İbn Hacer’in Zayıf Hadis ve Çeşitleri Hakkında Özgün Yaklaşımı

Yıl 2018, Cilt: 9 Sayı: 21, 709 - 727, 29.12.2018

Tahsin Kazan

Öz

Hadisler dinin kaynakları arasında ikinci sırada yer almaktadır. Hz. Peygamber’in Kur’an’da mücmel olarak zikredilen ahkâmı açıklamakla görevlendirilmesi onun bu vazifesi vefatından sonra hadisleri ile devam etmiştir. Bu konuda kayda değer bir tartışma yoktur. Asıl tartışma bir sözün Hz. Peygamber’e aidiyeti meselesidir. Bir haberin Hz. Peygamber’e ait olduğu kesinleştikten sonra Allah Rasulü’nün o haberi hangi sıfatla yani risâlet sıfatı ile mi yoksa beşer olması hasebi ile mi söylediğini belirlemek önem arz edecektir. Aktarılan haberin içeriği kadar aktaran kişilerin nitelikleri de önemlidir. Zira bir haber, metin ve isnadı ile birlikte ancak hadis hüviyetini kazanabilir. 

Muhaddisler, hadisi rivayet eden ravilerin taşıması gereken bazı niteliklerden söz etmişler. Bu kriterlerden hareketle hüküm açısından hadisleri sahih, hasen ve zayıf olmak üzere üçlü bir tasnife tabi tutmuşlardır. Zayıf hadis kavramı bir üst şemsiye olup altında birçok alt dal bulunmaktadır. Bu makalede iki ana başlıkta İbn Hacer’in zayıf hadislerle ilgili yaklaşımı ele alınacaktır. İbn Hacer’in zayıf hadisin tüm türleri ile ilgili kanaatlerinin özgünlüğünü bir makalede irdelemek mümkün olmadığından mürsel, mürsel-i hafî, şâz, münker ve metrûk kavramı ve konuları örnek kabilinden ele alınacaktır.  

Anahtar Kelimeler

Hadis, İbn Hacer, zayıf hadis, mürsel, şâz, münker, metrûk

Kaynakça

• Abdulaziz b. Abdillah b. Muhammed. Takrîbu Nüzheti’n-Nazar fî Tevdîh Nühbeti’l-Fiker. Riyad: Dâru’l-Kabs, 2015.
• Alâî, Selahaddin Ebû Saîd Halil b. Keykeldî. Câmiu’t-Tahsîl fî Ahkâmi’l-Merâsîl. Tahkik: Hamdî Abdulmecid es-Selefî. Beyrut: A‘lâmu’l-Kütüb, 1407/1986.
• Amrânî, Nadir b. es-Sennûsî. Karâinü’t-Tercîh fi’l-Mahfûz ve’ş-Şâz ve fî Ziyâdeti’s-Sıka ‘İnde’l-Hâfız İbn Hacer fî Kitâbih Fethi’l-Bârî. Tahkik: Ahmed Mâ’bed Abdulkerim. Riyad: Mektebetü’r-Rüşd, 1431.
• Avnî, Hatim b. Ârif. el-Mürselü’l-Hafî ve ‘Alâkâtuh bi’t-Tedlîs. Medine: Dârü’l-Hicre, 1997.
• Bikâî, İbrahim b. Ömer b. Hasan er-Ribât b. Ebû Bekr. en-Nüketü’l-Vâfiye bi-mâ fî Şerhi’l-Elfiyye. Tahkik: Mahir Yasin el-Fahl. Riyad: Mektebetü’r-Rüşd, 1428/2007.
• Cürcânî, Ebü’l-Hasen Ali b. Muhammed. el-Muhtaser fî Usûli’l-Hadîs. Tahkik: Fuad Abdulmun‘îm Ahmed. İskenderiyye: Dâru’d-Da‘ve, ts.
• Ebû Dâvûd, Süleyman b. Eş’as b. İshak el-Ezdî ez-Sicistânî. Kitâbü’l-Merâsîl. Tahkik: Şuayb Arnavut. Beyrut: Muessesetü’r-Risâle, 1418/1998.
• Ebû Ya‘lâ, Ebu’l-Hüseyin Muhammed b. Ebû Ya‘lâ. Tabakâtü’l-Hanâbile. Tahkik: Muhammed Hamid el-Fakî. Kahire: Matbaâti’s-Sünneti’l-Muhammediye, 1371.
• Ğennâm, Kasım Muhamed ve Ahmed Abdullah Ahmed. “Hadîsü’l-Münker ‘İnde’l-İmâm Ebî Hâtım er-Râzî”, Meceletu Câmiati’l-İslâmiyye 10/1 (2002).
• Hîtû, Ebû Abdillah Muhammed Hasan b. Mahmûd. el-Hadîsü’l-Mürsel Hucciyetühû ve Eseruhû fi’l-Fıkhı’l-İslâmî. Beyrut: Dârü’l-Beşâiri’l-İslâmî, 1989.
• Hudayr, Abdulkerim b. Abdullah b. Abdurrahman. Tahkîku’r-Rağbe fî Tavdîhi’n-Nuhbe. Mektebetu Dâri’l-Minhâc li’n-Neşr ve’t-Tevzî‘, 1426.
• Irâkî, Ebü’l-Fadıl Zeynüddin Abdürrahim b. Hüseyin. et-Takyîd ve’l-Îzâh Şerhu Mukaddimeti İbni’s-Salâh. Tahkik: Abdurrahman Muhammed Osman. Medine: Mektebetü’s-Selefiyye, 1389/1969.
• İbn Cemaâ, Bedrüddin Muhammed b. İbrahim. el-Menhelu’r-Revî fî Muhtasar Ulûmi’l-Hadîsi’n-Nebevî. Tahkik: Muhyiddin Abdurrahman Ramazan. Dımeşk: Dâru’l-Fıkr, ts.
• İbn Fâris, Ebü’l-Hüseyin Ahmed b. Fâris b. Zekeriya. Mu‘cemu Mekâyîsi’l-Lugat, Tahkik: Abdusselam Muhammed Harun. Beyrut: Dâru’l-Fıkr, 1399/1979.
• İbn Hacer, Şihâbüddin Ahmed b. Ali b. Hacer el-Askâlanî. en-Nüket alâ Mukaddimeti İbni’s-Salâh. Tahkik: Mahir Yasin Fahl. Riyâd: Dâru’l-Meynân, 1434/2013.
• İbn Hacer, Şihâbüddin Ahmed b. Ali b. Hacer el-Askâlanî. Hedyu’s-Sârî. Tahkik: Muhammed Fuad Abdulbakî ve Muhibuddin el-Hatîb. Kahire: Dâru’r-Reyyân, 1407/1986.
• İbn Hacer, Şihâbüddin Ahmed b. Ali b. Hacer el-Askâlanî. Lisânü’l-Mîzân. Tahkik: Abdülfettâh Ebû Gudde. Beyrut: Dârü’l-Beşâiri’l-İslâmiyye, 2002.
• İbn Hacer, Şihâbüddin Ahmed b. Ali b. Hacer el-Askâlanî. Nüzhetü’n-nazar. Tahkik: Nureddin Itr. Karachi: Mektebetü’l-Büşrâ, 1432/2011.
• İbn Hacer, Şihâbüddin Ahmed b. Ali b. Hacer el-Askâlanî. Nüzhetü’n-Nazar. Tahkik: Ali b. Hasan b. Abdulhamid, Damâm (Suudi Arabistan): Dâru İbni’l-Cevzî, 1413.
• İbn Hacer, Şihâbüddin Ahmed b. Ali b. Hacer el-Askâlanî. Tebyînü’l-‘Aceb bimâ Varede fî Şehri Recep. Tahkik. Târik b. ‘İvâdullah. Endülüs: Müessesetü’l-Kurtuba, ts.
• İbn Hazm, Ali b. Ahmed b. Hazm el-Endülüsî. el-İhkâm fî Usûli’l-Ahkâm. Tahkik: Ahmed Muhammed Şâkir. Beyrut: Dâru’l-Âfâki’l-Cedîde, ts.
• İbn Hibbân, Muhammed b. Hibbân b. Ahmed b. Hibbân b. Muâz b. Ma‘bad İbn Hibbân. el-Mecrûhîn mine’l-Muhaddisîn ve’d-Du‘afa ve’l-Metrûkîn. Tahkik: Mahmûd İbrahim Zâyid. Beyrut: Dâru’l-Ma‘rife, 1396.
• İbn Hişâm, Abdullah b. Yusuf b. Ahmed b. Abdullah b. Yusuf. Şerhu Katri’n-Nedâ ve Belli’sSedâ. Tahkik: Muhammed Muhyiddin Abdulhamîd. Kahire: Mektebetü’l-Kahire, 1383.
• İbn Kayyım el-Cevzî, Muhammed b. Ebu Bekr b. Eyyüb b. Sa‘d. İ‘lâmü’l-Muvakkîn an Rabbi’l-Alemîn. Tahkik: Abdurrahman Vekil. Kahire: Matbaâti’l-Medenî, 1969.
• İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâi İsmail b. Ömer b. Kesîr. İhtisâr Ulûmi’l-Hadîs (el-Ba‘isü’l-Hasîs). Tahkik: Ahmed Şâkir. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts.
• İbn Manzûr, Ebü’l-Fazl Cemâlüddîn Muhammed b. Mükerrem b. Ali b. Ahmed el-Ensârî. Lisânü’l-Arab. Beyrut: Dâru’s-Sâdır, 1414.
• İbn Seyyidi’n-Nâs, Muhammed b. Muhammed b. Muhammed b. Ahmed. Uyûnu’l-Eser fî Funûni’l-Megâzî ve’ş-Şemâil ve’s-Siyer. Tahkik: İbrahim Muhammed Ramazan. Beyrut: Dârü’l-Kalem, 1414/1993.
• İbn Teymiyye, Takîyuddin Ebu’l-Abbâs Ahmed b. Abdulhalim b. Abdusselam b. Abdullah b. Ebu’l-Kasım b. Muhammed. Kâidetun Celîle fi’t-Tevessül ve’l-Vesîle. Tahkik: Rebi’ b. Hadi el-Medhalî. Birleşik Arap Emirlikleri: Mektebetü’l-Furkan, 2001.
• İbnü’l-Mülakkın, Sirâcüddin Ömer b. Ali b. Ahmed el-Ensârî. et-Tezkira fî Ulûmi’l-Hadîs. Tahkik: Ali Hasan Ali Abdülhamid. Ammân: Dâru Ammâr, 1408/ 1988.
• İbnü’s-Salâh, Ebû Amr Takıyyüddîn Osmân b. Abdurrahman eş-Şehrezûrî. Ulûmu’l-Hadîs. Tahkik: Nureddin Itr. Dımaşk: Dâru’l-Fıkr, 1406/1986.
• Kârî, Ali b. Sultan Muhamed Ebu’l-Hasan Nureddin el-Herevî. el-Esrârü’l-Merfuâ fi’l-Ahbâri’l-Mevzuâ. Tahkik: Muhammed Sabbâğ. Beyrut: Dârü’l-Kalem, 1391.
• Kasimî, Cemalüddin b. Muhammed Said b. Kasım el-Hallâk. Kavâ‘idü’t-Tahdîs min Funûn Mustalahi’l-Hadîs. Beyrut: İhyâ Kütübi’l-İlmiyye, 1380.
• Leknevî, Muhammed Abdülhayy. el-Ecvibetü’l-Fâdile li’l-Esileti’l-‘Aşerati’l-Kâmile. Tahkik: Abdülfettâh Ebû Gudde. Halep: Mektebetü’l-Matbûâti’l-İslâmiyye,1384/1964.
• Mâlikî, Muhammed b. Alevî b. Abbâs. el-Menhehü’l-Latîf fî Ahkâmi’l-Hadîsi’d-Da‘if. Mısır: Matba‘a-i Mustafa Muhammed, 1357/1938.
• Melîbârî, Hamza b. Abdullah. Nazarâtün Cedîde fî Ulûmi’l-Hadîs. Beyrut: Dâru İbn Hazm, 1423/2003.
• Mukaddimeti İbni’s-Salâh. Tahkik: Zeynelabidîn b. Muhammed. Riyâd: Edvâu’s-Selef, 1419/1998.
• Müslim, Ebü’l-Hasan Müslim b. Haccâc el-Kuşeyr. Mukaddime. Tahkik: Muhammed Fuad Abdulbakî. Beyrut: Dâru İhyâü’t-Turâsi’l-Arabî, ts.
• Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Mürî b. Şeref. el-Minhâc fî Şerhi Sahîhi Müslim b. Haccâc, Beyrut: Dâru İhyâu’t-Türâsi’l-Arabî, 1392.
• Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Mürî b. Şeref. Kitâbu İrşâdi Tullâbi’l-Hakâik ilâ Ma‘rife Süneni Hayri’l-Halâik. Tahkik: Abdülbârî Fethullah es-Selefî. Medine: Mektebetü’l-İmân, ts.
• Polat, Selahattin. Mürsel Hadîsler ve Delil Olma yönünden Değeri. Ankara: TDV Yay., 2010.
• Sanânî, Usâm b. Abdillah. Cenyu’s-Semer bi-Nuhbeti’l-Fiker. Kahire: Dârü’l-Eseriyye, 2011.
• Sehâvî, Ebü’l-Hayr Muhammed b. Abdurrahman Şemsüddîn. el-Kavlu’l-Bedî‘ fi’s-Salât ala’l-Habibi’ş-Şefî‘. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts.
• Sehâvî, Ebü’l-Hayr Muhammed b. Abdurrahman Şemsüddîn. Fethu’l-Muğîs bi-Şerhi Elfiyyeti’l-Hadîs. Tahkik: Ali Hüseyin Ali. Riyad: Mektebetü’s-Sünne, 1424/2003.
• Süyûtî, Ebü’l-Fazl Celalüddin Abdurraman b. Ebî Bekr es-Süyûtî. Tedrîbu’r-Râvî fî Şerhi Takrîbi’n-Nevevî. Tahkik: Ahmed Ömer Haşim. Beyrut: Dâru’l-Kitabi’l-Arabî, 1427/2006.
• Şahyar, Ayşe Esra. “Zayıf Hadîs Rivayeti”. Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi, 2005.
• Şirbînî, Muhammed b. Ahmed el-Hatîb. Müğni’l-Muhtâc ilâ Ma‘rife Ma‘ânî Elfâzi’l-Minhâc. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1415/1994.
• Şûmnî, Kemalüddin Ebû Abdillah Muhammed b. Hasan b. Yahya. Neticetü’n-Nazar fî Nühbeti’l-Fiker. Tahkik: Bû Şamme Rıza. Beyrut: Dârü’l-Kelimi’t-Tayyibe, 2009.
• Tîbî, Hüseyin b. Muhammed b. Abdullah. el-Hulâsa fî Usûli’l-Hadîs. Tahkik: Subhî es-Sâ- merrâî. Bağdad: Dîvânü’l-Evkâf, 1391.
• Zehebî, Şemsüddin Ebû Abdillah Muhammed b. Ahmed b. Osman b. Kaymâz. el-Mevkıze fî İlmi Mustalahi’l-Hadîs. Tahkik: Abdülfettâh Ebû Gudde. Halep: Mektebetü’l-Matbû‘âti’l-İslâmiyye, 1412.
• Zehranî, Ahmed b. Salih. Habbezâ Keyyisü’l-Hâfız. Birleşik Arap Emirlikleri: Dârü’l-İmâm Mâlik, 1424.
• Zerkeşî, Bedrüddîn Ebû Abdillah Muhammed b. Abdullah b. Bahadır. en-Nüket alâ
• Zeylaî, Ebû Muhammed Abdullah b. Yusuf b. Muhammed el-Hanefî. Nasbü’r-Râye li-Tahrîci Ehâdîsi’l-Hidâye. Tahkik: Muhammed Zahid el-Kevserî. Kahire: Dâru’l-Me’mun, 1357