GELENEKSEL ANTEP İŞİ NAKIŞLARDA TOPLUMSAL BELLEĞİN İZLERİ: BEBEKLİ MOTİF

Yıl 2023, Cilt: 7 Sayı: 2, 375 - 400, 31.07.2023

Süreyya Eroğlu Bilgin Evren Yılmaz

https://doi.org/10.30692/sisad.1279994

Öz

Toplumsal bellek zaman içerisinde, bir coğrafyanın sabık sakinleriyle ziyaretçileri tarafından üretilmiş ve deneyimlenmiş olan toplumsal tarihe, kültürel-sanatsal üretimlere, birikimlere dayanan “geçişken” anlam ve sembollerden bir kolektif bilinçaltı, kolektif davranış, alışkanlık ve yaklaşım örgesini kendiliğindenlikle bina eder. Böylelikle hem geçmişle günümüz arasında bağ kurar hem de belleğinde, kültüründe, alışkanlıklarında yaşamaya devam ettiği birey ve toplumlara kimliğini, karakterini vererek onları bir anlamda meydana getirir.
Çağlardır kesintisiz bir yerleşim ve uygarlık merkezi olan Gaziantep’in varisi olduğu zengin kültürel mirasın izleri, kent dokusunda, sanat eserlerinde, geleneklerde, gündelik yaşama dair alışkanlıklarda dahi yaşatılmaktadır. “Toplumsal bellek” kavramı, bu kültürel ve sanatsal mirası yaşa(t)maya devam eden toplumların varlığını ve kültürel özelliklerinin ve etkileşimlerin, değerlerin ve birikimin sürekliliğini sağlamasının yanında kültürel akrabalıklara dair değerli ipuçları verir. Gaziantep’in geleneksel el işlerinde-nakışlarında görülen bazı figürler, bu “toplumsal belleğin” bir izdüşümüdür. Gaziantep’in antik devirlerinden miras mitolojik figürlerin ve kozmopolit yakın tarihinden süzülen hikayelerin yansımalarının izi, bu çalışmada incelenen, ipek üzerine ipek iplikle büyük emek, zaman harcanarak özenle işlenen, halk arasında “bebekli model” denen nakışlarda, küpidler başta olmak üzere mitolojik figürlerin çeşitlemelerinde sürülebilmektedir. Kaynağını özellikle Gaziantep ve çevresindeki mitolojik konulu Roma mozaiklerindeki figürlerden aldığı aşikâr bu motifler, karşılaştırmalı olarak irdelenecektir.

Anahtar Kelimeler

Antep İşi, Geleneksel El Sanatları, Toplumsal Bellek, Nakış, Mitolojik Figür

Traces Of Social Memory in Traditional Antep Isi Embroidery: “Model With Babies”

Öz

Over time, collective memory spontaneously builds a collective subconscious and a collective pattern of behavior, habits and attitudes from "transitive" meanings and symbols based on social history, cultural and artistic production and accumulations produced and experienced by the former inhabitants and visitors of a geography, and thus both establishes a link between the past and the present, and in a sense creates the identity and character of the individuals and societies in whose memory, culture and habits it continues to live.
As an uninterrupted settlement and civilization center through the ages the traces of the rich cultural heritage it has inherited are kept alive in the urban fabric, works of art and traditions, also in the habits of daily life. The concept of "social memory", maintains not only the continuity of cultural interactions, values and accumulation, but also the existence and cultural continuity of the societies that continue to live the cultural and artistic heritage in question, and provides valuable clues to trace cultural kinships. Some of the figures seen in the traditional handicrafts and embroidery of Gaziantep are precisely the projection, of this "social memory". The mythological figures inherited from the ancient times, and the reflections of the stories filtered through its cosmopolitan recent history, can also be traced in the embroidery known as the "motif with babies" The motifs are embroidered on silk with great effort and time with silk thread. As the subject of this study, the motifs in the embroidery are based on variations of mythological figures, especially cupids. The motifs, which are obviously derived from the figures in the mythological Roman mosaics found in Gaziantep and its surroundings, will be examined comparatively in this study.

Anahtar Kelimeler

Antep Isı, Traditional Handicraft Arts, Embroidery, Social Memory, Mythological Figures

Kaynakça

• AKIN, A. (2018a). El Sanatlarının Turizme Etkisi: Gaziantep Örneği. Bolu Abant İzzet Baysal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 18 (3), 241-263. DOI: 10.11616/asbed.vi.470759.
• AKIN, B. (2018b). Kültürel Bellek ve Müzik, Eurasian Journal of Music and Dance, (13), 101-117. DOI: 10.31722/konservatuvardergisi.496835.
• AKPINARLI, H. F. & ÜNER, İ. (2019). "Geleneksel Tekstillerin Özellikleri ve Çeşitleri", Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, sayı 34, Denizli, s.133-145.
• AKSOY, M. & TAŞKIN, F. (2015). Antep Amerikan Hastanesi ve Bölge Halkı Üzerindeki Etkisi (1880-1920), Turkish Studies, 10(9), 23-42, DOI: http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.8598
• AKTÜRK, M. (2013). Gaziantep İlinde Yaşayan El Sanatları, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), SDÜ, Güzel Sanatlar Enstitüsü Geleneksel Türk Sanatları Anasanat Dalı, Isparta.
• ATİK, A & BİLGİNER ERDOĞAN, Ş. (2014). Toplumsal Bellek ve Medya, Atatürk İletişim Dergisi, (6), 1-16.
• AYTAÇ, Ö. (2002). Sosyoloji-Bir Giriş Denemesi, Elazığ: Dünya Matbaası.
• BARIŞTA, Ö. (1999). Osmanlı İmparatorluğu Dönemi Türk İşlemeleri, Ankara: TTK Yayınevi.
• BAŞARAN, F. N. & KILIÇ, Ö. (2014). Nallıhan İğne Oyalı Bez Dokumacılığı, Vocational Education, 9 (2), 17-27. DOI: 10.12739/NWSA.2014.9.2.2C0048.
• BEDİR, A. & TABAKOĞLU, A. (2021). Hatırlama ve Kolektif Hafıza, Kadim Akademi Sosyal Bilimler Dergisi, 5 (2), 25-49.
• BLÁZQUEZ, J. M. (2015). The Myth of Aphrodite and Adonis in Roman Mosaics of Jordan, Arabia, Antioch, Mauretania Tingitana and Hispania, Journal of Mosaic Research / 8 (1-16), https://doi.org/10.26658/jmr.306312
• CİMOK, F. (2005). Mosaics of Antioch, (Ed. F. Cimok), İstanbul:A Turizm Yayınları.
• DOĞANAY, R. (2009). Amerikalıların Antep Misyonun Kuruluş ve Faaliyetleri Hakkında Bir Deneme, History Studies, 1 (1), 17-34.
• ERHAT, A. (1984). Mitoloji Sözlüğü, İstanbul: Remzi Kitabevi.
• EURIPIDES. (2010). Bakkhalar, (Çev. Sebahattin Eyüboğlu), İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• GRIMAL, P. (1997). Mitoloji Sözlüğü: Yunan ve Roma, İstanbul: Sosyal Yayınlar.
• GÜRCÜM, B. H. & ÖZTÜRK, Ö. (2020). Tekstil ve Moda Tasarımında Gelenekselin Yaşatılması. Folklor Akademi Dergisi. Cilt:3, Sayı:4, 244 – 264.
• GÜVEN, M. (2022). Türk İşleme Sanatına Batı Etkilerinin Yansıması, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Nişantaşı Üniversitesi, Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, Tekstil ve Moda Tasarımı Anabilim Dalı, İstanbul.
• HASANOV, B. (2016). İbn Haldun’da Asabiyet Kavramı – Maurice Halbwachs’ın “Kolektif Hafıza” Kavramı ile Bir Karşılaştırma, Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi,15 (59), 1437-1446.
• HESIODOS, (1991). Hesiodos: Eseri ve Kaynakları, (Çev. Sebahattin Eyüboğlu ve Azra Erhat), Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları. https://www.kulturportali.gov.tr/turkiye/gaziantep/nealinir/antep-isi-el-islemesi (08.04.2023) http://www.ipekceyiz.net/Ofantazibebekli.html (08.04.2023)
• https://www.theoi.com/Ouranios/Eros.html (08.04.2023)
• https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Herculaneum_-_Lyre_and_Cupids.jpg (08.04.2023)
• https://herculaneum.uk/Ins%204/Herculaneum%204%2021%20p5.htm (08.04.2023)
• (https://www.petitpalais.paris.fr/en/oeuvre/plaque-cameo-glass-satyr-holding-out-bunch-grapes-child-dionysus) (09.04.2023) https://tr.pinterest.com/pin/677228862707812432/ (09.04.2023)
• https://www.pompeiiinpictures.com/pompeiiinpictures/R6/6%2015%2001%20cupids%20p2.htm (08.04.2023)
• (https://www.theoi.com/Gallery/Z12.3.html) (09.04.2023) (https://www.theoi.com/Gallery/K12.4.html) (09.04.2023)
• (https://www.theoi.com/Gallery/K12.2.html) (09.04.2023) https://www.theoi.com/Gallery/K12.13.html (09.04.2023)
• https://www.tigrishaber.com/antep-isi-kadinlarin-elinde-sanata-donusuyor-3712h.htm (09.04.2023)
• (https://www.etymonline.com/word/myrtle) (23.06.2023) (https://www.etymonline.com/word/myrrh) (23.06.2023)
• KOPAR, M. (2020). Antep Literatüründe Seyahat Anlatıları, Gaziantep Üniversitesi Ayıntâb Araştırmaları Dergisi, 3(1), 11- 24.
• KÖKLÜ, H. (2004). İç Anadolu Bölgesinde El İşlemeli Peşkirler, (Yayımlanmamış Doktora Tezi) Ankara Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Ev Ekonomisi-El Sanatları-Anabilim Dalı, Ankara.
• KÖYLÜOĞLU, A. (2008). Osmanlı Döneminde Gaziantep’te Kadın’ın Yaşam Biçimi, Gaziantep Tarih Kültür Dergisi, (13), 54-58.
• KÖYLÜOĞLU, A. (2009). Kadim Şehir Gaziantep. İzmir: Neşa Ofset.
• OVIDIUS, (1994). Dönüşümler, (Çev. İ. Zeki Eyüboğlu), İstanbul: Payel Yayınevi.
• ÖNER, M. (2017). Türk El Sanatlarının Kültürel Belleği: El Emeği Göz Nuru Antep İşi, Injosos Al-Farabi International Journal On Social Sciences/ Al-Farabi Uluslararası Sosyal Bilimler Dergisi, 1 (2), 233-272.
• ÖZBAŞ, M. (1964). Çeşitli Antep Ajurları, Ankara: Öğretmen Matbaası.
• ÖZDİLER, L. G. (1990), Geleneksel Türk İşlemelerinden Antep İşi Ajurlar, Ankara: Lider Matbaacılık.
• ÖZKAN TAĞI, S. & YANAR, A. (2016). El Sanatları Ürünlerinde Coğrafi İşaretleme ve Ürün Kimlik Bilgisinin Önemi, Art-e Güzel Sanatlar Dergisi, 9 (17), 343-353.
• ÖZSAN, M. & HARMANKAYA, H. (2020). Ajur Tekniğinin Kullanım Alanları ve Süsleme Olarak Ajur Kullanılarak Yapılan Giysi Tasarımları, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 13 (70), DOI: http://dx.doi.org/10.17719/jisr.2020.4173
• PEIRCE, L. (2005). Ahlak Oyunları, 1540-1541 Osmanlı’da Ayntab Mahkemesi ve Toplumsal Cinsiyet, (Çev. Ülkün Tansel), İstanbul: Tarih Vakfı Yayınları.
• SARAÇ, F. (2020). Toplumsal Bellek ve Sahte-Belgesel, (Yayımlanmamış Yüksek lisans Tezi), Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Radyo Televizyon ve Sinema Ana Bilim Dalı, İstanbul.
• SEVILLA & SADEH, N. (2021). Dionysian Eros or Erotic Dionysus? Sources and Meanings of Hybridization in the Bacchus Mosaic at the Naples Museum, Journal of Mosaic Research, (14), 289-300. DOI: 10.26658/jmr.1014566
• SÖNMEZ, K. (2005). Gaziantep İli Nizip İlçesinde Bulunan Geleneksel Antep İşlemeleri, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, El Sanatları Eğitimi Ana Sanat Dalı, El ve Makine Nakışları Eğitimi Anasanat Dalı, Konya.
• TAŞKIN, F. (2011). Antep’te Bir Misyoner Hekim: Dr. Fred D. Shepard (1855), Mersin Üniversitesi Tıp Fakültesi Lokman Hekim Tıp Tarihi ve Folklorik Tıp Dergisi, 1 (3), 22-27.
• ÜNAL, M. vd. (2006). Belkıs-Zeugma ve Mozaikleri, (Ed. Rıfat Ergeç), İstanbul: Sanko Holding Yayınları.
• YÜCEL, İ. (2017). Anadolu’da Amerikan Misyonerliği ve Misyon Hastaneleri (1880-1934), Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.