Din Eğitimi Bağlamında İnsanın Kutsalla İlişkisinin Araçları Olarak İslam Düşüncesinde Bilginin Kaynakları

Yıl 2020, Cilt: 11 Sayı: 24, 42 - 68, 15.06.2020

Ahmet Özalp

https://doi.org/10.35415/sirnakifd.687841

Cited By: 2

Öz

Kendi üzerine
düşünmenin zorunluluğuyla epistemolojik/felsefî bir arka plana gereksinim duyan
din eğitimi bu ihtiyacını coğrafyamızın kendi geleneği olan İslam düşüncesinden
karşılama imkânına sahiptir. İslam düşüncesini oluşturan kelâm, İslam felsefesi
ve tasavvufun epistemolojik tutumlarının bilginin imkânı, mahiyeti, kaynağı,
türleri ve teşekkül süreci gibi bahislerde takip edilmesi mümkündür. Ancak
gelenekte ilimlerin teşekkül biçimleri için vazedilen kurallar gereği
disiplinimizin, bilgiye mezkûr disiplinlerin perspektifiyle yaklaşamayacağı
aşikârdır. Bu durumda din eğitiminin evvela düşünceye değil de düşünceyi üreten
akla/saiklere yönelen epistemolojik bir tavır takınarak İslam düşüncesinde
bilgiyi üreten gerekçelerle kendi perspektifiyle uyumlu bir buluşma noktası
tespit etmesi beklenir. Sonrasında ise bu noktanın disiplin için hangi
anlamları açığa çıkardığı incelenmek durumundadır. İslam düşüncesini üreten
aklın, bilgiyi Kutsal’a ulaştıran bir vasıta olarak tasvir ettiği
görülmektedir. Dolayısıyla insanın Kutsal ile ilişkisini mevzubahis edinen din
eğitiminin düşünce mirasımızın ana karakterini oluşturan Aşkın Varlık’la ilişkisellik
noktasında buluşması mümkün görünmektedir. Elinizdeki makale bu noktadan
hareketle İslam düşüncesinde bilginin kaynakları olarak kabul edilen unsurları
din eğitimi açısından insanın Kutsal ile ilişkisini kurma işlevine sahip
araçlar olarak sorgulamayı amaçlamaktadır. Buna binaen öncelikle İslam düşünce
geleneğini oluşturan kelam, İslam felsefesi ve tasavvufta bilginin kaynakları
ele alınacaktır. Sonrasında buradan ve gelenekteki bilginin genel karakterinden
yola çıkılarak din eğitiminin kadim mirasımızla nasıl buluşacağı tespit
edilmeye çalışılacaktır. En sonunda ise bu kaynakların disiplinimiz için insanın
din ile ilişkisini kuran araçlar/kuvveler olarak tasavvur edilebileceği
savunulacaktır. Araştırmamız nitel bir çalışma olup yazılı dokümanların
incelenmesi yöntemiyle kaleme alınacaktır. Bu doğrultuda konumuzla ilgili İslam
düşüncesinde yazılan eserlerin yakın okuması yapılacak, toplanan veriler
kavramsal düzlemde ve analitik bir tarzda yorumlanacaktır.

Anahtar Kelimeler

Din Eğitimi, İslam Düşüncesi, Epistemoloji, Bilgi, Bilginin Kaynakları

The Sources of Knowledge in Islamic Thought as the Tools of Human Relationship in the Context of Religious Education

Öz

Religious education, which requires an
epistemological/philosophical background with the necessity of thinking about
oneself, has the opportunity to meet this need from the Islamic thought of our
geographical tradition. It is possible to follow the epistemological attitudes
of kalam, Islamic philosophy and tasawwuf, which constitute Islamic thought, in
areas such as the nature, source, types and process of knowledge. It is
possible to state that in all of these sciences which represent Islamic
thought, knowledge is ultimately accepted as an element that establishes the
relationship of man with the Sacred. In this case, it is possible for religious
education, as a discipline that deals with the relationship of man with the
Sacred, to meet at the point of “relationality” with the Transcendent Being,
which expresses the main characteristic of the knowledge in our thought
heritage. With this point in mind, this article aims to question the elements
considered as sources of knowledge in Islamic thought as tools that have the
function of establishing the relationship of man with the Sacred in terms of
religious education. First of all, we will try to determine how religious
education will meet with our ancient heritage, as mentioned above, and then the
sources of knowledge in theology, Islamic philosophy and tasawwuf, which form
the tradition of Islamic thought. In our study, it will be argued that these
sources of knowledge can be envisioned as “the faculty that establish the
relationship of man with the Sacred” from the perspective of our discipline.

Anahtar Kelimeler

Religious Education, Islamic Thought, Epistemology, Knowledge, Sources of Knowledge

Kaynakça

• Ali, Muhammed. Akdü’l-ferâid 'alâ Şerhi’l-Akâid. Karaçi: el-Büşra, 2015.
• Alper, Hülya. İmam Mâtürîdî’de Akıl-Vahiy İlişkisi. İstanbul: İz Yayıncılık, 2009.
• Altaş, Nurullah - Arıcı, İsmail. “Din Eğitiminin Bilimselleşme Süreci”. Din Eğitimi. ed. Mustafa Köylü - Nurullah Altaş. 48-79. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2014.
• Altıntaş, Ramazan. İslam Düşüncesinde İşlevsel Akıl. İstanbul: Pınar Yayınları, 2003.
• Altun, Veysel. Din Eğitimi Açısından İnsanın Yetkinliği (Sadreddin Konevî Örneği). İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2020.
• Âmidî, Seyfüddin. Ebkârü’l-Efkâr. thk. Ahmed Muhammed Mehdi. 5 Cilt. Kahire: Darü'l-Kütüb ve'l-Vesaiki'l-Kavmiyye, 2002.
• Arslan, Z. Şeyma. Fıtrat Kavramı Çerçevesinde Eğitimde ‘İnsanın Neliği Sorusu’. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2006.
• Aslan, Abdülgaffar. “Kelâm’da Aklın Epistemolojik Fonksiyonu”. Kelâm’da Bilgi Problemi. ed. Orhan Ş. Koloğlu. 129-138. Bursa: Arasta Yayınları, 2003.
• Aydın, Muhammet Şevki. Din Eğitimi Bilimi. Kayseri: Kimlik Yayınları, 2017.
• Bağdâdî, Abdülkâhir. Usûlü’d-dîn. Beyrut: Dârü'l-Kütübi'l-İlmiyye, 3. Basım, 1981.
• Bâkıllânî, Ebû Bekr. Temhîdü'l-evâil ve telhisü'd-delâil. thk. 'İmâdüddin Ahmed Haydar. Beyrut: Müessesetü'l-Kütübi's-Sekâfiyye, 1986.
• Başer, Hacı Bayram. Şeriat ve Hakikat: Tasavvufun Teşekkül Süreci. İstanbul: Klasik Yayınları, 2017.
• Başkan, Feyza. Din Eğitimi Açısından Gazzâlî’de Bağlanma Kavrayışı. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2018.
• Batman, Elif. Din Eğitimi Açısından Hikmet Kavramı. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2016.
• Bayraklı, Bayraktar. İslam’da Eğitim. İstanbul: y.y., 7. Basım, 2002.
• Bilgin, Beyza. Eğitim Bilimi ve Din Eğitimi. Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 1988.
• Bilgin, Beyza. Eğitim Bilimi ve Din Eğitimi. Ankara: Gün Yayıncılık, 2007.
• Bulut, Nurgül. Din Eğitiminin İmkân ve Sınırlılıkları Açısından Mizâc Kavramı. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2013.
• Bulut, Nurgül. “Evrensel Ahlâkın Ontolojisi; ‘Öteki’de İçerlenmiş Ben”, II. Uluslararası Dini Araştırmalar ve Küresel Barış Sempozyumu. 1/234-353. b.y.: y.y., 2016.
• Câbirî, Muhammed Âbid. Tekvinü’l-Akli’l-Arabî: Arap Aklın Oluşumu. çev. İbrahim Akbaba. İstanbul: İz Yayıncılık, 1997.
• Demirli, Ekrem. Sadreddin Konevî’de Bilgi ve Varlık. İstanbul: İz Yayıncılık, 2005.
• Fakioğlu Bağcı, Hatice. Dewey ve Gadamer'in 'Tecrübe' Anlayışlarının Din Eğitimi Açısından Felsefi Olarak İncelenmesi. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2019.
• Gazzâlî, Ebû Hamid Muhammed b. Muhammed. İhyâ'u 'ulûmi’d-dîn. 4 Cilt. Beyrut: Dârü'l-Ma'rife, 1983.
• Gazzâlî, Ebû Hamid Muhammed b. Muhammed. İhyâ'u 'ulûmi’d-dîn. 5 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Erkâm b. Ebi’l-Erkâm, 1998.
• Gutas, Dimitri. İbn Sînâ’nın Mirası. çev. M. Cüneyt Kaya. İstanbul: Klasik Yayınları, 2010.
• Gündüz, Muhammed Muhdi. Niyet Kavramının Din Eğitimi Açısından İncelenmesi (Gazzâlî Örneği). Mardin: Şırnak Üniversitesi Yayınları, 2019.
• Gündüz, Muhammed Muhdi. “Niyet Kavramı ve Din Eğitimi Açısından Anlam Katmanları”. Siirt Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 6/2 (Aralık 2019), 301-332.
• Hanefi, Hasan. “Müslüman Aklının Eleştirisi ya da İslam düşüncesinin Yeniden İnşası”. Uluslararası İslam Düşüncesi Konferansı 2. 116-129. İstanbul: İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür İşleri Daire Başkanlığı Yayınları, 1997.
• Hücvîrî, Ebü’l-Hasen Alî b. Osmân b. Ebî Alî el-Cüllâbî. Keşfü’l-mahcûb. thk. İs'ad Abdülhadi Kındil. Beyrut: Dârü'n-Nehdati'l-Arabiyye, 1980.
• İbn Sînâ, Ebû Alî Hüseyn b. Abdillâh b. Alî. de Anima. thk. Fazlurrahman. Durham: University of Durham, 3. Basım, 1970.
• İbn Fûrek, Ebû Bekr Muhammed, Mücerred makalâti'ş-Şeyh Ebi'l-Hasan el-Eş'arî. thk. Daniel Gimaret. Beyrut: Dârü'l-Meşrik, 1986.
• İzmirli, İsmail Hakkı. Yeni İlm-i Kelâm. haz. Sabri Hizmetli. Ankara: Umran Yayınları, 1981.
• Karadaş, Cağfer. “Birleşen ve Ayrışan Yönleriyle Kelâm İlminin Usûl-i Fıkıh, Tasavvuf ve İslam Felsefesi ile Olan İlişkisi”. İslam Düşüncesinin Kurucu Unsurları: Usûl-i Fıkıh, Kelâm, Tasavvuf ve İslam Felsefesi (Tartışmalı İlmî İhtisas Toplantısı). 19-67. b.y.: y.y., 2016.
• Kaya, M. Cüneyt. "Önsöz", İbn Sînâ’nın Mirası. mlf. Dimitri Gutas. İstanbul: Klasik Yayınları, 2010.
• Kelâbâzî, Muhammed b. İbrâhim. et-Ta’arruf li mezhebi ehli’t-tasavvuf. thk. Ahmed Şemsüddîn. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2001.
• Kindî, Ebû Yûsuf Ya'kûb b. İshâk. "Kitâbün fi felsefeti’l-ûlâ" Risâletü'l-Kindî el-felsefiyye. thk. Muhammed Abdülhâdî Ebû Rîde. Kahire: Dârü'l-Fikri'l-Arabi, 1950.
• Kindî, Ebû Yûsuf Ya'kûb b. İshâk. "Risâletü’l-Kindî fi hudûdi’l-eşyâ-i ve rusûmihâ" Risâletü'l-Kindî el-felsefiyye. thk. Muhammed Abdülhâdî Ebû Rîde. Kahire: Dârü'l-Fikri'l-Arabi, 1950.
• Kindî, Ebû Yûsuf Ya'kûb b. İshâk. Felsefî Risaleler. çev. Mahmut Kaya. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, 2015.
• Kuşpınar, Bilal. İbn Sina’da Bilgi Teorisi. İstanbul: MEB Yayınları, 1995.
• Kutluer, İlhan. Yitirilmiş Hikmeti Ararken. İstanbul: İz Yayıncılık, 2011.
• Mâtürîdî, Ebü'l-Mansûr. Kitâbü't-Tevhîd. thk. Bekir Topaloğlu-Muhammed Aruçi. Ankara: TDV İSAM Yayınları, 4. Basım, 2018.
• Nasr, Seyyid Hüseyin. Bilgi ve Kutsal. çev. Yusuf Yazar. İstanbul: İz Yayıncılık, 1999.
• Okumuşlar, Muhiddin - Genç, Fatih. “Din Eğitiminin Bilimselleşmesi/Neliği”, Din Eğitimi. ed. Recai Doğan - Remziye Ege. 53-104. Ankara: Grafiker Yayınları, 2012.
• Özalp, Ahmet. Din Eğitimi Açısından Dâvûd el-Kayserî’de İnsan Kavrayışı. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2014.
• Özalp, Ahmet. “Dâvûd el-Kayserî Açısından Din Eğitiminde Bir Dönüşüm Hâdisesi Olarak Karanlık ve Aydınlık”. IV. Türkiye Lisansüstü Çalışmalar Kongresi Bildiriler Kitabı–V (Felsefe-Eğitim-İletişim). ed. Hümeyra Dinçer – Ümit Güneş. 4/179-194. İstanbul: y.y., 2015.
• Özcan, Hanifi. Mâtürîdî'de Bilgi Problemi. İstanbul: İFAV Yayınları, 6. Basım, 1998.
• Özervarlı, M. Sait, “Alâeddin el-Üsmendî’nin Kelâmcılığı ve Bilgi Teorisi: Mâverâünnehir Kelâm Düşüncesine Bir Katkı”. İslam Araştırmaları Dergisi 10 (2003), 39-63.
• Pezdevî, Ebü'l-Yüsr. Usûlü’d-dîn. thk. Hans Peter Linss. Kahire: Dâru İhyai'l-Kütübi'l-Arabiyye, 1963.
• Pişgin, Yasin. “Kur’anda Kalbin Akledişi: İman”. Kelam Araştırmaları Dergisi (Kader) 11/2 (2013). 113-127.
• Râzî, Fahrüddîn. Şerhü’l-İşârât ve’t-tenbîhât: Felsefe, tabi'iyyât, ilahiyyât ve 'irfân. thk. Ali Rıza Necefzade. Tahran: Encümen-i Asar ve Mefahir-i Ferhengi, 2005.
• Sühreverdî, Ebü’l-Fütûh Şihâbüddîn Yahyâ b. Habeş. “el-Elvâhü’l-'imâdiyye”. Mecmua-i musannefât-i Şeyh-i İşrâk. 31-98. Tahran: Pejûheşgâh-ı Ulûm-i İnsânî ve Mütâlaât-i Ferhengi, 2001.
• Sülemî, Ebû Abrurrahmân. el-Mukaddime fi’t-tasavvuf. thk. Asım İbrahim el-Keyyâlî. Beyrut: Darü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2005.
• Tabâtabâî, Seyyid Muhammed Hüseyin. Şerhu bidâyeti’l-hikme. thk. Muhammed Mehdi el-Mü’min. 2 Cilt. y.y.: Mektebetü’l-Fikr, 1422/2001.
• Teftâzânî, Sa'düddîn. Şerhü’l-'akâidi’n-Nesefiyye. Karaçi: el-Büşra, 2015.
• Tehânevî, Muhammed b. 'A'la b. 'Ali el-Fârûki el-Hanefi. “İlm”. Keşşâfu istilâhâti’l-fünûn. Beyrut: Dârü’-Kütûbi’l-İlmiyye, 3. Basım, 1998.
• Tirmizî, Hakîm. Beyânü'l-fark beyne’s-sadr ve'l-kalb ve'l-fu'âd ve'l-lüb. thk. Nicholas Lawson Heer. Kahire: Dâru İhya'i'l-Kütübi'l-Arabiyye, 1958.
• Tunçbilek, Hasan Hüseyin. “Bilgi Kaynağı Olarak Haber-i Sâdık”. Harran Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 5 (2006), 83-140.
• Türker, Ömer. İbn Sînâ’da Metafizik Bilginin İmkânı. Ankara: TDV Yayınları, 2. Basım, 2019.
• Türker, Ömer. “Mukaddime’de Aklî İlimler Algısı: İbn Haldûn’un ‘Bireysel Yetenekler’ Teorisi”. İslam Araştırmaları Dergisi 15 (2006), 33-50.
• Uludağ, Süleyman. "Kalp". Tasavvuf Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Kabalcı Yayıncılık, 2012.