Investigation of Color, Motif, Pattern and Composition Features Applied in Turkish Tile Art on the Example of Sultanahmet Tomb Wall Tiles

Yıl 2022, Cilt: 6 Sayı: 1, 209 - 239, 20.03.2022

Nursel Karaca

https://doi.org/10.30692/sisad.1068735

Öz

Tile is one of the most prominent elements of interior and exterior architectural decoration in Turkish art. It was applied by the Turks for the first time in the Islamic world, adding an extraordinary richness to architecture. The art of tiles, which is used in a wide geography from Central Asia to Spain, was brought to Anatolia by the Seljuks. The tile decor, which was among the basic elements of ornamentation in Anatolia in the Seljuk and Ottoman periods, turned into a monumental art. The great development in the art of tiles, which was started to be applied by the Turks in Central Asia, took place in the period of the Anatolian Seljuks. In this period, very successful experiments were made in terms of color, technique, composition and pattern in tile art. In the 12th and 13th centuries, very beautiful examples were revealed. The art of tiles, which continued to be used by increasing its influence in the Ottoman period, reached its peak by showing an extraordinary development. Continuing its development with various techniques inherited from previous periods in the 14th-15th centuries, Ottoman tile art reached its peak in the 16th century with the influence of the state's economic power. In this period, the underglaze tile technique was most successfully applied to the works. Motifs, patterns and compositions were developed and new styles were added. The main colors used in the classical period were cobalt blue, turquoise, emerald green and coral red. Interior and exterior surfaces of religious and civil architectural structures such as mosques, tombs, palaces, mansions and fountains are covered with tiles of unique beauty. The aim of this study is to examine and reveal these features of the tile art, which reached its peak in terms of color, motif, pattern and composition in the Ottoman period, in the example of the Sultanahmet Tomb, which was built at the end of the classical period.

Anahtar Kelimeler

Tile, Color, Motif, Pattern, Composition.

TÜRK ÇİNİ SANATINDA UYGULANAN RENK, MOTİF, DESEN VE KOMPOZİSYON ÖZELLİKLERİNİN SULTAN I. AHMED TÜRBESİ DUVAR ÇİNİLERİ ÖRNEĞİNDE İNCELENMESİ

Öz

Çini, Türk sanatında iç ve dış mimari süslemenin en önde gelen öğelerinden biridir. İslam dünyasında da ilk kez Türkler tarafından uygulanarak mimariye olağanüstü bir zenginlik katmıştır. Orta Asya’dan İspanya’ya kadar çok geniş bir coğrafyada kullanılan çini sanatı Anadolu’ya Selçuklular eliyle getirilmiştir. Anadolu’da Selçuklu ve Osmanlı döneminde tezyinatın temel unsurları arasında yer alan çini dekoru anıtsal sanata dönüşmüştür. Türkler tarafından Orta Asya’da uygulanmaya başlanan çini sanatındaki büyük gelişme Anadolu Selçukluları döneminde olmuştur. Bu dönemde çini sanatında renk, teknik, kompozisyon ve desen açısından çok başarılı denemeler yapılmıştır. 12.-13. Yüzyıllarda çok güzel örnekler ortaya konmuştur. Osmanlı döneminde de etkisini artırarak kullanılmaya devam eden çini sanatı olağanüstü bir gelişim göstererek zirveye ulaşmıştır. 14.-15 yüzyıllarda önceki dönemlerden devralınan çeşitli tekniklerle gelişimini sürdüren Osmanlı çini sanatı, 16. Yüzyılda devletin ekonomik gücünün de etkisiyle doruk noktasına ulaşmıştır. Bu dönemde sıraltı çini tekniği en başarılı şekilde eserlerde uygulanmıştır. Motif, desen ve kompozisyonlar geliştirilmiş, yeni üsluplar eklenmiştir. Klasik dönemde kullanılan ana renkler kobalt mavi, turkuaz, zümrüt yeşili ve mercan kırmızı olmuştur. Cami, türbe, saray, köşk, çeşme gibi dini ve sivil mimari yapıların iç ve dış yüzeyleri eşsiz güzellikte çinilerle kaplanmıştır. Bu çalışmanın amacı, Osmanlılar döneminde renk, motif, desen ve kompozisyon olarak doruk noktasına ulaşan çini sanatının bu özelliklerini klasik dönemin sonunda inşa edilen Sultanahmet Türbesi örneğinde inceleyip, genel hatlarıyla ortaya koymaktır.

Anahtar Kelimeler

Çini, Renk, Motif, Desen, Kompozisyon.

Kaynakça

• Akar, A. ve Keskiner, C. (1978). Türk Süsleme Sanatlarında Desen ve Motif. İstanbul: Tercüman Sanat ve Kültür Yayınları.
• Anılan, B. ve Rona, Z. (1997), Çini. Eczacıbaşı Sanat Ansiklopedisi içinde. (Cilt.1, s. 405-406). İstanbul: Yem Yayınları.
• Aslanapa, O. (1965). Anadolu’da Türk Çini ve Keramik Sanatı. İstanbul: Baha Matbaası.
• Aslanapa, O. (1949). Osmanlılar Devrinde Kütahya Çinileri. İstanbul: Üçler Basımevi.
• Aytar, E. (2020). Sultan I. Ahmed Türbesi. Erişim Tarihi: 27.01.2022 https://twitter.com/ekremaytar/status/1302277825005846530
• Bakır, S.T. (1999). İznik Çinileri ve Gülbenkyan Kolleksiyonu. Ankara: T.C. Kültür Bakanlığı.
• Bayhan Koç, S. (2019). RUMİ çizim ve teknikleri. İstanbul: İlke Basın Yayım.
• Bilginin Gücü Adına Okuryazarım. (2019). Sultan Ahmet Türbesi. Erişim Tarihi: 27.01.2022 https://okuryazarim.com/sultan-ahmet-turbesi/
• Birol, İ. ve Derman, Ç. (2013), Türk Tezyini Sanatlarında Motifler. İstanbul: Kubbealtı Yayınları.
• Çelebi, R. (1997), Hatayi. Eczacıbaşı Sanat Ansiklopedisi içinde. (Cilt.2, s. 768). İstanbul: Yem Yayınları.
• Çobanoğlu, A. V. (2009). Sultan Ahmed Camii ve Külliyesi. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 37(44), 497-503.
• Diyanet Haber (2021). Sultan Ahmet Camii ve Külliyesinin tarihçesi nedir?. ErişimTarihi: 27.01.2022 https://www.diyanethaber.com.tr/bilgi-kosesi/sultan-ahmet-camii-ve-kulliyesinin-tarihcesi-nedir-h16409.html
• Keskiner, C. (2002). Türk Süsleme Sanatlarında Stilize Çiçekler “Hatai”. Ankara: T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Keskiner, C. (2011). Türk Süsleme Sanatlarında Stilize Çiçekler “Hatai”. İstanbul: İlke Basın Yayım.
• Kılıçkan, H. (2015). Orta Asya’dan Anadolu’ya Türk Bezeme Sanatı. İstanbul: İnkilap Kitabevi.
• Megep (Mesleki Eğitim ve Öğretim Sisteminin Güçlendirilmesi Projesi). (2007). Seramik ve Cam Teknolojisi, Hatayi motifleri. Ankara: T.C. Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• Megep (Mesleki Eğitim ve Öğretim Sisteminin Güçlendirilmesi Projesi). (2008). Seramik ve Cam Teknolojisi, Tabak Boyama 1, Ankara: T.C. Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• Ödekan, A.-Kunt, M.-Faroqhi, S.-Yurdaydın, H.G. (2000). Türkiye Tarihi (3 Cilt). İstanbul: Cem Yayınları.
• Öney, G. (1976), Türk Çini Sanatı, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Öney, G. (1987), İslâm Mimarîsinde Çini, İzmir: Ada Yayınları.
• Öney, G. (2007). Anadolu’da Türk Devri Çini ve Seramik Sanatı. İstanbul: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Özkeçeci, İ. (2017). Türk Sanatında Desen ve Kurgu. İstanbul: Yazıgen Yayıncılık.
• Sözen, M. ve Tanyeli, U. (2001), Sanat Kavram ve Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Üçer, M. ve Üçer, K. (2018), İstanbul’un 100 Motifi. İstanbul: İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür A.Ş. Yayınları.