LAWS, REGULATIONS AND OTHER LEGAL LEGISLATION ADOPTED DURING THE PROCESS OF REGULATION OF THE POLICE ORGANIZATION IN THE OTTOMAN EMPIRE

Yıl 2024, Cilt: 8 Sayı: 2, 207 - 230, 29.07.2024

İsmet Türkmen

https://doi.org/10.30692/sisad.1452550

Öz

The activities of the ‘city police’ were regulated thanks to the regulations, instructions and petitions created during the Tanzimat Period in the Ottoman bureaucracy. In this way, the jurisdiction of these police officers, among the issues decided by the local council, is limited by instructions and instructions. Thus adopted by the city council, the city police management entered the dresses after the governor's marriage. Since his reign, Şehremaneti has always tried to update the police instructions through “amendments and corrections” according to the needs and rules, especially in Istanbul. Throughout the historical process, other municipalities also adopted the Police Directive developed by the Istanbul Metropolitan Municipality as their model. While the period between 1855 and 1868, when the Dersaadet Municipality Regulation was published, was used as the first period, while the period between 1868 and 1877, when the Dersaadet Municipality Law was issued, was considered as the second period. The last period covers the period from 1877 to the proclamation of the Republic.

Anahtar Kelimeler

Şehremaneti, police, regulations, instructions

OSMANLI DEVLETİ’NDE ZABITA TEŞKİLATI’NIN DÜZENLENMESİ SÜRECİNDE KABUL EDİLEN KANUN, NİZAMNÂME VE DİĞER HUKUKÎ MEVZUAT

Öz

Osmanlı bürokrasisinde Tanzimat Döneminde hazırlanan nizamname, talimatname ve lâyihalar sayesinde ‘şehir polisi’nin görevleri düzenlendi. Bu sayede yerel mecliste karara bağlanan konular arasında bu polislerin yetki sahaları talimat ve yönetmeliklerle sınırlandırıldı. Bu bağlamda belediye meclisi tarafından kabul edilen şehir polisi yönetmeliği, valinin onayının ardından yürürlüğe girdi. Şehremaneti döneminden bu yana, özellikle İstanbul’da değişen ihtiyaçlara ve yasalara göre her zaman polis talimatlarını “tadil ve düzeltmeler” yoluyla güncelleme çabasında oldu. Tarihi süreçte diğer belediyeler de İstanbul Büyükşehir Belediyesi’nin geliştirdiği Zabıta Yönergesi’ni model olarak benimsedi. Şehremanetinin kurulduğu 1855’ten Dersaadet İdare-i Belediye Nizamnamesinin yayınlandığı 1868 yılına kadar olan süreç ilk dönem olmak üzere değerlendirilirken, 1868 ve Dersaadet Belediye Kanunu’nun çıkarıldığı 1877 yılları arası ikinci dönem olarak telakki edilmiştir. Son dönem ise 1877 yılından Cumhuriyetin ilanına kadar olan dönemi kapsamaktadır.

Anahtar Kelimeler

Şehremaneti, zabıta, nizamname, talimatname

Kaynakça

• 26 Mart 1913 tarihli “İdâre-i Umumiye-i Vilayât Kânun-ı Muvakkatı”, Düstur, İkinci tertib, C. 5, ss. 186-216.
• AKAN, E. (2020). “Şehremini Cemil Paşa’nın İstanbul’un Çehresine Katkıları Üzerine Bir İnceleme”, Türk Dünyası Araştırmaları, 125, ss. 193-220.
• AKYILDIZ, A. (1993). Tanzimat Dönemi Osmanlı Merkez Teşkilâtında Reform (1836-1856), İstanbul: Eren Yayıncılık.
• ALYOT, H. (1947). Türkiye’de Zabıta Tarihî Gelişim ve Bugünkü Durum, Ankara: İçişleri Bakanlığı Yayınları.
• ASLAN, O. E. vd. (2002). Belediye Zabıta Hizmetleri Yönetimi, Ankara: Türkiye ve Orta Doğu Amme İdaresi Enstitüsü Yayını No 312.
• AYDIN, M. A. (1992), “Batılılaşma”, DİA, V, ss. 164-165.
• BİLGE, N. (1975). Hukuk Başlangıcı, Ankara: Sevinç Matbaası.
• BOZKURT, N. (2007). “İbrahim Hakkı Paşa’nın 1877 Tarihli Dersaâdet Belediye Kanunu’na Dair Lâyihası”, Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, (18), ss. 21-40.
• ÇADIRCI, M. (1981–1982). “Tanzimat’ın İlanı Sıralarında Osmanlı İmparatorluğunda Kadılık Kurumu ve 1838 Tarihli “Tarîk-i İlmiyye’ye Dâir Ceza Kânunname’si”, AÜDTCF Tarih Araştırmaları Dergisi, XIV-25, ss. 139- 147.
• ÇELİK, Z. (1998). 19. Yüzyılda Osmanlı Başkenti Değişen İstanbul, 2. Baskı, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• DEMİRYÜREK, M. (2014). “Bir İhtisâb Resmi Çeşidi: Gerdek Resmi veya Resm-i Ruhsatiyye”, Kebikeç, 37, ss. 217-231.
• DEVELLİOĞLU, F. (2008). Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat, 25. Baskı, Ankara: Aydın Kitabevi Yay.
• ERDOĞDU, İ. (2000). “Osmanlı İktisadi Düzeninde İhtisâb Müessesi ve Muhtesiplik Üzerine Bir Deneme”, OTAM Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırmaları Uygulama Merkezi Dergisi, C. 11, (11), ss. 123-145.
• ERGİN, O. N. (1995). Mecelle-i Umûr-ı Belediye IV, İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür İşleri Daire Başkanlığı Yayınları No, ss. 21.
• ERGİN, O. N. (1996). İstanbul Şehreminleri, (Hazırlayan: Ahmet Nezih Galitekin), İstanbul: İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür İşleri Daire Başkanlığı Yayınları.
• ERYILMAZ, B. (1992). Tanzimat ve Yönetimde Modernleşme, İstanbul: İşaret yayınları.
• GENÇOĞLU, M. (2011). “1864 ve 1871 Vilâyet Nizamnamelerine Göre Osmanlı Taşra İdaresinde Yeniden Yapılanma”, Çankırı Karatekin Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2 (1), ss. 29-50
• İMRE, Z. (1980). Medenî Hukuka Giriş, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yay.
• KARA, H. (2015). Cemil [Topuzlu] Paşa’nın Belediye Başkanlıkları ve İstanbul’daki İmar Faaliyetleri, (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü.
• KOCA, H. İ. (1996). Kanun ve Nizamnameler Işığında Dersaadet Belediye Teşkilatı (Şehremaneti) (1855-1313), (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• KÜTÜKOĞLU, M. S. (1987). “1826 Düzenlemesinden Sonra İzmir İhtisab Nezâreti”, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Enstitüsü Dergisi, Sayı 13, ss. 481-520.
• MEMİŞ, Ş. (2008). Sehremaneti’nden Büyükşehir’e Belediye Zabıtası Tarihi, İstanbul: İstanbul Büyükşehir Belediyesi Zabıta Daire Başkanlığı.
• MEMİŞ, Ş. (2013). Osmanlı’dan Günümüze Zabıta Albümü, (Proje Koordinatörü: Mustafa Tahmaz), İstanbul: İstanbul Belediye Zabıta Vakfı.
• MEMİŞ, Ş. (2013). Resimli Zabıta Tarihi Şehrin Dostları, (Proje Koordinatörü: İbrahim Köse), İstanbul: İstanbul Belediye Zabıta Vakfı.
• OKÇABOL, D. (2016). Türk Zabıta Tarihi ve Teşkilat Tarihçesi, Ankara: Polis Akademisi Yayınları.
• OKTAY, T. (2005). Osmanlı Belediye Tarihi Araştırmaları ve Kaynak Malzeme Üzerine Notlar, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, (6), ss. 257-282.
• ORTAYLI, İ. (1985). “Tanzimat ve Meşrutiyet Dönemlerinde Yerel Yönetimler”, Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi, I, ss. 231-244.
• ORTAYLI, İ. (1992). “Belediye”, İslam Ansiklopedisi, V, ss. 398-402.
• SEYİTDANLIOĞLU, M. (1995). “Bir Belge Yerel Yönetim Metinleri (I)”, Çağdaş Yerel Yönetimler, IV-6, ss. 85-102.
• SEYİTDANLIOĞLU; M. (1996). “Bir Belge Yerel Yönetim Metinleri (IV) Şehremaneti’nin Kurulusu ve Şehremaneti Nizamnamesi”, Çağdaş Yerel Yönetimler, V-3, ss. 75-82.
• SÖNMEZ, A. (2006). “Zaptiye Teşkilatının Düzenlenmesi (1840-1869)”. Tarih Araştırmaları Dergisi, 25, ss.199-219.
• SÖNMEZ, A. (2012). “Osmanlı Devleti’nde İç Güvenliğin Dönüşümü: Zaptiye Teşkilatı’ndan Jandarma’ya”, Uluslararası Asya ve Kuzey Afrika Çalışmaları Kongresi (10-15 Eylül 2007) Bildirileri, C.VI, 2855-2863, Ankara.
• TAMER, M. (2008). “Belediye Zabıtasının Görev ve Yetkileri”, Terazi -Aylık Hukuk Dergisi, 3 (19), ss. 167-177.
• T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA), İstanbul. BOA.DVN.MKL.(Bâb-ı Âsafî Divan-ı Hümayun Mukavele Kısmı) 00074/00024/001.
• BOA.DVN.MKL. ((Bâb-ı Âsafî Divan-ı Hümayun Mukavele Kısmı) 00014.00016.002.2.
• BOA.ŞD. (Şûra-yı Devlet Evrakı) 00676/00024/001.
• BOA.ŞD. (Şûra-yı Devlet Evrakı) 00853/00049/002.
• TOPRAK, Z. (1994). “Altıncı Daire-i Belediye”, Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, I, ss. 220-223.
• TOPRAK, Z. (1994). “Belediye Zabıtası”, Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, II, ss. 137-148.
• Türk Hukuk Kurumu (1944) Türk Hukuk Lûgati, Ankara: Maarif Matbaası.
• VAN, N. (2015), “Tanzimat’tan Cumhuriyet’e İstanbul’da Güvenlik (1839-1918), Antik Çağ’dan XXI. Yüzyıla”, Büyük İstanbul Tarihi Ansiklopedisi, Cilt: 3, ss. (118-133).