Semerkandlı Hanefi-Mâturidî Âlim Mahmud b. Zeyd el-Lâmişî ve Bazı Hadis Meselelerine Yaklaşımı

Yıl 2017, Cilt: 8 Sayı: 16, 55 - 75, 30.04.2017

Mehmet Sait Uzundağ

Öz

İlk dönemlerden itibaren
usül ve fıkıh ilmiyle uğraşan Hanefî âlimler hadîsle ilgili temel meseleleri
ele alan müstakil eserler kaleme almamış olsalar da hem hadisleri anlamaya ve
yorumlamaya yönelik ciddi çalışmalar yapmış hem de hadisle ilgili meselelere yoğun bir
şekilde katılmışlardır. Özellikle Usulü’l-fıkh tarzında yazdıkları eserlerde
“ahbar”, “sünnet” adlarıyla müstakil başlıklar altında hadis ve sünnete yönelik
açıklamalarda bulunmuşlardır. Usül alimleri, bazen ilgili konular hakkında
açıklamalar yaparken bazen de diğer mezheplerin ilgili konular hakkındaki
görüşlerini tenkit ederken aynı zamanda daha çok kendi mezheblerinin
görüşlerini yansıtırlar. Biz de bu çalışmada,
hicri V. asrın sonu, VI. asrın başlarında Semerkand’da yaşamış ve Mâturidî
geleneğe mensup Semerkandlı kelamcı ve Hanefi usulcülerden biri olan Mahmud b.
Zeyd el-Lâmişî’nin Kitabun fi Usuli’l Fıkh adlı eserinde bazı hadis
meselelerine yaklaşımını irdeleyeceğiz.

Anahtar Kelimeler

Lâmişî, semerkand, Hanefi, usul, hadis/sünnet

Kaynakça

• Abdülaziz el-Buhârî, Alaüddin Abdülaziz b. Ahmed b. Muhammed. Keşfü'l-esrâr ala Usûli'l-Pezdevî. Gözden geçiren Hasan Hilmi Rizevî. 4 cilt. İstanbul 1307.
• Apaydın, Yunus. “Meşhur”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 29: 368-371. Ankara: TDV Yayınları, 2004.
• Aydın, Ömer. Türk Kelam Bilginleri. İstanbul: İnsan Yayınları, 2004.
• Baktır, Mustafa “Umûmü’l-belvâ”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 42: 155-156. İstanbul: TDV Yayınları, 2012.
• Bebek, Adil. “İmam-ı Mâturîdi ve Kâdı Abdulcabbar’a Göre Haber-i Vahidin Epistemolojik Değeri”. Kelamda Bilgi Problemi Sempozyumu: Bildiriler içinde, 47-52. Bursa 2003.
• Bedir, Murtaza. “Mâturidî Usulü”, Büyük Türk Bilgini Mâturidî ve Mâturidîlik içinde. İstanbul 2009.
• Çağrıcı, Mustafa. “Zan”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 44: 120-122. İstanbul: TDV Yayınları, 2013.
• Debusi. Takvîmu’l-edille fî usûli’l-fıkh. thk. Halil Muhyiddin el-Hüseyn. Beyrut 2001.
• Demir, Serkan. “Hanefi Mezhebi Fıkıh Usulünde Sünnet Anlayışı”, Yüksek Lisans tezi, Marmara Üniversitesi, 2006.
• Ebû Hanîfe, Nu’mân b. Sâbit. “el-İlim ve’l-Muteallim”. İmam Azamın Beş Eseri içinde. İstanbul 1992.
• Ertürk, Mustafa. “Haber-i Vahid”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 14: 349-352. İstanbu: TDV Yayınları, 1996.
• Hafnâvî, Muhammed İbrâhim. Dirâsât Usûliyye fi’s-Sunneti’n-Nebeviyye. el-Mansûra: Dâru’l-Vefâ, 1412/1991.
• Hallâf, Abdulvahap. İslam Hukuk Felsefesi-İlmi Usuli’l-Fıkh. çev Hüseyin Atay. Ankara 1985.
• İbn Adiy, Abdullah b. Adî b. Abdullah. el-Kâmil fî Du’afâi’r-Ricâl. thk. Yahyâ muhtâr Ğazâvî. 7 cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1988.
• Kâdî Abdülcebbâr, Ebû’l-Hasan. el-Mugnî fî Ebvâbi’t-Tevhîd ve’l-Adl. thk. Muhammed Mustafa Hilmi Ebul-Vefâ. Kahire 1382/1962.
• Kırbaşoğlu, M. Hayri. İslami İlimlerde Metod Sorunu. Ankara: Otto Yayınları, 2015.
• Koçinkağ, Mansur. “İlk Dönemde Sünnet Ve Haber-i Vâhidle İlgili Tartişmalar”. Yüksek Lisans tezi, Marmara Üniversitesi, 2011.
• Koçkuzu, Ali Osman. Rivayet İlimlerinde Haber-i Vahidlerin İtikat ve Teşri Yönlerinden Değeri. İstanbul 2014.
• Köksal, Cüneyd ve İbrahim Kâfi Dömez. “Usûl-i fıkıh”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 42: 201-210. İstanbul: TDV Yayınları, 2012.
• Lâmişî. “Keşfû’l-Elfâz”. thk. M. Hasan Mustafa Çelebi. Mecelletü’l-Bahsü’l-İlmi ve Türâsi’l-İslami, 1 (1398): 245-267.
• Özen, Şükrü. “İsa b. Ebân”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 22: 480-481. İstanbul: TDV Yayınlar, 2000.
• Özmen, Ramazan. “Hanbeli Mezheb Fıkıh Usulcülerinin Hadis/Sünnet Metodolojisi”. Doktora tezi, Ankara Üniversitesi, 2004.
• Sarıtaş, Murat. “Irak ve Semerkant Hanefî Meşâyihinin Lafizlarin Delaletiyle İlgili Yaklaşımlarının Mukayesesi”. Yüksek Lisans tezi, Marmara Üniversitesi, 2013.
• Serahsî. Usûlü’s-Serahsî. thk. Ebu’l-Vefâ el-Efgânî. 2 cilt. Kahire 1954.
• Şık, İsmail. “Semerkandlı Hanefi-Maturidi Alim Mahmud b. Zeyd el-Lâmişî ve İlmi Konumu”. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 10 (2010): 105-124.
• Tirmizi. Sünen. İstanbul: Akçağ Yayınları, 1992.
• Tuğlu, Nuri. Mâturîdîlik ve Hadis. İstanbul 2016.
• Tuğlu, Nuri. “Mâturîdîliğin Hadis Anlayışı”. Milel ve Nihal 7, 2 (2010): 95-139.
• Türcan, Zişan. “Bazı Hanefî Usulcülerin Mana ile Rivayet Meselesine Yaklaşımları”. Süleyman Demirel Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 27 (2011/2): 109-126.
• Uğur, Ahmet. “Mâturîdi Zamanında İslam Âlemine Kısa Bir Bakış”. Ebu Mansur Semerkandi Maturidi (862-944), Ebu Mansur Semerkandi Maturidi Kongresi içinde, 1-8. Kayseri: Erciyes Ü. Gevher Nesibe Tıp Tarihi Enstitüsü Yay., 1986.
• Ünal, İsmail Hakkı. İmam Ebu Hanife’nin Hadis Anlayışı ve Hanefi Mezhebi’nin Hadis Metodu. Ankara 2012.
• Watt, W. Montgomary. İslam Felsefesi ve Kelâmı. çev. Süleyman Ateş. İstanbul: Pınar Yayınları, 2004.
• Zehebî. Mîzanu’l-İ’tidâl fî Nakdi’r-Ricâl. thk. Ali el-Becâvî. 4 cilt. Beyrut: Dâru’l-Ma’rife, t.y.
• Zysow, Aron. “Hanefi Hukuk Kuramında Mutezililik ve Mâturidîlik”. çev. Süleyman Aydın. Hikmet Yurdu 2, sy. 4 (2009): 147-178.