MOĞOL İSTİLASININ ANADOLU EKONOMİSİNE ETKİLERİ: ANADOLU’DA SELÇUKLU BARIŞI’NI MOĞOL BARIŞI MI ORTADAN KALDIRDI?

Yıl 2024, Cilt: 8 Sayı: 1, 1 - 23, 31.03.2024

Murat Ali Yülek Betül Gür

https://doi.org/10.30692/sisad.1403120

Öz

Moğol istilası dünya tarihinde olduğu gibi Anadolu tarihinde de önemli izler bırakmıştır. Tarihçiler, 13. yüzyılda başlayan Moğol istilasının, özellikle uluslararası ticareti artırıcı etkileri sebebiyle Moğol Barışı’nı ortaya çıkarttığını düşünürler. Öte yandan, Anadolu’da refah seviyesi Bizans’ın son dönemlerinde düşmüşken, Anadolu Selçuklu yöneticilerinin izlediği politikalar sayesinde tekrar yükselmiştir. Moğol istilası öncesinde Anadolu’daki iktisadi gelişim seviyesi bugünkü Suriye ve Irak gibi ülkelerin sınırları içinde kalan bölgelerle eşit, Doğu ve Batı Avrupa’dan ise daha yüksek düzeydeydi. Bu yüzden, Anadolu’da Moğol istilası öncesi dönemi Selçuklu Barışı dönemi olarak adlandırmak mümkündür. Bu araştırmada, Moğol istilasının, Anadolu’da Selçuklu Barışı sırasında ulaşılan iktisadi gelişim seviyesi üzerindeki etkilerinin değerlendirilmesi hedeflenmiştir. Çalışmanın sonuçları, İlhanlı Devleti’nin Anadolu’yu vergi gelirleri ve servet transferi yoluyla sömürü kaynağı olarak görmesi sebebiyle, Selçuklu Barışı sırasında Anadolu'da sağlanan iktisadi kazanımların Moğol istilasından sonra doğrudan ve dolaylı yollarla ortadan kalktığını ortaya koymaktadır. Bir başka deyişle, Moğol Barışı Selçuklu Barışı’nı ortadan kaldırmıştır.

Anahtar Kelimeler

Moğol istilası, Moğol Barışı, Selçuklu Barışı, Anadolu ekonomisi, Uluslararası ticaret

The Impact of the Mongol Invasion on the Anatolian Economy: Has the Mongol Peace Destroyed the Seljuk Peace?

Öz

The Impact of the Mongol Invasion on the Anatolian Economy: Has the Mongol Peace Destroyed the Seljuk Peace?

Anahtar Kelimeler

Mongol invasion, Mongol Peace, Seljuk Peace, Anatolian economy, Tax, International trade

Kaynakça

• AKDAĞ, M. (1979). Türkiye’nin İktisadî ve İçtimaî Tarihi (Cilt 1: 1243-1453) (3.Baskı). İstanbul: Tekin Yayınevi.
• AKSARÂYÎ KERÎMÜ’D-DÎN MAHMUD B. MUHAMMED (1999). Müsâmeret’ül-Ahbâr. Moğollar Zamanında Türkiye Selçukluları Tarihi (2.Baskı). Osman Turan (Çev.). Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• AKSOY, F. (2019). XII.-XIII. Yüzyıllarda Türkiye Selçuklularının Anadolu’nun Türk Yurdu Olmasına Etki Eden İktisadi ve Ticari Faaliyetleri. Oğuz-Türkmen Araştırmaları Dergisi, 3(1), 189-241.
• ALAADDİN ATA MELİK CÜVEYNÎ (2013). Tarih-i Cihan Güşa (Cilt 1-3). Mürsel Öztürk (Çev.). Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• ALBAYRAK, S. (2019). Kösedağ Savaşı’nda Selçuklu Emirleri. Stratejik ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, 3(2), 203-213.
• ALİ-ZÂDE, A. A. (1961). Muhammed ibn Hinduşah Nahçivani-nin “Düstur ül-katip fi tayin el-Meratip” eseri Yakın ve Orta doğu memleketlerin sosyal ve ekonomik tarihinin bir kaynağı gibi. (253-264). Türk Tarih Kurumu (Ed.) içinde VI. Türk Tarih Kongresi Bildirileri, Ankara: Türk Tarih Kurumu. https://drive.google.com/file/d/0B7liBn5XLsAfUGtFd WRHa0tiMnc/view?resourcekey=0-GCvvx7sFSz98W8daz9nxmw
• ARICANLI TOGAN, İ. (1984). Moğollar Devrinde Çin’de Ticaret. Toplum ve Bilim, 25/26, 71-90.
• ARSAL, S. M. (1947). Çengizin Yasası. Türk Hukuk Tarihi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları, 167-177.
• BARTHOLD, V. V. (2020). Moğol İstilâsı Devrinde Türkistan. Seniha Sami Moralı (Çev.). Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• BASKICI, M. M. (2016). Bizans Döneminde Anadolu İktisadi ve Sosyal Yapı (900-1261) (2.Baskı). Ankara: Phoenix Yayınları.
• BAYKARA, T. (1990). Anadolu Selçukluları Devrinde Sosyal ve İktisadi Tarih Üzerine Araştırmalar. İzmir: Ege Üniversitesi.
• BAYKARA, T. (2019). Anadolu’nun Tarihî Coğrafyasına Giriş I : Anadolu’nun İdari Taksimatı (2.Baskı). Ankara: Bilge Kültür-Sanat.
• BEDİRHAN, Y. (2014). Türkiye Selçuklularında Dış Ticaret. Electronic Turkish Studies, 9(5), 371-402.
• BEKTAŞ, C. (1999). Selçuklu Kervansarayları: Korunmaları, Kullanımları Üzerine Bir Öneri. İstanbul: Yapı-Endüstri Merkezi Yayınları.
• BERNARD, J. (1975). Trade and Finance in Middle Ages. Carlo Cipolla (Ed.) içinde, The Fontana Economic History of Europe . Glasgow: Collins/Fontana Books.
• BUELL, P. D. (2022). Maritime Silk Route. Thimoty May ve Michael Hope (Ed.) içinde, The Mongol World (s. 458-467). Routledge. DOI: 10.4324/9781315165172-38
• CAHEN, C. (1968). Pre-Ottoman Turkey. New York: Taplinger Yayınları.
• CHRISTIAN, D. (2000). Silk Roads or Steppe Roads? The Silk Roads in World History. Journal of World History, 11(1), 1-26.
• DENİZ, A. (2013). Moğolların Anadolu Politikası ve İlhanlılar Devleti Tarihi. İstanbul: Ekim Yayınları.
• ERCAN, A. B. (2021). Yuan Hanedanlığı’nda Bilim ve Kültür. Alınteri Sosyal Bilimler Dergisi, 5(2), 97-110.
• ERDEM, İ. (2003). Türkiye Selçuklu-İlhanlı İktisadi, Ticari İlişkileri ve Sonuçları. Tarih Araştırmaları, 22(33), 49-67.
• FAVEREAU, M. (2021). The Horde: How the Mongols Changed the World. Londra: The Belknap Press of Harvard Üniversitesi.
• FREELY, J. (2012). At Üstünde Fırtına: Anadolu Selçukluları. İstanbul: Doğan Kitap.
• GORDLEVSKI, V. A. (1988). Anadolu Selçuklu Devleti. Azer Yaran (Çev.). Ankara: Onur Yayınları.
• GROTENHUIS, E. T. (Ed.) (2002). Along the Silk Road. Washington D.C.: Arthur M. Sackler Gallery, Smithsonian Institution.
• GÜL, M. (2010). Ortaçağlarda Doğu ve Güneydoğu Anadolu (Tarihi Arka Plan ve XIII-XIV. Yüzyıl Moğol Hâkimiyeti. İstanbul: Bilge Kültür Sanat Yayınları.
• GÜL, M. ve Balcıoğlu, M. (1990). Anadolu Selçuklularında Denizcilik Faaliyetleri. Ondokuz Mayıs Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 4(1), 61-68.
• GÜNEŞ, İ. (2021). Hamdullah Mustevfî’ye Göre 14. Asırda İlhanlı Vergi Varidatı. Artuklu Kaime Uluslararası İktisadi ve İdari Araştırmalar Dergisi, 4(1). 88-109.
• GÜRAN, T. (2012). İktisat Tarihi. İstanbul: Der Yayınları.
• HARRIS, J. (2014). Byzantium and the Crusades (2.Baskı). New York: Bloomsbury Academic Yayınları.
• HO, C. C. (2022). Overland Trade in the Mongol Trade. Thimoty May ve Michael Hope (Ed.) içinde, The Mongol World (s. 484-504). Routledge. DOI: 10.4324/9781315165172-40
• İBN BÎBÎ EL-HÜSEYİN B. MUHAMMED B. ALİ EL-CAFERÎ ER-RUGADİ (2020). el-Evâmirü’l-Alâ’iyye fi’l-Umûri’l-Alâiyye (Selçuknâme) (2.Baskı). Mürsel Öztürk (Çev.). Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• İSMAİL GALİB (1892). Takvîm-î Meskûkât-i Selçûkkiyye. Mihran Matbaası. İstanbul.
• KALAN, E. (2021). Cengiz Han ve Bütüncül Dünya Tasavvuru. Cem Korkut ve Mürsel Doğrul (Ed.) içinde, Cengiz Han ve Mirası (s. 43-62). Ankara: Türkiye Bilimler Akademisi Yayınları.
• KAYAOĞLU, İ. (1981). Anadolu Selçukluları Devrinde Ticari Hayat. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 24(1), 359-373.
• KELEŞ, E. (2020). İlhanlıların Anadolu'da Vergi Nizamı ve Neticeleri Hakkında Bir Değerlendirme. Türk Dünyası Araştırmaları, 24(44), 11-24.
• KOCA, S. (1996). Türkiye Selçuklularında Ekonomik Politika. Türk Tarih Kurumu Erdem Dergisi, 8(23), 465-484.
• KOÇ, Y. (2015). Anadolu Selçukluları Dönemi'nde Türkiye’de Yerleşme ve Nüfus. Anadolu Selçukluları ve Beylikler Dönemi Uygarlığı: Sosyal ve Siyasal Hayat (Cilt 1). Ahmet Yaşar Ocak vd. (Ed.). Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı. 241-247.
• KOLBAS, J. (2006). The Mongols in Iran: Chingiz Khan to Uljatu 1220-1309. New York: Routledge.
• KOLBAS, J. (2022). Mongol Monetary Trends. Thimoty May ve Michael Hope (Ed.) içinde, The Mongol World (s. 443-457). Routledge. DOI: 10.4324/9781315165172-37
• LAIOU, A. E. ve Morrisson, C. (2020). Bizans Ekonomisi Bahattin Bayram (Çev.). İstanbul: Runik Yayınları.
• LEVTCHENKO, M. V. (1999). Kuruluşundan Yıkılışına Kadar Bizans Tarihi Maide Selen (Çev.). İstanbul: Özne Yayınları.
• LOPEZ, R. S. (1976). The Commercial Revolution of the Middle Ages, 950-1350. Cambridge: Cambridge Üniversitesi.
• MADDISON, A. (2011). Statistics on World Population, GDP and Per Capita GDP 1-2008 AD. http://ghdx.healthdata.org/record/statistics-world-population-gdp-and-capita-gdp-1-2008-AD
• MARCO POLO (2021). Marco Polo Seyahatnamesi. Elif Berktaş (Çev.). Ankara: Panama.
• MAY, T. (2022). The Mongol conquest of the Near East. Thimoty May ve Michael Hope (Ed.) içinde, The Mongol World (s. 227-241). Routledge. DOI: 10.4324/9781315165172-18
• MÜNECCİMBAŞI AHMED B. LÜTFULLAH (2017). Câmiu’d-Düvel (Anadolu Selçukluları ve Beylikleri) (Cilt 2). Ali Öngül (Haz.). İstanbul: Kabalcı.
• ÖZDEMİR, H. Ö. (2020). Bizans İmparatorluğu’nun Venedik’e Verdiği Ticarî İmtiyazlar (Chrysobullar); Angelos Hanedanı Devri (1185-1204). Selçuk Üniversitesi Selçuklu Araştırmaları Dergisi, (13), 113-134.
• ÖZERGİN, M. K. (1965). Anadolu'da Selçuklu Kervansarayları. Tarih Dergisi, 25(20), 141-170.
• ÖZGÜDENLİ, O. G. (2005). Moğollar, içinde,Türk Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (Cilt 30). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları. 225-229.
• ÖZGÜDENLİ, O. G. (2020). Ortaçağ’da Türkler, Moğollar İranlılar: (Kaynaklar ve Araştırmalar). İstanbul: Ötüken.
• POLAT, M. S. (1997). Moğol İstilasına Kadar Türkiye Selçukluları’nda İçtimai ve İktisadi Hayat. (Basılmamış Doktora Tezi). Marmara Üniversitesi.
• REŞÎDÜDDİN FAZLULLÂH B. EBU’L-HAYR İMÂDÜDDİN EL HEMEDÂNÎ (2013). Câmiü’t-Tevârih (İlhanlılar Kısmı) İsmail Aka, Mehmet Ersan ve Ahmed Hesamipour Khelejani (Çev.). Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• ROBINSON, D. M. (2019). In the Shadow of the Mongol Empire Ming China and Eurasia. Cambridge: Cambridge Üniversitesi.
• ROUX, J. P. (2020). Moğol İmparatorluğu Tarihi (2.Baskı). Aykut Kazancıgil ve Ayşe Bereket (Çev.). İstanbul: Dergâh.
• SCHURMANN, H. F. (1956). Mongolian Tributary Practices of the Thirteenth Century. Harvard Journal of Asiatic Studies, 19(3/4), 304–389.
• SPULER, B. (1972). History of the Mongols: Based on Eastern and Western Accounts of te Thirteenth and Fourteenth Centuries Helga Drummond ve Stuart Drummond (Çev.). Londra: Routledge-Kegan Paul.
• SPULER, B. (1977). Die Wirtschaftliche Entwicklung des Iranischen Raumes und Mittelasiens im Mittelalter. Handbuch der Orientalistik, 1, 116-159.
• SPULER, B. (2011). İran Moğolları: Siyaset, İdare ve Kültür İlhanlılar Devri, 1220-1350 (3.Baskı). Cemal Köprülü (Çev.). Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• SÜMER, F. (1970). Anadolu’da Moğollar. Selçuklu Araştırmaları Dergisi. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• TABAKOĞLU, A. (1986). Türk İktisat Tarihi. İstanbul: Dergah.
• TEZEL, Y. S. (1986). Cumhuriyet Döneminin İktisadi Tarihi (1923-1950). Ankara: Yurt Yayınları.
• TOGAN, Z. V. (1931). Moğollar Devrinde Anadolu'nun İktisadî Vaziyeti. Türk Hukuk ve İktisat Tarihi Mecmuası (Cilt 1). İstanbul Darülfünunu Türkiyat Enstitüsü Yayınları, 1-42.
• TUĞRUL, M. ve KORKUT, C. (2021). Cengiz Han’ın İktisat Düşüncesi ve Mirası. Cem Korkut ve Mürsel Doğrul (Ed.) içinde, Cengiz Han ve Mirası (s. 149-168). Ankara: TÜBA Yayınları.
• TURAN, O. (1946). Selçuklu Kervansarayları. Türk Tarih Kurumu Belleten, 10(39), 471-496.
• TURAN, O. (2014). Türkiye Selçukluları Hakkında Resmî Vesikalar: Metin, Tercüme ve Araştırmalar. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• TURAN, O. (2021). Selçuklular Zamanında Türkiye Siyasi Tarih Alp Arslan’dan Osman Gazi’ye (1071-1318) (18.Baskı). İstanbul: Ötüken.
• VASARY, I. (2022). Taxation in the Jochid Ulus. Thimoty May ve Michael Hope (Ed.) içinde, The Mongol World (s. 468-483). Routledge. DOI: 10.4324/9781315165172-39
• YILDIRIM, A. ve Şimşek H. (2013). Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri. Ankara: Seçkin.
• YUVALI, A. (1994). İlhanlıların Anadolu Politikası ve Doğu Anadolu Şehirlerinin Vergi Potansiyeli. Türk Tarih Kurumu (Ed.) içinde XI. Türk Tarih Kongresi Bildirileri, cilt 2 (581-600). Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• YUVALI, A. (2019). İlhanlı Tarihi (2.Baskı). İstanbul: Bilge Kültür-Sanat.
• YUVALI, A. (2021). Cengiz Han ve Evlatları Dönemindeki Merkezileştirme Faaliyetleri. Cem Korkut ve Mürsel Doğrul (Ed.) içinde, Cengiz Han ve Mirası (s. 63-76). Ankara: Türkiye Bilimler Akademisi.
• YÜLEK, M. (2019). Ulusların Yükselişi: İmalat, Ticaret, Sanayi Politikası ve Ekonomik Kalkınma. İstanbul: Kronik Kitap.