Tıbb-I Nebevî Rivâyetleri Hakkında Bazı Yaklaşımlar (Sûfiler ve Şîa Özelinde)

Yıl 2020, Sayı: 8, 73 - 106, 01.07.2020

Veli Aba

Öz

İnsanoğlunun ortak ürünü kabul edilen tıp ilmine İslâm medeniyetinin sağladığı büyük katkı inkâr edilemez. Hz. Peygamber’in de birtakım tıbbî uygulamaları İslâm’ın genelde bilime özelde tıbba verdiği önemi göstermektedir. Tarihî süreçte İslam’ın tıpla ilişkisinin en önemli yönlerinden biri kuşkusuz sağlıkla ilgili hadislerin/rivayetlerin anlaşılması ve yorumlanmasıdır. Bugüne kadar Tıbb-ı Nebevî kapsamında yapılan birçok farklı çalışmaya bakıldığında genellikle ya Tıbb-ı Nebevî’nin özel bir konusuna ya da tamamına yönelik olduğu görülmektedir. Bu noktada en önemli meselelerden biri Hz. Peygamber’in tıbbî uygulamalarını anlama ve yorumlamada bugünkü yorumlara tesir eden iki önemli ekol olan Sûfîlerin ve Şîa’nın Tıbb-ı Nebevî anlayışlarıdır. Elinizdeki çalışmada zikredilen bu iki grubun birbirine benzer yönleriyle, farklılıkları ele alınacaktır. Ayrıca Sünnî literatürde yer alan tıp içerikli rivayetlerin günümüzde anlaşılması ve yorumlanmasında söz konusu Sûfî ve Şiî ekollerin etkileri ortaya konmaya çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Hadis,, Sünnet,, Sağlık,, Şîa

SOME APPROACHES ABOUT TIBB an-NABAWI RUMORS ( THE SUFIS and THE SHIA IN PARTICULAR)

Öz

The contribution of Islamic civilization into the medicine, which is accepted as the common product of human beings, cannot be denied. Some of the medical practices of the Prophet Muhammad indicate the importance Islam attaches to science in general and to medicine in particular. One of the most important aspects of Islam's relation with medicine in the historical process is to be understood and expressed of the Hadith and accounts concerning health. When many different studies conducted within the scope of Tıbb al-Nabawi are examined, it is seen that their focuses are on either Tıbb an-Nabawi as a whole or a specific subject of it. One of the most important issues in this regard is the approaches of two considerable schools, namely Sufis and Shia, which affect current understandings and interpretations on the Prophet’s medical practices. This study will examine the understandings of these schools comparatively. Also this paper aims to represent the effects of Sufis and Shia on the Sunni understanding of medical accounts.

Anahtar Kelimeler

Hadith,, Sunnah,, Shia

Kaynakça

• Aclûnî, İsmail b. Muhammed b. Abdülhâdî, Keşfu’l-hafâ ve müzîlu’l-ilbâs, (I-II), thk. Abdülhamîd b. Ahmed b. Yusûf b. Hendavî, Mektebetü’l-asriyye, byy., 2000.
• Adlebî, Selahaddin b. Ahmed, Menhecü nakli’l-mutûn inde ulemâi’l-hadîsi’n-Nebeviyye, Dâru’l-âfâki’l-cedîde, Beyrut, 1983.
• Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdillah Ahmed b. Muhammed b. Hanbel eş-Şeybânî, Müsnedu’l-İmâm Ahmed bin Hanbel, (I-XLV), thk. Şuab el-Arnâûd, Âdil Mürşid vd., Müessesetü’r-risâle, 2001.
• Âmilî, eş-Şeyh Hüseyin b. Abdüssamed, Vusûlu’l-ahyâr ilâ usûli’l-ahbâr, thk. es-Seyyid Abdüllatif Kuhkemerî, byy., 1041.
• Apaydın, H. Yunus, “Nasları Anlamada Yöntem Sorunu”, Marife: Bilimsel Birikim, c.2, sy.1, 2002/Bahar.
• Atmaca, Veli, Hadislerde Rukye, Rağbet Yay., İstanbul, 2010.
• Atmaca, Veli, Tarih Boyunca Hastalık Algılamasında Dua Şifa İlişkisi, Gerekli Kitap, İstanbul, 2011.
• Atmaca, Tarih Boyunca İnanç ve Tıp -İnanç Tıp ve Büyünün Ortak Serüveni, Gerekli Kitap, İstanbul 2011.
• Atmaca, Veli, “Hadisleri Bakımından Cevahiru’l- Ebrar min Emvaci’l- Bihar (Yesevi Menakıbnamesi) Üzerine Bir İnceleme”, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt: 11 Sayı: 2, Sayfa: 327-344, ELAZIĞ-2001.
• Aydınlı, Abdullah, Doğuş Devrinde Tasavvuf ve Hadis, Sehâ Neşriyat, İstanbul, 1986.
• Buhârî, Ebû Abdillah Muhammed b. İsmâîl b. İbrahim, Sahîh, (I-IX), thk. Muhammed. b. Züheyr b. Nâsır en-Nâsır, Dâru tavki’n-necât, byy., 1422.
• Coşkun, İbrahim, “Şia’da İmamların Otoritesi”, Dicle Üniveresitesi İlahiyat Fakültesi Yay., Cilt: VII, Sayı: I, Diyarbakır, 2005.
• Cürcânî, Ebü’l-Hasen Alî b. Muhammed b. Alî es-Seyyid eş-Şerîf el-Cürcânî el-Hanefî, Kitâbü’t-ta’rîfât, Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, Beyrut, 1983.
• Çiştî, Şeyh Hakîm Muînüddin, Sûfî Tıbbı, Çev. Hayrettin Tekümit, İnsan Yay., İstanbul, 1997.
• Dumanlı, Ayşe, Şî'â'ya Göre Rukye Rivayetleri ve Ehl-i Sünnet Rivayetleri İle Mukayesesi (Kitâbu Tıbbı Ehl-i Beyti'n-Nebî Özelinde), Basılmamış Yüsksek Lisans Tezi, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimlere Enstitüsü, Elazığ, 2012.
• Ebû Dâvûd, Süleyman b. el-Eş’as es-Sicistânî, Sünen, (I-IV), thk. Muhammed Muhyiddin Abdülhamid, Mektebetü’l-asriyye, Beyrut, ts.
• Ebû Nuaym el- Isfehânî, Ahmed b. Abdullah b. İshak, Hılyetü’l-evliyâ ve tabakâtü’l-asfiyâ, (I-X), Dâru’l-kütübi’l- ilmiyye, Beyrut, 1409.
• Ebû Tâlib el-Mekkî, Muhammed b. Alî b. Atıyye, Kûtu’l-kulûb, (I-II), thk. Âsım İbrahim el-Kiyâlî, Dârul’l-kütübi’l-ilmiyye, Beyrut, 2005.
• Eşarî, Ebu’l-Hasan Ali b. İsmail, Makâlâtü’l-İslâmiyyîn ve İhtilâfü’l-Musallîn, thk. Muhammed Muhyiddin Abdulhamit, Beyrut, 1411/1990.
• Fazlurrahman, İslâm Geleneğinde Sağlık ve Tıp, (çev.: Adnan Bülent Baloğlu, Adil Çiftçi), Ankara Okulu Yay., Ankara, 1997.
• Filiz, Şahin, İslam Felsefesinde Mistik Bilginin Yeri, İnsan Yay., İstanbul, 1995.
• Gazzâlî, Ebû Hamid Hüccetü’l-İslâm Muhammed b. Muhammed, İhyâ’ü ulûmi’d-dîn, Dârul’l-ma’rife, Beyrut, ts.
• - el-Münkızu min’d-dalâl, Dâru’l-kütübi’l-hadîsiyye, Mısır, ts.
• - Tehâfütü’lfelâsife, thk. Süleyman Dünya, Dâru’l-meârif, Kahire, ts.
• Güngör, Erol, İslam Tasavvufunun Meseleleri, Ötüken Yay., İstanbul, 1982.
• Hâkim en-Neysâbûrî, Ebû Abdillah Muhammed b. Abdullah b. Muhammed, el-Müstedrek ale’s-Sahîhayn, (I-IV), thk. Mustafa Abdülkâdir Atâ, Dârul’lkütübi’l-ilmiyye, Beyrut, 1990.
• Hakîm Tirmizî, Ebû Abdillah Muhammed, Kitâbu hatmi’l-evliyâ, thk. Osman İsmail Yahya, Beyrut, 1965.
• Hicâzî, Hüsrev Şâhi es-Seyyid Mehdî, Dürerü’l-ahbâr, Müessesetü âli’l-beyt, Tahran, 1419.
• Hillî, İbnü’l-Mutahhar Cemâleddin Hasan b. Yusuf, Minhâcü’l-kerâme fî ma’rifeti’l-imâme, thk. Abdürrahim Mübarek, İsfehan, ts.
• Hurr el-Âmîlî, Ebû Ca’fer Muhammed b. Hasan, Vesâilü’ş-Şîa ilâ tahsîl mesâilü’ş-şerîa, thk. Şeyh Muhammed Râzî, Dâru ihyâ’i-türâsi’l-arabî, Beyrut, ts.
• Hücvirî, Ebü’l-Hasen Alî b. Osmân b. Ebî Alî el-Cüllâbî, Keşfü’l-mahcûb (Hakîkat Bilgisi), haz. Süleyman Uludağ, İstanbul, 1982.
• Hüseyin b. Bistâm, Abdullah b. Bistâm, İmamların Tıbbı, (Trc. Hayrettİn Tekümit), İstanbul 2000.
• İbn Babeveyh, Ebû Cafer Şeyh Saduk Muhammed b. Ali b. Hüseyin, Risâletü’l-itikâdi’l-İmâmiyye, (Şii İmamiyyenin İnanç Esasları), çev. Ethem Ruhi Fığlalı, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yay., Ankara, 1978.
• İbn Mâce, Ebû Abdillah Muhammed b. Yezid el-Kazvînî, Sünen, (I- II), thk. Muhammed Fuâd Abdulbâkî, Dâru ihyâi kütübi’l-arabî, byy., ts.
• İbnu’l-Cevzî, Ebu’l-Ferec Abdurrahman, Telbîsu İblîs, Dâru’l-fikr, Beyrut, 2001.
• İbnü’l- Arabî, Muhyiddîn, el-Futûhâtü’l-Mekkiyye, (I-IV), thk. Osman Yahya, Kahire, 1972.
• ---el-Fütûhâtü’l-Mekkiyye, (taktim), M. Mataracı, Beyrut, 1414/1994.
• İmâm Rızâ, Ebü’l-Hasan Ali bin Musa, Tıbbu’l-İmâm er-Rızâ (er-Risâletü’z-zehebiyye), thk. Muhammed Mehdî Necfâ, Mektebetü’l-imâmi’l-hakîmi’l-âmme, byy., 1982.
• Kesgin, Salih, Hadisin Tespit ve Değerlendirilmesinde Anlama Sorunu, (Basılmamış Doktora Tezi), Ondokuz Mayıs Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Samsun, 2011.
• Koç, Turan, Din Dili, İz Yayıncılık, İstanbul, 1998.
• Konevî, Sadreddin, Miftâhü ğaybi’l-cem ve tafsîluh, thk. M. Hacevî, Tahran, 1374/1979.
• Kuşeyrî, Ebu’l- Kâsım Abdülkerim b. Hevâzin, er-Risâle, (I-II), thk. Abdülhalim Mahmud-Mahmud b. eş-Şerîf, Dâru’l-meârif, Kahire, ts.
• ---Letâifü’l-işârât, thk. İbrahi el-Besyûnî, Mısır, ts.
• Kutluay, İbrahim, İmâmiyye Şîası’na Göre Cerh ve Ta’dîl, Rağbet Yay., İstanbul, 2012.
• Kuzudişli, Bekir, Şîa ve Hadis, Klasik, İstanbul, 2017.
• Küçük, Hülya- Yeğin, Zeynep Arzu, Tasavvuf ve Tıp, Ensar, İstanbul, 2016.
• Küleynî, Ebû Cafer Muhammed b. Yakub, el-Usûl mine '1-Kâfî, Şiraz, 1347.
• Muhâsibî, Ebû Abdillah el-Hâris b. Esed, er-Riâye li hukûkıllâh, thk. Abdülkadir Ahmed Atâ, Beyrut, ths.
• Muhsin Akîl, Tıbbu’l-İmâm Ali, Dâru’l-muhaccetü’l-beydâ, byy., 2003.
• Münâvî, Zeynüddîn Muhammed, Feyzu’l-kadîr şerhu’l- Câmii’s-sağîr, (I-VI), el-Mektebetü’t-ticâriyetü’l-kübrâ, Mısır, 1356.
• Öz, Şaban, Şîa ve Tarih, Araştırma Yay., Ankara, 2013.
• Saîd Akîl Sirâc Saîd, Sılatullâhi bi’l-kevn fi’t-tasavvufi’l-felsefî, (Basılmamış Doktora Tezi), Mekke, 1414.
• Sakallı,Talat, Rüyâ ve Hadis Rivayeti, Isparta: Tokoloğlu Ofset Yay., Isparta, 1994.
• Saklan, Bilal, Hadis İlimleri Açısından Muhaddis Sufiler ve Sufi Muhaddisler (H. IV/M.X. Asır), Beyaz Kitapevi Yay., Ankara, 1971.
• Sehâvî, Ebü’l-Hayr Şemsüddîn Muhammed b. Abdurrahmân b. Muhammed, el-Makâsıdü’l-hasene fî beyâni kesîrin mine’l-ehâdîsi’l-müştehire ale’l-elsine, thk. Muhammed Osman Hışt, Dâru’l-kitâbi’l-arabî, Beyrut, 1985.
• Serrâc, Ebû Nasr et-Tûsî, el-Luma, thk. Abdülhalim Mahmûd-Abdülbaki Sürûr, Dârul’l-kütübi’l-hadîsiyye, Mısır, 1960.
• Seyyid Abdullah Şübr, Tıbbu’l-eimme, (I-II), Dâru’l-murtezâ, Beyrut, 2009.
• Subkî, Tâcüddîn Abdulvehhâb b. Takiyyuddîn, Tabakâtu’ş-Şâfiîyyeti’l-kübrâ, (I-X), thk. Mahmud Muhammed et-Tanâhî, byy.,1413.
• Şeker, Necmeddin, Tasavvufta Hadis Yorumu, Ankara, 2016.
• Tartı, Nevzat‚ “Rüyâ Kültürü ve Hadisçi Karizması”, Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi, VI, (2006) Sayı: 3, s. 9-40.
• Tirmizî, Ebû İsâ Muhammed b. Îsâ, Sünen, (I-VI), thk. Beşşâr Avvâd Ma’rûf, Dâru’lgarbi’l-İslâmî, Beyrut, 1998.
• Topaloğlu, Bekir, Kelam İlmi, İstanbul, 1993.
• Tûsî, Ebû Cafer Muhammed b. Hasan, Uddetü’l-usûl, (I-II), thk. Muhammed Mehdî Necef, Halîl b. Gâzî el-Kazvînî, Müessesetü’l-âli’l-beyt, Kum, ts.
• Türcan, Zişan, Hadis Şerh Geleneği, TDV Yay., Ankara, 2011.
• Uysal, Muhittin, Tasavvuf Kültüründe Hadis, Ensar, İstanbul, 2012.
• Uzluk, F:N., Genel Tıp Tarihi, Ankara, 1958.
• Yavuz, S. Sabri, İslam Düşüncesinde Nübüvvet, (Basılmamış Doktora Tezi), İstanbul, 1994.
• Yıldırım, Ahmet, Tasavvufun Temel Öğretilerinin Hadislerdeki Dayanakları, TDV., Ankara, 2000.
• Yıldırım, Enbiya‚ “Beyhakî ve Hadis Rivayetinde Rüyâya Verdiği Değer”, CÜİFD., c.5, 2001.