CUMHURİYETİN İLANINA GİDEN SÜREÇTE MİLLÎ EGEMENLİK FİKRİ

Yıl 2023, , 99 - 117, 29.10.2023

Gül Çakır

https://doi.org/10.30692/sisad.1331069

Öz

Türkiye’de millî egemenlik 1 Kasım 1922 tarihinde saltanatın kaldırılması ile başladı, 3 Mart 1924 tarihinde halifeliğin kaldırılması ile bitti. Kişi egemenliğinin yarattığı yıkımı gören Mustafa Kemal Paşa, Millî Mücadele’ye hazırlık döneminde her sahada millî egemenlik fikrini işledi. Amasya Genelgesi, Erzurum, Sivas Kongresi, Amasya Görüşmelerinde millî iradeye vurgu yaptı. Türkiye’de millî egemenlik fikrinin hayata geçişi Milli Mücadele ile eş zamanlı olarak hayata geçirildiği için Millî Mücadele’nin başarısızlığa uğramaması adına saltanat ve hilafet makamı direkt reddedilmedi. Saltanat devrinden cumhuriyet devrine geçiş döneminde egemenliğin kullanımı bakımından birbirine zıt görüşler mevcuttu. Hilafet ve saltanat makamına manevi açıdan bağlılık duyan kişilerin tepkisi, hem millî egemenlik fikrinin hayata geçmesi hem de Millî Mücadele’nin başarıya ulaşmasına olumsuz etkiler yaratabilirdi. Mustafa Kemal Paşa, Millî Mücadele’yi kuvvetli ve meşru bir temele oturtmuştu. O temel millî egemenlikti. Bu nedenle Cumhuriyet kelimesi ve yeni bir rejimden söz etmeksizin millî egemenlik ilkeleri aşama aşama hayata geçirildi.
Türkiye’de millî egemenliğe geçiş 23 Nisan 1920 ‘de Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin açılması, 20 Ocak 1921’de Teşkilat-ı Esasiye Kanunu’nun çıkarılması, 1 Kasım 1922 Saltanatın kaldırılması, 29 Ekim 1923 Cumhuriyet’in ilanı ile oldu. Bu gelişmeler sayesinde kişi saltanatından millî saltanata geçildi. 3 Mart 1924 ‘de Halifeliğin kaldırılması ile kişi saltanatına dönüş yolu tamamen kapatıldı.
Bu çalışmada millî egemenlik kavramının ortaya çıkışı ve gelişiminden söz edilmiş, daha sonra Osmanlı Devleti’nde egemenliğin kaynağının geçirdiği değişim ve Türkiye Devleti’nde millî egemenliğin nasıl tesis edildiği anlatılmıştır. Çalışmanın amacı, Türkiye’de kişi egemenliğinden millî egemenliğe geçişin hangi aşamalarla sağlandığını dönemin kaynaklarına göre anlatmaktır.

Anahtar Kelimeler

Millî egemenlik, Cumhuriyet, Saltanat, Meclis, Türkiye Büyük Millet Meclisi, Mustafa Kemal Paşa, Millet, Halifelik.

The Idea Of Natıonal Sovereıgnty In The Process Leadıng To The Declaratıon Of The Republıc

Öz

The realization of national sovereignty in Turkey began with the abolition of the Sultanate on November 1, 1922 and ended with the abolition of the Caliphate on March 3, 1924. Mustafa Kemal Pasha, who saw the destruction caused by the sovereignty of individuals, worked on the idea of national sovereignty in every field during the preparation period for the National Struggle. He emphasized the national will in the Amasya Circular, Erzurum, Sivas Congress and Amasya Talks. However, since the realization of the idea of national sovereignty in Turkey was realized simultaneously with the National Struggle, the sultanate and the caliphate were not directly rejected in order to prevent the National Struggle from failing. During the transition period from the sultanate to the republic, there were opposing views on the exercise of sovereignty. The reaction of people who felt spiritual attachment to the Caliphate and the Sultanate could have had negative consequences for both the realization of the idea of national sovereignty and the success of the National Struggle. Mustafa Kemal Pasha had based the National Struggle on a strong and legitimate foundation. That foundation was national sovereignty. For this reason, the principles of national sovereignty were gradually put into practice without mentioning the word Republic and a new regime.
The transition to national sovereignty in Turkey was the opening of the Grand National Assembly of Turkey on April 23, 1920, the enactment of the Law on Organization and Principles on January 20, 1921, the abolition of the Sultanate on November 1, 1922, and the proclamation of the Republic on October 29, 1923. Thanks to these developments, the sultanate of individuals was replaced by a national sultanate. On March 3, 1924, with the abolition of the Caliphate, the person

Anahtar Kelimeler

National sovereignty, Republic, Sultanate, Parliament, Grand National Assembly of Turkey, Mustafa Kemal Pasha, Nation, Caliphate.

Kaynakça

• AĞAOĞULLARI, M. A. (Ed.) (2011). Sokrates’ten Jakobenlere Batı’da Siyasal Düşünceler. İstanbul: İletişim Yay.
• AKŞİN, S.(2009). Kısa Türkiye Tarihi. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yay.
• AKŞİN, S., Koçak, C., Özdemir, H., Boratav, K., Hilav, S.,Katoğlu, M., Ödekan, A.(2000) Türkiye Tarihi 4- Çağdaş Türkiye 1908-1980.İstanbul: Cem Yay.
• AKYILDIZ, A. (2003). Meclis-i Meb’ûsan. İçinde, TDV İslâm Ansiklopedisi, c. 28. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı.
• ATA, F.(2008). Atatürk’ün Millî Hâkimiyet Anlayışı ve Bunun Yansımaları. Selçuk Üniv. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, S.20, ss.81-88.
• Atatürk’ün Söylev ve Demeçleri (2006). Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Atatürk Araştırma Merkezi, Divan Yay.
• BAŞGİL, A. F.(1957). Türkiye Siyasi Rejimi ve Anayasa Prensipleri. C.I, F.I İstanbul: Baha Matbaası.
• BAYUR, Y. H.(1991). Türk İnkılâbı Tarihi. C.I, Kısım II, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yay.
• BOA, BEO.SYS, 34-64/III_9
• BOA,BEO.SYS,34-64/IV-2_9
• DİNDAR, B.(1989). Atatürk’ün Milli Egemenlik Anlayışı, Ondokuz Mayıs Ünv. Eğitim Fak. Dergisi, 4(1), 14-24.
• ERYÜCEL, E., Arslanel, N.M. (2011). Modern Devlet Anlayışının Felsefi Temelleri. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 15(2), 1-20.
• Gazi Mustafa Kemal Atatürk- Gençler İçin Fotoğraflarla Nutuk (2020). İstanbul: Türkiye İş Bankası Yay.
• HAKYEMEZ, Y. Ş. (2003). Çoğunlukçu Demokrasi Anlayışı, Rousseau ve Türk Anayasaları Üzerindeki Etkisi. Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C.52, Sa.4.s.69-92. (https://tr.wikipedia.org/wiki/Egemenlik).(E.T.01.06.2023)
• ILGAZ, T.(Çev.) (2005). Rousseau Jean Jacques, Toplum Sözleşmesi. Ankara: Paragraf Yay.
• KABOĞLU, İ.Ö. (2014).Anayasa Hukuku Dersleri. İstanbul: Legal Yay.
• KAPAĞAN, E. (2014). Gök Tanrı İnancı ve Bu İnanç Sisteminin İçinde Alkış, Dua ve Dilekler. Turkish Studies, 9 (3), ss.801-810.
• KARAL, E. Ziya.(29.10.1948). Cumhuriyetimizin Kuruluşunda Atatürk. Ulus, 7.
• KAYA, A. Mevlüt (2022). Egemenlik Kavramı ve Siyasi Düşünürler. Necmettin Erbakan Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 5(1), ss.212-235.
• KODAMAN, B.(2001). Cumhuriyetin Tarihî-Fikri Temelleri ve Atatürk. Isparta: SDÜ. Basımevi
• KÜÇÜK, A.(2015). Egemenlik (Hâkimiyet), Halk Egemenliği ve Milli Egemenlik Tartışmaları ve Egemenlik Anlayışında Esaslı Dönüşüm. Uyuşmazlık Mahkemesi Dergisi, S.6, ss.311-361.
• KÜÇÜK, C. (2020). Mîsâk-ı Millî. İçinde, TDV İslâm Ansiklopedisi, c. 30. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı.
• MARDİN, Ş. (2019). Jön Türklerin Siyasî Fikirleri 1895-1908. İstanbul: İletişim Yay.
• Meclisi Mebusan Zabıt Ceridesi, 17 Şubat 1336, Devre:4, Cilt:1, İçtima Senesi:1.
• ÖZKAYA, Ö. (2021). Egemenlik Kavramının Gelişim Serüveni: Klasikten Küresele. Uluslararası İlişkiler ve Diplomasi Dergisi, S.4, S.1, ss.46-61.
• SONYEL, S. R. (1991). Türk Kurtuluş Savaşı ve Dış Politika. C.II. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yay.
• TBMM ZC, 1 Kasım 1922, D.I, C.24, 130. İçtima.
• TBMM ZC, 2 Kasım 1922, D.I, C.24, 131. İçtima.
• TBMM ZC, 20 Ocak 1921, D.I, C.7, 135. İçtima.
• TBMM ZC, 24 Nisan 1920, D.I, C.I, İkinci İçtima.
• TBMM ZC, 27 Ekim 1923, D.II, C.III, 42. İçtima.
• TBMM ZC, 29 Ekim 1923, D.II, C.III, 43. İçtima.
• TBMM ZC, 30 Ekim 1922, D:I, C:24, 129. İçtima.
• TC. RESMİ GAZETE, 7 Şubat 1337, No:1,s.89-91.
• THOMSON, D.(1997). Siyasi Düşünce Tarihi. İstanbul: Şule Yay.
• TOPRAK, Z.(2022). Atatürk -Kurucu Felsefenin Evrimi. İstanbul: Türkiye İş Bankası Yay.,
• TÖRELİ, T.(2009). Millî Hâkimiyet Kavramı ve Atatürk. Türk Yurdu, 258. https://www.turkyurdu.com.tr/yazar-yazi.php?id=2167
• TUNAYA, T. Z. (2007). Devrim Hareketleri İçinde Atatürk ve Atatürkçülük. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yay.