Bazı İngiliz Kaynaklarına Göre 1850’lerde Samsun ve Çevresindeki Ticaretin İyileşmesi İçin Öneriler

Yıl 2024, Cilt: 8 Sayı: 2, 1277 - 1304, 30.11.2024

Kezban Acar Kaplan

https://doi.org/10.30561/sinopusd.1561003

Öz

Özelde Samsun genelde Karadeniz, ticaret açısından önemli ve bu yönüyle de yabancı ülkelerin ilgisini çeken bölgelerdir. İngilizler de özellikle 1830’lardan itibaren bölge-ye ilgi göstermişler ve buralara konsoloslar ve konsolos yardımcıları tayin etmişlerdir. Bu konsoloslardan biri St. Vincent Lloyd, diğeri de Frederich Guarracino’dur. 1850’lerde Samsun ve Sinop Konsolos Yardımcılığı ve Konsolosluğu yapan bu isim-ler, bölge ekonomisi ve daha birçok konuyla ilgili birçok rapor yazmışlardır. Bu maka-le ağırlıklı olarak onların yazdığı bir takım raporları ve o dönemde basında çıkan bazı haberleri esas alarak, İngilizlerin Samsun ve Sinop’ta ve onunla bağlantılı olarak Ana-dolu’daki ticaretin iyileşmesi için yaptığı öneriler hakkında öz bir değerlendirme yapmayı amaçlamaktadır. Çalışmada da görüleceği üzere, bu önerilerin bir kısmı Os-manlı yetkililer tarafından da dillendirilmiş ve bazı adımların atılmasıyla sonuçlanmış ancak hayata geçirilmeleri çok daha sonraki dönemlere kalmıştır.

Anahtar Kelimeler

Anahtar Kelimeler: Samsun, Sinop, 1850’ler, İngiliz, Ticaret

Proje Numarası

2022-092

Kaynakça

• 1.Arşiv Kaynakları
• AVPRİ /Arhiv Vneşney Politiki Rossiiskoy İmperii, f. 89, op.8, d. 1656.
• BOA (Başbakanlık Osmanlı Arşivi), İ.MVL, 360/15765, H 15.02.1273 (7 Ekim 1856)
• PRO (The Public Record Office)
• PRO, FO 78/908.
• PRO, FO 78/1303
• PRO, FO 78/1396
• PRO, FO 78/1451
• PRO, FO 195/355
• 2.Araştırma, İnceleme ve Telif Eserler
• Abraham, A. (2003). Business Intelligence From Web Usage Mining. Journal Of Information & Knowledge Management, 375-390.
• Murray, J. (1854). A Handbook For Travellers In Turkey: Describing Constantinople, European Turkey, Asia Minor, Armenia, And Mesopotamia With New Travelling Maps And Plans, Third Edition, Revised And Greatly Augmented.
• Arık, T. (2016). Osmanlı-İngiliz Ekonomik İlişkilerinin Başlangıcının Arka Planı ve 1675 Senesine Kadarki Seyri, Marmara Üniversitesi Öneri Dergisi, C: 12, S: 45, Ss. 137-152.
• Arslan, L. (2022). Osmanlı’dan Erken Cumhuriyet’e Türk-Ingiliz Ticari Ilişkileri,” Mavi Atlas, C: 10, S: 2, ss. 419-437.
• Aydın, Y.E. (2016). 19. Yüzyılda Osmanlı Devleti’nin Doğu Karadeniz Limanlarındaki Ticari Faaliyetler, Yüksek Lisans Tezi, Uludağ Üniversitesi, Bursa.
• Bağış, A. İ. (1985). III. George Döneminde İngiltere’nin Osmanlı İmparatorluğu’ndaki Ekonomi Siyaseti, 1760-1815, Türk-İngiliz İlişkileri 1583-1984 (400. Yıldönümü), Basın Yayın Genel Müdürlüğü, Ankara.
• Bakır A. ve Aksoy, F. Roma Hâkimiyetine Kadar Sinop Şehri, Cappadocia Journal of History and Social Sciences, V.11, October-2018, ss. 25- 64.
• Baskıcı, M. Murat, 1800-1914 Yıllarında Anadolu’da İktisadi Değişim, Turhan Kitabevi, Ankara 2005.
• Baykara, T. (1988), Anadolu’nun Tarihi Coğrafyasına Giriş, I. Anadolu’nun İdari Taksimatı Ankara, Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları.
• Beydilli, K. (1991). Karadeniz'in Kapalılığı Karşısında Avrupa Küçük Devletleri ve Miri Ticaret Teşebbüsü, Belleten, C: CLV, S: 214, Ankara, ss. 169-172.
• Bijişkyan, P. M. (1969). Karadeniz Kıyıları Tarih ve Coğrafyası, 1817-1819. Tercüme ve Notlar Hrand D. Andreasyan, Edebiyat Fakültesi Basımevi, İstanbul.
• Büyükçam, S. F. (2022). Yitik Bir Miras: Samsun Demiryolu Yerleşkesi, The Turkish Online Journal of Design, Art And Communication – Tojdac, C: 12, S: 3, Temmuz, ss. 846-855.
• Çağlayan, K. T. (2015). İngiliz Konsolosluk Belgelerinde Sinop (1841-1842), Karadeniz İncelemeleri Dergisi, cilt 9, s. 18, ss. 49-60.
• Çağlayan, K.T. (2006). İngiliz Konsolosluk Raporlarına Göre 1841 Yılında Samsun ve Çevresinde Ticaret, Geçmişten Geleceğe Samsun, 1. Kitap, ed. C. Yılmaz, Samsun 2006, ss. 283-293.
• Dağlı, Y. ve Kahraman, S. A. (2005), Günümüz Türkçesiyle Evliyâ Çelebi Seyahatnâmesi, 2. Cilt, 1. Kitap, 1. Baskı, İstanbul.
• Dığıroğlu F. (2011), XIX. Yüzyıl Karadeniz’inde Yeni Bir Ticari Merkez: Samsun, Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Durhan, İ. D.(2002). 1838 Tarihli Osmanlı-İngiliz Ticaret Sözleşmesi ve Sonuçları, AÜEHFD, C: Vi, S: 1-2, 2002), S. 86-88.
• Genç, M. (2000). İltizam, TDV İslam Ansiklopedisi, C. 22, ss. 154-158.
• Gökbilgin, T. (1954). Konsolos, İslam Ansiklopedisi, C: VI, MEB Yayınları, İstanbul, ss. 836-840. Edward Hertslet, E. (1865). Foreign Office List, Forming A Complete British Diplomatic And Consular Handbook, London.
• Kocabaşoğlu, U. (2004). Majestelerinin Konsolosları Ingiliz Belgeleriyle Osmanlı İmparatorluğu’ndaki Ingiliz Konsolosları (1580-1900), İletişim Yayınları, İstanbul.
• Kurat, A. N. (1953). Türk-İngiliz Münasebetlerinin Başlangıcı ve Gelişmesi (1553-1610), Ankara, Ankara Üniversitesi.
• Kuro, J. (1900). Dorogi Aziatskoy Turtsii; Per. S. Fr. Sankt-Peterburg: Par. Tip-Lit. Inj. Gerşun.
• Kuş, A. (2014). Yabancıların Gözüyle 19. Yüzyılın İkinci Yarısında Trabzon’da Konsolosluklar, Güney-Doğu Avrupa Araştırmaları Dergisi, s. 26, ss.163-184.
• Kütükoğlu, M. (1988). XIX. Yüzyılda Trabzon Ticareti, Birinci Tarih Boyunca Karadeniz Kongresi Bildirileri, Eser Matbaası, Samsun, ss. 97-107.
• Kütükoğlu, M. (2013). S. Balta Limanı’na Giden Yol: Osmanlı-İngiliz Iktisâdî Münâsebetleri, 1580-1850, Ankara, Türk Tarih Kurumu.
• Meram, A. K. (1969). Belgelerle Türk-Ingiliz Ilişkileri Tarihi, Kitapçılık Ticaret.
• Öz, M. (2012), Sinop, TDV İslâm Ansiklopedisi, C. 37, İstanbul, ss. 252-256.
• Öz, M. (2006), XV. Yüzyıldan XVII. Yüzyıla Samsun Yöresi, Geçmişten Geleceğe Samsun, 1. Kitap, hazırlayan Cevdet Yılmaz, Samsun, Samsun Büyükşehir Belediyesi, ss. 3-11.
• Öz, M. (1999), XV-XVI. Yüzyıllarda Canik Sancağı, Ankara, TTK.
• Özkan, E. (2017), 19. Yüzyılda Osmanlı Devleti’nin İdari Taksimatı (1839-1914), Yayınlanmamış Doktora Tezi, Elazığ: Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Savaş, A. İ. (2002). Konsolos, TDV İslam Ansiklopedisi, C. 26, Ankara, ss. 178-180.
• Serbestoğlu, İ. (2015). Tanzimat Dönemi’nde Samsun Limanı Projeleri, Ordu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi, C: 5, S: 12, 2015, ss.103-118.
• Skillitier, S. (1985). William Harborne: İlk İngiliz Elçisi 1583-1588," Türk-İngiliz İlişkileri 1583-1984 (400. Yıldönümü), Basın Yayın Genel Müdürlüğü, Ankara.
• Stephenson, Sir M. (1859). Railways In Turkey. Remarks Upon The Practicability and Advantage Of Railway Communication In European And Asiatic Turkey, John Weae, London.
• Şahin, B. (2023). Samsun’da İngiliz Konsolosluğunun Kurulması ve Şehirdeki Faaliyetleri [1830-1860], Osmanlı Medeniyeti Araştırmaları Dergisi, S. 18, ss. 1-20.
• Şakiroğlu, M. (1992). Balyos, TDV İslam Ansiklopedisi, C: 5, ss. 43-47.
• Tabakoğlu, A. (2007). Resim, TDV İslam Ansiklopedisi, C: 14, ss. 582-584.
• Taş, Dilek. (2020). W. J. Childs’in “Across Asıa Mınor On Foot” İsimli Eserinde Samsun Ve Bağdat Yolu İzlenimleri, Geçmişten Günümüze Karadeniz’de Ulaşım, ed. Mehmet Okur Vd., Karadeniz Teknik Üniversites Yayınları, Trabzon, ss. 363-400.
• Ünal, M. A. (2014), Osmanlı Devrinde Sinop, Ankara: AKDTYK TTK Yayınları.
• Üner, T. A. (1994). Trabzon, Doğu Akdeniz’de Liman Kentleri (1800-1914), Ed. Çağlar Keyder Vd., Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul, ss. 45-73.
• Yazıcı, S. (2020). 1856 Yılında İngiliz Binbaşı Cathcart Tarafından Hazırlanan Raporda Artvin ve Çevresi, Türkistan'dan Anadolu'ya Tarihin İzinde Prof. Dr. Mehmet Alpargu'ya Armağan, II, ed. Zeynep İskefiyeli, M. Bilal Çelik, ss. 1040-1051.
• Yılmaz, A. (2006). Samsun Limanı, Türk Coğrafya Dergisi, S: 45, İstanbul, ss. 85-99.
• Yılmaz, Ö. (2014). Samsun’da Fransız Konsolosluğu’nun kurulması ve Fransız Arşiv Belgelerine göre Şehrin Durumu (1840-1870), Karadeniz İnceleme leri Dergisi, ss. 57-86.
• Yolalıcı, E. (1998). XIX. Yüzyılda Canik (Samsun) Sancağı’nın Sosyal ve Ekonomik Yapısı, TTK, Ankara.
• Yuzefoviç, T. P. (1869). Dogovory Rossii s Vostokom, Politiçeskie i Torgovye, SPB., Tip O. İ. Baksta. Http://www.Levantineheritage.Com/Pdf/List_Of_British_Consular_Officials_Turkey%281581-1860%29-D_Wilson.Pdf,
• 3.Süreli Yayınlar
• Daily News, Mon, 14 Eylül, 1857.
• Daily News, 10 Mayıs 1858.
• Daily News, 9 Temmuz 1860.
• Daily News, 1 Eylül 1860
• Manchester Weekly Times and Examiner, 19 Eylül, 1857.
• The Daily Telegraph, 14 Eylül, 1857.
• The Newcastle Journal, 19 Eylül, 1857
• The Times, 7 Eylül, 1857.
• The Times, 16 Mart 1858.