Keşşâf’ta Ayetin İfade İhtimallerinin Değerlendirilip Elenmesi

Yıl 2017, Cilt: 8 Sayı: 17, 119 - 138, 31.08.2017

Muhammed Ersöz

Öz

Zemahşerî, tefsirinde Kur’an’ın edebi güzelliklerini ve ayetle alakalı
şahsi görüşlerini ortaya koyarken, ayette geçen kelimenin, terkibin ve
kullanılan üslubun muhtemel bir şeklini zikretmektedir. Sonra bu muhtemel
ifadelerin kullanılmamış olmasının gerekçesini ortaya koymakta ve şahsi
kanaatini bunun üzerine bina etmektedir. Başlıkta geçen “ayetin ifade
ihtimallerinin değerlendirilip elenmesi” ifadesinden kastımız, Zemahşerî’nin “Allah
ayette şöyle demedi de böyle dedi” ve “Allah bu ayette şu kelimenin yerine bunu
kullandı” tarzında ayetin muhtemel ifade şekillerini zikretmesidir. Zemahşerî
sonra bu iki ifadeyi ve bu ifadelerin yorumlarını karşılaştırmakta ve
ikincisini elemektedir. Çalışmamız, Zemahşerî’nin tefsirinde sıklıkla karşımıza
çıkan bu durumu incelemeyi, muhtemel ifadeler arasındaki farklılıkların
mahiyetini ortaya koymayı ve bunu yaparken tercihlerine etki eden unsurları
belirlemeyi hedeflemektedir. Zemahşerî’nin böyle bir metodu benimsemesinde onun
dil alanına olan özel ilgisinin payı büyüktür. Ayrıca benimsediği düşünce
sisteminin görüşlerini temellendirme konusunda bu metodu ustalıkla kullandığı
söylenebilir.

Anahtar Kelimeler

Kur’an, münezzel, belâgat, Keşşâf, Zemahşerî

Kaynakça

• Begavî, Ebû Muhammed el-Huseyn b. Mes’ûd. Meâlimu’t-Tenzîl. Tahkik: Muhammed Abdullah en-Nemr. 8 cilt. Riyad: Dâru Taybe, 1997.
• Dağ, Mehmet. “Zemahşerî Özelinde Kur’an’ın Mutezilî Yorumuna Eleştiriler -Ekmelüddîn Bâbertî Örneği”. Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 40 (2013): 67-91.
• Gâmidî, Sâlih b. Garm. el-Mesâilü’l-İ’tizâliyye fî Tefsîri’z-Zemahşerî fî Davi Mâ Verade fî Kitâbi’l-İntisâf li İbn Müneyyir. Hâil: Dâru’l-Endelüs, 1998.
• İbn Âşûr, Muhammed et-Tâhir. Tefsîru’t-Tahrîr ve’t-Tenvîr. 30 cilt. Tunus: Dâru Sehnûn li’n-Nesr ve’t-Tevzî’, ts.
• İbn Ebî Hâtim, Ebû Muhammed Abdurrahmân. Tefsîru İbn Ebî Hâtim. 10 cilt. Sayda: el-Mektebetü’l-Asriyye, ts.
• İbnü’l-Müneyyir, Nâsıruddîn Ahmed b. Muhammed el-Mâlikî. el-İntisâf Fîmâ Tedammenehû’l-Keşşâfu mine’l-İ’tizâl (el-Keşşâf tefsirinin hamişinde). Beyrut: Dâru’l-Marife, 1430.
• İsbehânî, Ebu’l-Ferec. el-Eğânî. 30 cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 1415.
• Narol, Süleyman. Mezhebî Aidiyetin Tefsirdeki İzdüşümleri, Eş’ariyye ve Mu’tezile Örneği. Ankara: Fecr Yayınları, 2016.
• Pius, Henri. Şerhu Dîvâni Küseyyir İzze. Hizânetü’l-Kütübi’l-Arabiyye, 1930.
• Râzî, Fahruddîn Ebû Abdillah Muhammed b. Ömer. Mefâtîhu’l-Gayb. 32 cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 1997.
• Sa’lebî, Ebû İshâk Ahmed b. Muhammed. el-Keşf ve’l-Beyân an Tefsîri’l-Ķur’ân. 10 cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 2002.
• Taberî, Ebû Ca’fer Muhammed b. Cerîr. Câmiu’l-beyân an Te’vîli Âyi’l-Kur’ân. Tahkik: Ahmed Muhammed Şâkir. 24 cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2000.
• Vâhidî, Ebü’l-Hasen Alî b. Ahmed b. Muhammed. el-Vasît fî Tefsîri’l-Kur’âni’l-Mecîd. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1994.
• Zemahşerî, Ebü’l-Kâsım b. Mahmûd b. Ömer. el-Keşşâf an Hakâiki Gavâmizı’t-Tenzîl ve Uyûni’l-Ekâvîl fî Vucûhi’t-Te’vîl. Tahkik: Abudurrezzâk el-Mehdî. 4 cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, ts.