Religious Beliefs and Practices in Ancient Mesopotamia: Mesopotamian Religion

Yıl 2024, Sayı: 35, 450 - 471, 15.12.2024

Mehmet Emin Güler

https://doi.org/10.35415/sirnakifd.1513812

Öz

The lands between and around the Euphrates and Tigris Rivers were home to the ancient Mesopotamian civilization from the time when writing became meaningful (early 3rd millennium BC) until the Persian King Cyrus put an end to the Babylonian Empire in 539 BC. The fact that this civilization had a deep-rooted and rich tradition of religious beliefs and practices is evident from the cult objects and temple ruins unearthed during archaeological excavations, as well as the nearly half a million cuneiform clay tablets. The religious beliefs and practices observed in this geography during the period in question generally consist of the beliefs and practices identified in Babylonian, Assyrian, Akkadian, and Sumerian societies. These beliefs and practices, which were first seen in the Sumerians in the historical process and originated in Sumer, were later shaped with the contribution and influence of the Akkadians, who dominated the region and were of Semitic origin. Although the Akkadians had some influence on the Sumerians, it can be said that the Sumerians were more influential and decisive in this area. The Assyrians and Babylonians, who emerged on the stage of history after the Akkadians and Sumerians, stand out as the strongest representatives of these religious beliefs and practices. Different approaches draw attention on whether the religious beliefs and practices of the geography in question, which is the subject of this research, can be expressed as a religion or not, and on naming and classifying them. There are those who believe that these beliefs and practices do not have the identity and character of a religion, as well as researchers who call them in different ways. In the texts, it is possible to see names and classifications such as Sumerian Religion, Akkadian Religion, Assyrian Religion and Babylonian Religion as well as Mesopotamian Religion or Mesopotamian Religions. By addressing these different approaches, the goal here is both to propose a common naming, definition, and classification system and to avoid confusion of concepts. It is understood that the religious beliefs and practices identified in different regions and periods of this geography show a remarkable similarity and do not differentiate enough to form a different religious tradition within itself. For this reason, it is thought that the most appropriate definition for these beliefs and practices is the umbrella concept of "Mesopotamian Religion". In Mesopotamian Religion, it is possible to see unusual individual classifications in the form of "Folk Religion" and "Upper Class Religion". In this religion, which has immanent and transcendent sacred elements, it is known that the immanent sacred understanding is dominant. In connection with the immanent sacred understanding, there is no belief in a single God. In ancient Mesopotamia, the beliefs of polytheism and henotheism are clearly and widely prominent. This religion, in which belief in life after death, texts based on the gods and sacred figures conveying the message of the gods, bears many characteristics and archetypes of today's religions. This subject, which is generally researched by Assyriologists in the West and ancient historians in our country, basically falls within the discipline of History of Religions. In our country, it is seen that there is not enough research that deals with the religious beliefs and practices of Mesopotamia in the context and methods of the discipline of History of Religions. This discipline, which generally focuses on Judaism and Christianity in our country, has the potential to make a serious contribution to the subject of Mesopotamian Religion with its unique and effective methods and approaches. Therefore, this research is expected to add richness and depth to the field and fill an important gap.

Anahtar Kelimeler

History of Religions, Mesopotamian Religion, Sumerians, Akkadians, Assyrians, Babylonians.

Antik Mezopotamya’da Görülen Dini İnanç ve Uygulamalar: Mezopotamya Dini

Öz

Fırat ve Dicle nehirleri arasında ve çevresinde kalan topraklar, yazının anlam kazandığı dönemden (MÖ. 3. bin yılın başları) MÖ. 539 tarihinde Pers kralı Kiros’un Babil krallığına son vermesine kadar geçen sürede antik Mezopotamya uygarlığına ev sahipliği yapmıştır. Bu uygarlığın köklü ve zengin bir dini inanç ve uygulama geleneğine sahip olduğu, arkeolojik kazılarda ortaya çıkartılan kült nesneleri ile tapınak kalıntılarından ve sayısı neredeyse yarım milyonu bulan çivi yazılı kil tabletten anlaşılmaktadır. Söz konusu dönemde bu coğrafyada görülen dini inanç ve uygulamalar, genellikle Babil, Asur, Akad ve Sümer toplumlarında tespit edilen inanç ve uygulamalardan oluşmaktadır. Tarihsel süreç içerisinde ilk defa Sümerlerde görülen ve Sümer kökenli olan bu inanç ve uygulamalar, daha sonra bölgede hakimiyet sağlayan ve Sami kökenli olan Akadların katkısı ve etkisi ile şekillenmiştir. Akadlar, Sümerler üzerinde belli bir oranda etkili olmakla birlikte Sümerlerin bu alanda daha etkili ve belirleyici olduğu söylenebilir. Akadlardan ve Sümerlerden sonra tarih sahnesine çıkan Asurlular ve Babiller, bu dini inanç ve uygulamaların en güçlü temsilcileri olarak öne çıkmaktadır. Bu araştırmanın konusu olan söz konusu coğrafyanın dini inanç ve uygulamalarının, bir din olarak ifade edilip edilemeyeceği, adlandırılması ve sınıflandırılması konusunda farklı yaklaşımlar dikkat çekmektedir. Bu inanç ve uygulamaların bir din kimliğine ve niteliğine sahip olmadığını düşünenler olduğu gibi onları farklı şekillerde adlandıran araştırmacılar bulunmaktadır. Metinlerde Sümer Dini, Akad Dini, Asur Dini ve Babil Dini gibi kullanımların yanında Mezopotamya Dini veya Mezopotamya Dinleri gibi adlandırmaları ve tasnifleri görmek mümkündür. Burada bahsi geçen farklı yaklaşımlar ele alınarak hem ortak bir adlandırma, tanımlama ve sınıflandırma sisteminin ortaya konulması hem de kavram kargaşasının önüne geçilmesi amaçlanmaktadır. Bu coğrafyanın farklı bölgelerinde ve dönemlerinde tespit edilen dini inanç ve uygulamaların, dikkate değer bir oranda benzerlik gösterdiği ve kendi içerisinde farklı bir dini gelenek oluşturacak kadar ayrışmadığı anlaşılmaktadır. Bu nedenle söz konusu inanç ve uygulamalar için en uygun tanımlamanın, “Mezopotamya Dini” çatı kavramı olduğu düşünülmektedir. Mezopotamya Dininde “Halk Dini” ve “Üst Sınıf Dini” biçiminde yaygın olmayan bireysel tasnifleri görmek mümkündür. İçkin ve aşkın kutsal unsurlara sahip olan bu dinde, içkin kutsal anlayışının baskın olduğu bilinmektedir. İçkin kutsal anlayışı ile bağlantılı olarak tek tanrı inancı bulunmamaktadır. Antik Mezopotamya’da açık ve yaygın bir şekilde politeizm ile henoteizm inançları öne çıkmaktadır. Ölümden sonra yaşam inancının, tanrılara dayandırılan metinlerin ve tanrıların mesajını ileten kutsal figürlerin görüldüğü bu din, günümüz dinlerinin birçok özelliğini ve arketipini taşımaktadır. Genellikle Batı’da Asur bilimcilerin ve ülkemizde eskiçağ tarihçilerinin araştırma yaptığı bu konu, temelde Dinler Tarihi disiplininin alanına girmektedir. Ülkemizde Mezopotamya’nın dini inanç ve uygulamalarını Dinler Tarihi disiplini bağlamında ve yöntemleri ile ele alan araştırmaların yeterli düzeyde olmadığı görülmektedir. Ülkemizde genellikle Yahudilik ve Hristiyanlık üzerine yoğunlaşan bu disiplin, özgün ve etkili yöntemleri ve yaklaşımları ile Mezopotamya Dini konusuna ciddi bir katkı sağlama potansiyeli taşımaktadır. Bundan dolayı bu araştırmanın, söz konusu alana zenginlik ve derinlik kazandırması ve önemli bir boşluğu doldurması beklenmektedir.

Anahtar Kelimeler

Dinler Tarihi, Mezopotamya Dini, Sümerler, Akadlar, Asurlular, Babiller.

Kaynakça

• Adam, Baki. “Yahudilik”. Dinler Tarihi El Kitabı. ed. Baki Adam. Ankara: Grafiker Yayınları, 4. Baskı, 2017.
• Ahmed, Sami Said. Southern Mesopotamia in the Time of Ashurbanipal. Paris: Mouton Publishing, 1968.
• Archer, Peter. Religion 101: From Allah to Zen Buddhism, an Exploration of the Key People, Practices, and Beliefs that Have Shaped the Religions of the World. New York: Simon and Schuster Publishing, 2013.
• Beetz, Kirk H. “Social Organization: The Middle East”, Encyclopedia of Society and Culture in the Ancient World. ed. Peter Bogucki. 4/1010-1047. New York: Facts on File Publishing, 2008.
• Bidmead, Julye. The Akitu Festival: Religious Continuity and Royal Legitimation in Mesopotamia. New Jersey: Gorgias Press, 2002.
• Bottero, Jean. Religion in Ancient Mesopotamia. çev. Teresa Lavender Fagan, Chicago – London: The University of Chicago Press, 2001.
• Bottero, Jean. Kültürümüzün Şafağı Babil. çev. Ali Berktay. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 5. Baskı, 2015.
• Bottero, Jean - Kramer, Samuel Noah. Mezopotamya Mitolojisi. çev. Alp Tümertekin. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 3. Basım, 2019.
• Bottero, Jean vd. Ancestor of the West: Writing, Reasoning, and Religion in Mesopotamia, Elam, and Greece. Chicago: University of Chicago Press, 2000.
• Bordreuil, Pierre vd. Tarihin Başlangıçları: Eski Yakındoğu Kültür ve Uygarlıkları. çev. Levent Başara. İstanbul: Alfa Yayınları, 2014.
• Brodie, Thomas L.. The Birthing of the New Testament: The Intertextual Development of the New Testament Writings. Wiltshire: Sheffield Phoenix Press, 2004.
• Brooks, Beatrice Allard. A Contribution to the Study of the Moral Practices of Certain Social Groups in Ancient Mesopotamia. Leipzig: Palala Press, 2016.
• Cecile, Michel, “Cuneiform Fakes: A Long History”, Fakes and Forgeries of Written Artefacts from Ancient Mesopotamia to Modern China, ed. Michael Friedrich Harunaga Isaacson Jörg B. Quenzer. 20 Cilt. (Berlin and Boston: De Gruyter Publishing, 2020).
• Cline, Eric - Takacs, Sarolta. The Ancient World Civilizations of the Near East and Southwest Asia. 4 Cilt. New York: Sharpe Reference Publishing, 2007.
• Dalley, Stephanie. Myths from Mesopotamia: Creation, The Flood, Gilgamesh and Others. Oxford: Oxford University Press, 2008.
• de Mieroop, Marc Van. Philosophy Before the Greeks: The Pursuit of Truth in Ancient Babylonia. Princeton - Oxford: Princeton University Press, 2016.
• Denton, John W.. The Legend of Sargon: An Analysis of the Historicity of Sargon of Akkad and the Development of the Sargonian Legends. West Virginia: American Public University, Yüksek Lisans Tezi, 2018.
• Demirci, Kürşat. Eski Mezopotamya Dinlerine Giriş: Tanrılar Ritüel, Tapınak. İstanbul: Ayışığı Kitapları, 2013. Dilek, Yeşil-Turgut, Murat. “Eski Mezopotamya Dininde Un ve Kamış ile Kutsal Mekan Oluşturmak”. 2. Uluslararası İnsan Çalışmaları Kongresi. Ankara: 2019.
• Dowley, Tim. Atlas of World Religions. Minneapolis: Fortress Press, 2018.
• Eliade, Mircea. Babil Simyası ve Kozmolojisi. çev. Mehmet Emin Özcan. İstanbul: Kabalcı, 2002.
• Eliade, Mircea. Dinsel İnançlar ve Düşünceler Tarihi 1: Taş Devrinden Eleusis Mysterialarına. çev. Ali Berktay. 1 Cilt. İstanbul: Kabalcı, 2003.
• Friedman, Richard Elliott. Kitabı Mukaddes’i Kim Yazdı?. drl. Muhammet Tarakçı. İstanbul: Kabalcı, 2005.
• George, Alison. “Crackling the Code”, New Scientist Magazine, ed. Emily Wilson. 255/3398 (Ağustos 2022).
• Hale, Vincent. Mesopotamian Gods & Goddesses. New York: Britannica Educational Publishing in Association with The Rosen Publishing Group, 2014.
• Harman, Ö. Faruk. “Yunus”, TDV İslam Ansiklopedisi. 43 Cilt. İstanbul: TDV Yayınları, 2013.
• Holland, Glenn S.. Gods in the Desert: Religions of the Ancient Near East. Lanham vd.: Rowman & Littlefield Publishing, 2009.
• Hrouda, Barthel. Mezopotamya. çev. Zehra Aksu Yılmazer. İstanbul: Alfa, 2016.
• Jacobsen, Thorkild. Karanlığın Hazineleri: Mezopotamya Dininin Tarihi. çev. Sibel Erduman. İstanbul: Paris Yayınları, 2017.
• Jonker, Gerdien. The Topography of Remembrance: The Dead, Tradition and Collective Memory in Mesopotamia. Leiden vd.: Brill Publishing, 1995.
• Kagan, Donald vd. The Western Heritage: To 1527. 1 Cilt. New Jersey: Pearson College Div Publishing, 2003.
• Kay, David M.. The Semitic Religions: Hebrew, Jewish, Christian and Moslem. Edinburgh: T.&T. Clark Publishing, 2019.
• King, Leonard W.. Babil Mitolojisi: Mezopotamya Efsaneleri ve İnanışları. çev. İnönü Korkmaz. İstanbul: Maya Yayınları, 2019.
• Kitabı Mukaddes. İstanbul: Kitabı Mukaddes Şirketi, 1993.
• Kramer, Samuel Noah. Sumerian Mythology. Revised Edition. Philadelphia: University of Pennsylvania Press, 1972.
• Kyogikai, Nihon K. vd. Japanese Religions, 10-11 Cilt. Kyoto: Christian Center for the Study of Japanese Religions Publishing, 1977.
• Lambert, Wilfred G.. “Morals in Mesopotamia”, Ancient Mesopotamian Religion and Mythology. ed. A.R. George - T.M. 11-28. Oshima. Tübingen: Mohr Siebeck, 2016.
• Laurin, Kristin. “Religion and Its Cultural Evolutionary by Products”, The Science of Lay Theories: How Beliefs Shape Our Cognition, Behavior, and Health. ed. Claire M. Zedelius vd. 243-264. Cham: Springer, 2017.
• McCall, Henrietta. Mezopotamya Mitleri, çev. Bircan Baykara. Ankara: Phoenix Yayınevi, 2. Baskı, 2017.
• Nadali, Davide. “İlahi Şehir Babil: Projenin Anlamı”, Antik Yakındoğu. ed. Umberto Eco, çev. Leyla Tonguç Basmacı. 396-400. İstanbul: Alfa Yayınları, 2015.
• Nissen, Hans J.-Heine, Peter. From Mesopotamia to Iraq: A Concise History. Chicago ve London: University of Chicago Press, 2009.
• Nevins, Debbie vd. “Zuism: The Religion with Earthly Benefits”, Cultures of the World: Iceland. New York: Cavendish Square Publishing, Third Edition, 2017.
• Oliner, Pearl M.. Saving the Forsaken: Religious Culture and the Rescue of Jews in Nazi Europe. The USA: Yale University Press, 2008.
• Oppenheim, A. Leo. Ancient Mesopotamia: Portrait of a Dead Civilization. Chicago-London: The University of Chicago Press, 1977.
• Otto, Rudolf. Kutsala Dair. çev. Sevil Ghaffari. İstanbul: Altı Kırk Beş Yayınları, 2014.
• Pollock, Susan. Antik Mezopotamya: Var Olmamış Cennet. çev. Burak Esen. İstanbul: Sümer Yayıncılık, 2017.
• Ragozin, Zenaide A.. Asurlular: İmparatorluğun Yükselişinden Ninova’nın Düşüşüne Kadar. çev. Ekin Duru. İstanbul: Say Yayınları, 2022.
• Schneider, Tammi J.. An Introduction to Ancient Mesopotamian Religion. Michigan: Wm. B. Eermans Publishing, 2011.
• Seters, John Van. Prologue to History: The Yahwist as Historian in Genesis. Kentucky: Westminster/John Knox Press, 1992.
• Smart, Ninian. Dimensions of the Sacred: An Anatomy of the World's Beliefs. California: University of California Press, 1996.
• Speiser, E.A.. “The Epic of Gilgamesh”, Ancient Near East Texts: Relating to the Old Testament, ed. James B. Pritchard. New Jersey: Princeton University Press, 1969.
• Stephens, John. Ancient Mediterranean Religions Myth, Ritual and Religious Experience. Cambridge: Cambridge Scholars Publishing, 2016.
• Tekkanat, Hamit. Hizmet Gazetesi, 02.09.2021, https://www.hizmetgazetesi.com.tr/soba-borusu-hikayesi-02-09-2021, ET: 01.05.2024.
• Yeşim, Dilek. Eski Mezopotamya Dini Ritüeller ve Kullanılan Objeler. İstanbul: Arkeoloji Sanat Yayınları, 2019.
• York, Michael. Pagan Theology Paganism as a World Religion. New York - London: New York University Press, 2003.
• Wikipedia. “Zuism”. https://en.wikipedia.org/wiki/Zuism#cite_note-6. Erişim 01.07.2023.