışmada Osmanlı sınırları dahilinde yaşayan Müslüman veyahut Gayrimüslim Osmanlı kadınının işlemiş oldukları suç filleri ve işlenen suçların dini kimliklere göre dağılımı incelenmiştir. Ayrıca suç potansiyeli oluşturan kadınlar olabildiği gibi mağdur olan kadınlar ve bu kadınların mağdur eden kişilerin cinsiyetlerine ve dini hüviyetlerine göre oranı belirlenerek mahkemeye taşınma süreci hakkında bilgi verilmiştir. İncelenen arşiv kayıtları neticesinde kadınların fuhuş, hırsızlık, mal, eşya gaspı, miras hissesi zaptı vs. gibi suç fiillerinin bulunduğu görül-müştür. Yine uğradıkları haksızlıklar neticesinde mahkemeye başvuran kadınların çoğun-luğunun (Müslüman mı/ Gayrimüslim mi) olduğu tespit edilmiştir. Şikâyet hakkını kullanmak isteyen kadınlar mahkemeye başvururken genellikle bizzat giderek başvuruda bulunma ve arzuhal ile başvuruda bulunma yollarını kullanmışlardır. Netice itibari ile şikâyet eden kadınların ve şikâyet edilen kadınların oranlarına bakıldığında kadınların erkeklere oranla şikâyet sistemini daha az kullandıkları görülmüştür. Ayrıca kadınların erkeklere nazaran daha düşük oranda suç işledikleri de görülmüştür. Bu çalışmada arşiv kaynakları içerisinde yer alan Atik Şikâyet Defterleri, diğer arşiv kayıtları ve tetkik eser-lerden faydalanılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı, Kadın, Suç, Şikâyet, Hak

Kaynakça

• Aksın, A. ve Baytimur, S. O. (2018). Osmanlı Devleti’nde Toplumsal Suçlar ve Cezalar (1789-1839). XVII. Tür Tarih Kongresi (15-17 Eylül 2014). Ankara: TTK Yayınları, s. 395-430.
• Akyüz, J. (2007). Osmanlı Kadınlarının Hukuksal Haklarını Kullanımı Hakkında Bazı Değerlendirmeler, Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, (6), 75-91.
• Alan, G. (2014). 19. Yüzyılda Osmanlıda Sürgün Politikası Çerçevesinde Sürgün Kadınlar, Belleten, 78(281), 245-272.
• Altındal, M. (1994). Osmanlıda Kadınlar, İstanbul: Altın Kitaplar.
• Boynukalın, M. (2009). “Suç”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi içinde, C. 3. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 453-457.
• Demir, K. (2022). Atik Şikâyet Defterlerine Göre Savaş Yıllarında Osmanlı Devleti’nin Sosyo-Ekonomik Durumu (1788-1810), (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Fırat Üniversitesi/Sosyal Bilimler Enstitüsü, Elazığ.
• Düzbakar, Ö. (2016). 17. Yüzyılda Osmanlı Devleti’nde Kadınların Ekonomik Alandaki Faaliyetlerine Yönelik Olarak Bursa Şer’iyye Sicillerine Yansıyan Örnekler, Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, (30), 93-108.
• Gerber, H. (1980). Social an Economic Position of Women in an Ottoman City, Bursa, 1600-1700, İnternational Journal of Middle East Studies, 12(3), 231-244.
• Gürhan, V. (2017). Kadınların Divan-ı Hümâyûn’a Şikâyet Haklarını Kullanmaları Üzerine Bazı Değerlendirmeler (Diyarbekir Eyaleti 1 Numaralı Ahkam Defterine Göre), Tarih Okulu Dergisi, XXXII, 323-347.
• İpşirli, M. (1991). “Arzuhal”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi içinde, C. 3. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 447-448.
• Jennıngs, R. C. (1975). Women ın Early 17th Century Ottoman Judıcıal Records: The Sharıa Court of Anatolıan Kayseri, Journal of the Economic and Social History of the Orient, 18(53-54), 53-114.
• Karaca, A. (2005). XIX. Yüzyılda Osmanlı Devletinde Fahişe Hatunlara Uygulanan Cezalar: Hapis ve Sürgün.
• Emine Gürsoy-Naskali, Hilal Oytun Altun (Ed.), Osmanlı Hapishaneleri içinde (s. 152-162). İstanbul: Kitabevi Yayınları.
• Kavaklı-Kundakçı, S. (2019). Osmanlı’da Mahkeme ve Kadın: Mahkemede Kadınların Taraf Olduğu Konular (1732-1733), İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, 8(3), 1788-1812.
• Kavuncu, M. (1999). Osmanlılarda Aile ve Kadın, Dini Araştırmalar Dergisi, 2(4), 143-168.
• Koçak, Z. (2018). Osmanlı Toplumunda Zimmî Kadınların Kadı Mahkemelerini Kullanma Pratiği: Vidin Örneği (1700-1750), Balkan Araştırma Enstitüsü Dergisi, 7(1), 167- 210.
• Koçak, Z. (2022). Osmanlı Toplumunda Müslüman Kadınların Kadı Mahkemelerini Kullanma Pratiği: Vidin Örneği (1700-1750), XVIII. Türk Tarih Kongresi, (1-5 Ekim 2018). Ankara: TTK Yayınları, s. 1593-1616.
• Özdemir Kızılkan, A. (2011). Osmanlı’da Kadın Hapishaneleri ve Kadın Mahkumlar (1839-1922). (Yayımlanmamış doktora tezi). Süleyman Demirel Üniversitesi/Sosyal Bilimler Enstitüsü, Isparta.
• Selçuk, S. (2014). Suç, Suçun Öz Nitelikleri ve Tanımı, Ayşe Nuhoğlu, M. Sinan Altunç, Ceren Zeynep Pirim, (Ed.), Prof. Dr. Feridun Yenisey’e Armağan Cilt 1 içinde (s. 85-106). İstanbul: Beta Yayınevi.
• Taş, H. (2007). Osmanlıda Şikâyet Hakkı’nın Üzerine Düşünceler, Memleket Siyaset Yönetim, 2(3), 186-204.
• Tuğluca, M. (2010). Osmanlı’da Devlet-Toplum İlişkilerinin Açık Alanı: Şikâyet Mekanizması ve İşleyiş Biçimi (1683-1699), (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Hacettepe Üniversitesi/Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Zachs, F., Ben-Bassat, Y. (2015). Women’s Visibility in Petıtıons from Greater Syrıa During The LAte Ottomn Period, İnternational Journal of Middle East Studies, 47(4), 765-781)
• Zarinebaf-Shahr, F. (2001). The Role of Women in the Urban Economy of İstanbul, 1700-1850, İnternational Labor and Working-Class History, 60, 141-152.