Bağımsızlıktan Sonra Azerbaycan’da Dinin Hukuki Çerçevesi ve Teşkilat Yapısı*

Yıl 2015, Cilt: 6 Sayı: 11, 127 - 150, 08.08.2015

CENGİZ Mürselov

Öz

Bu çalışmada bağımsızlıktan sonra Azerbaycan’da din işleriyle ilgili gerçekleştirilen hukuki düzenlemelerin
ve bunun sonucunda meydana gelen değişimin tespiti amaçlanmıştır. Sovyet baskısından kurtulup
cumhuriyet olarak bağımsızlığını ilan eden Azerbaycan devleti, ilk iş olarak dini konularla ilgili hukuki
bazı yenilikler ve düzenlemelere gitmiştir. Bu bağlamda, Anayasanın 18. maddesinde “Din ve Devlet ilişkisi”,
48. Maddesinde de “Vicdan Özgürlüğü/Hürriyeti” ile alakalı bir takım kanunlar kabul edilmiştir. Bu
dönemde dini özgürlük alanındaki diğer bir gelişme de 20 Ağustos 1992’de gerçekleşmiştir. Bu tarihte
kabul edilen 29 maddelik “Dini İtikat Serbestliği/Özgürlüğü” hakkındaki kararlar sayesinde insanlar artık
korkmadan dini vecibelerini yapabilir hale gelmişlerdir.
Bağımsızlıktan sonra din artık devlet tarafından saygı duyulan bir olgu haline gelmiştir. Ayrıca devlet
halkın ihtiyacını ve gelişen sosyal talebi dikkate alarak dini kurumlarda köklü bir değişim ve yenilenmeyi
gerekli görmüştür. Bu doğrultuda ilk olarak var olan Kafkas Müslümanlar İdaresi değiştirilmiş, ülkedeki
tüm dini kurumların denetim ve kontrolünü yapma yetkisiyle Dini Kurumları İşi Üzere Devlet Komitesi
kurulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Azerbaycan’ın bağımsızlığı, Vicdan Özgürlüğü, Devlet-Din ilişkisi, Dini

The Religious Judiciary Frame and Its Organization Structure in Azerbaijan after its Independence

Öz

This study aims to examine the new changes and the developments that have taken place in the field of the religious judiciary frame in Azerbaijan after its independence. Once Azerbaijan gained its independence from Soviet yoke, the new Azerbaijan Republic made some new constitutional arrangements in regard of jurisprudence. In this context, some rules in article 18 ‘Relation between Religion and State’ and article 48 ‘freedom of conscience’ were enacted. In this period, another development in regard of religious freedom took place on the 20th of August 1992. This law which is made of 29 articles grants the citizens the freedom to practice what they believe without the fear of apprehension.After the independence, religion became a respected fact of life. Besides, the government reacted positively to the public religious needs and established the necessary organizations. First, the government established the Religious Affairs Department, instead of former Religious Management of Muslims of Caucasia, and bestowed all the religious affairs managements to this organization

Anahtar Kelimeler

the Indecency of Azerbaijan, freedom of conscience, state-religion relations, freedom of belief, religious choice, religious committee, religious organizations

Kaynakça

• Abbasov, Namik, Muasır Şeraitte Azerbaycan Devletinin Medeniyet Siyaseti ve Manevi De- ğerlerin İnkişaf Amilleri, Bakü: 2008.
• Akıner, Shirin, Sovyet Müslümanaları, Çev. Tufan Buzpınar, Ahmet Mutu, İstabul: İnsan yay, 1995. 104 Devlet ve Din, Temmuz-Ağustos 2009, s.6.
• Akyol, Taha, Azerbaycan Sovyetler ve Ötesi, Burak Yay, 1990
• Albayrak, Halis, “Azerbaycan’da Din”, Türk dünyasının Dini Meseleleri(Kutlu Doğum Haf- tası: 1997), Ankara: TDV Yayınları, 1998, s.136.
• Aleskerov, Alesker, Azerbaycan Anayasasındaki Devlet Sistemi ve Temel Öğeleri, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksel Lisans Tezi, İstanbul: 2000.
• Aliyev, Haydar, Müstegilliyimiz Ebedidir, 26-cı kitap Mart 2000-Nisan 2000, Bakü: Azer Ne- şir, 2008.
• Aliyev, Rafik, Devlet ve Din, Bakü: İrşad Neşriyatı, 2004.
• Altuğ, Yılmaz, Biraz Hirriyet (Sovyet Rusya’da Aydınların İnsan Haklarının İhlaline Karşı Mücadelesi), İstanbul: Boğaiçi Yayınları, 1974
• Anadol, Cemal, Türkiye’de Din ve Vicdan Hürriyeti, İstanbul: Burak Yayınevi, 1998.
• Aslan, Yasin, Bugün Azerbaycan’da Pantürkizm ve Panislamizm, İstanbul: Baysay, 1990.
• Azerbaycan Cumhuriyet’inin Anayasası, Bakü: Azerneşr, 1994.
• Azerbaycan Cumhuriyeti Din Kurumlar İşi üzere Devlet komitesi Kanunu, Bakü: 2009.
• Azerbaycan Cumhuriyeti Dini İtikat Özgürlüğü Hakkında Kanun (ACDİÖHK), Bakü: 2009.
• Azerbaycan Cumhuriyeti Dini Kurumlar İşi Üzere Devlet Komitesi, Dini İtikat Azatlığı Hakkında Azerbaycan Respublikasının Kanunu, Bakü: 2009.
• Azerbaycan Cumhuriyetin Anayasa, Bakü: Azerneşr, 1994.
• Balayev, Mehemmed, “Vicdan Azadlığı ile Bağlı Beynelhalk Prinsipler ve Azerbaycan Tec- rübesi”, Devlet ve Din, Noyabr-Dekabr 2009, s. 119.
• Başgil, Ali Fuad, Din ve Laiklik, İstanbul: Yağmur Yay., 1977.
• Bayraktar, Mehmet. F, “Türkiye’de Yaygın ve Örgün Dini Eğitimin Meseleleri”, Milliyetçiler IV. Hilmi Büyük Kurultayı Tebliği (24-25-26 Nisan 1987), İstanbul: 1988.
• BDT Ülkelerinde Demokrasiye Geçiş ve Anayasa Yapımı, Çev. Ergun Özbudun ve Levent Köker, Ankara: 1993, s.29.
• Bünyadov, Ziya, Dinler Tarikatlar Mezhepler, Bakü: 1997.
• Çelik, Abbas, Din Eğitimimize Tarihsel Yaklaşım, Erzurum: Ekev Yay, 2001.
• Devlet ve Din İçtimai Fikri Toplusu, Haziran-Ağustos 2009, s.5.
• Dini İtikat Azatlığı Hakkında Azerbaycan Respublikasınınn Kanunu, Bakü: 1992.
• Ehedov, Abdulla, Azerbaycan’da Din ve Dini Tesisatlar, Bakü: Azerbaycan Devlet Neşriyatı, 19 _____________, Azerbaycan’da İslam Modernleştirilmesi, Bakı: 1995.
• Erdoğan, Mustafa, “Sivil Özgürlük Olarak Din ve Vicdan Özgürlüğü”, Demokratik Hukuk Devletinde Din ve Vicdan Özgürlüğü, İstanbul: Ensar Neşriyat, 2002, s.63-64
• Elçibey, Ebülfes, Bütöv Azerbaycan Yolunda, İstanbul: 1998, s.15.
• El-Fellah, Adil Abdulla, Heyder Aliyev ve Milli Menevi Deyerler, Bakü: Qismet, 2007.
• Gönenç, Levent, “Azerbaycan Anayasası Üzerine Notlar”, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakül- tesi Dergisi, C.47, S.14, Ankara: 1998, s. 207-208.
• Guluzade, Musa, “Müstakil Azerbaycan Respublikasında Devlet-Din Münasebetleri”, Dev- le ve Din İctimai Fikir Toplusu, Noyabr-Kasım 2006, s. 96.
• Gurbanov, Abbas, Azerbaycan’da Şeyhülislamlık, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi SBE, İstanbul: 2001.
• Gurbanov, C., Nazari Dinşünaslığa Giriş, Bakü: 1994.
• Güzel, Hasan Celal, Kemal Çiçek, Salim Koca, Türkler, C.19, Ankara: Yeni Türkiye Yay., 200 Hacıyev, Akil, “Çeçmiş SSRİ’de Devlet-Din Münasebeti”, Devlet ve Din İçtimai Fikir Top- lusu, Kasım 2006, s.175.
• Halis, Ayhan, Din Eğitimi ve Öğretimi, İstanbul: 1997.
• “Haydar Aliyev’in Siyasî İrsinden”, ACDKİÜDK Bülteni, No.12, Bakü: 2004. s.2.
• Heyet, Bizim Bir Şeyximiz Var, Sumqayıt: 1999.
• Hüseyinli, Gabil, “Azerbaycan’da Siyasî Partiler ve Siyasal İlişkiler”, Avrasiya Dosyası, C.7, S.1, İlkbahar 2001, s.163.
• İsmayılova, V., “Azerbaycan Ayrı Seçkiliye Karşıdır”, Azerbaycan, 30 Eylül 2002, s.5.
• Kafkas Müslümanları İdaresinin Nizamnamesi, Bakü: 2009.
• Kaya, Kamil, Türkiye’de Din-Devlet İlişkileri ve Diyanet İşleri Başkanlığı, İstanbul: 1998.
• Keskiner, Emine, “Bir İnsan Hakları Meselesi Olarak Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Dersle- ri”, Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, C. 38, S.1, 2010, s. 9.
• Küçük, Abdurrahman, “Temel Eğitimde Din Eğitimi(ve konunun tartışması)”, Milli Eğitim ve Din Eğitim Semineri IV, Ankara:1981, s.238-254.
• Mehdiyev, Nüreddin,“Azerbaycan’da İtikat Azadlığı”, Gutp Dergisi, No.1, 9 Mart 2001, s.10-11.
• Memmedaliyev, Vasim, Malik Garayev, “İlahiyat Fakültesi”, BDÜ İlahiyat Fakültesi İlmi Dergisi, S.1, s.16. “Mukaddes Kitapları Öğrenme Kurslarının Faaliyetine Nezaret”, Devlet ve Din İctimai Fikir Toplusu, Mayıs-Haziran 2010, s.52-54
• Nağiyev, Rafail, On İkinci Şeyhülislam, Bakü: 2000.
• Paşazade, Allahşükür, İslam’ın Ahlâk Nazariyesi, Prensipleri ve Esas Değerleri, Bakü: İslam Araştırmaları, İrşat İslam Araştırmaları Merkezi, 2001, s.7.
• Paşazade, ŞeyhulislamAllahşükür, Kafkas’ta İslam, Bakü: 1991.
• Qendilov, Seyfeddin, İshak Memmedov, Azerbaycan Tarihi, Bakü:Eğitim Bakanlığı, Çaşı- oğlu, 2002.
• Sadik, Kulam, SadayKuliyev, 1937 yılınınRepresiya Kurbanı Büyük Evliya Ağa Mirbağır Ağa, Bakü: 2007.
• Samadov, Elsever, Azerbaycan’da Din Eğitimi, Marmara Üniversitesi S.B.F. Basılmamış Doktora Tezi, İstanbul: 2006.
• SSRİ Konstitusiyası (Esas Kanun), Bakü: Azerbaycan Devlet Neşriyatı, 1977.
• Tahirzade, Adalet, Meydan, 4 yıl 4 ay, Azerbaycan Halk Harekâtı Hakkında Gündelik Qe- yidlerr, C. I, Bakı: 1997.
• Tahirzade, Adâlet, Elçibey’le 13 Saat, İstanbul: Turan Kültür Vakfı, 2001.
• Taştan, Abdulvahap, “Azerbaycan’da Sosyal-Kültürel Değişme, Din ve Dinsel Canlanma”, Bilig, Türk Dünyası Sosyal Bilimler Dergisi, S.25, Ankara: 2001, s.30-31.
• Yeşilot, Okan, Değişen Dünya Düzeninde Kafkasya, İstanbul: Kitabevi, 2005, s.181.
• Yunusov, Arif, Azerbaycan’da İslam, Bakü: 2004. http://www.azerbaijan.az/portal. “Azerbaycan’da Tolerantlıq” 20 Haziran2012.
• Salamzade, Oktay, İki Sahil, “Kafkas Şeyhi Hakkında Söz”, 7 Ağustos 1999, S.46, s.5