Alimlerin birbirlerini eleştirmeleri, hakikat ve doğruya ulaşmayı, eksikleri tamamlamayı, boşlukları doldurmayı hedeflemekte olup, mütekaddimûn ve müteahhirûn alimlerinden müdikkik ve muhakkik olanların takip ettiği bir usuldür. İslam alimleri doğruyu bulmak ve tamamlamak kastıyla sürekli birbirlerini eleştirmişlerdir. Bu eleştirilerin asıl sebebi ise Şiriatı aslına uygun bir şekilde koruma ile ilim ve faydalı bilgileri yayma isteğidir. Bu araştırma İbn Hacer'in el-İsâbe fî temyîzi's-sahâbe isimli eserinin incelenip, el-Kadı Abdulbâkî b. Hüseyin b. Kâni'in Mu'cemü's-sahâbe isimli eserindeki tespitlerine yönelik eleştirilerini bulmayı amaçlamaktadır. Araştırma, sahabe biyografisi hakkında eser yazan mutekaddimûn alimlerden, şöhret ve ilim açısından önder kabul edilen İbn Kâni ' hakkında olması sebebiyle önem arz etmektedir. İbn Kâni'ye eleştirileri yönelten alimin muhakkik ve müdekkik yönüyle tanınan İbn Hacer olması araştırmanın önemini artırmaktadır. İbn Hacer'in eleştirileri iki kısma ayrılmaktadır. Birinci kısım, İbn Kâni'in sahâbeden kabul etmesine rağmen İbn Hacer'in itirazları ile ilgilidir. İkinci kısım ise İbn Kâni'in isim, lakap ve künâlar konusundaki tashîf ve tahrîfleri ile ilgilidir.
Araştırmacı, eleştirileri bir araya getirerek İbn Hacer'in isabet edip etmediğini tespit etmeye çalışmıştır. Eleştiri konuları tespit edilirken istikrâ metodu, bu konuları diğer alimlerin görüşleriyle kıyaslayıp; doğruyu tespit ederken analitik yöntem kullanılmıştır. Kıyaslama yapılırken güvenilir cerh taʿdîl imamları ve mütahassıs alimlerin görüşleri, konuyla ilgili kaynaklar çerçevesinde değerlendirilerek kıyasta asıl olarak alınmıştır. Araştırmanın neticelerine göre İbn Hacer, İbn Kâni'ye yaptığı gerek sahâbe tespiti gerekse de isim lakap ve künye ile ilgili eleştirilerinde haklı olduğu ortaya çıkmıştır. Bu eleştirilerin bir kısmında İbn Kâni' bilgiyi hocalarından mezkûr şekilde aldı diyerek mazur görülse de diğer kısımda hataya işaret etmemesi veya hatalı bilgiyi eleştirmemesi sebebiyle mazur görülemez.
Hadis İbn Kâni'nin Mu'cem'i el-İsâbe fî temyîzi's-sahâbe İbn Hacer Eleştiri
تعقبات العلماء لبعضهم البعض بغية الوصول إلى الحقيقة والصواب، ورجاء سد الخلل وإكمال النقص؛ مسلك سار عليه المتقدمون والمتأخرون من النقاد والمحققين، وما فتئوا لحظة يستدركون على بعضهم تصحيحاً وتكميلاً؛ كل ذلك صيانة للشرع، ونشراً للعلم والفائدة. ومن هذا المنطلق يهدف هذا البحث إلى سبر كتاب(الإصابة في تمييز الصحابة) للحافظ ابن حجر وجمع المواضع التي تعقب فيها على القاضي عبد الباقي بن حسين ابن قانع في كتابه معجم الصحابة، وتأتي أهمية الدراسة من كونها تتناول مصنفاً متقدماً في تراجم الصحابة وأحوالهم، ومن شهرة مؤلفه بين علماء عصره وتقدمه في العلم، ومن ناحية أخرى صدور هذه الاستدراكات من إمام فذ من أئمة النقد والتحقيق كابن حجر العسقلاني. وانقسمت هذه التعقبات إلى قسمين، الأول منها جاء في نفي الصحبة عن جمع انفرد ابن قانع بإثباتها لهم، والثاني جاء في التصحيف والتحريف الذي وقع لابن قانع في أسماء عدد من الصحابة وأنسابهم وكناهم.
قد قام الباحث بجمع هذه التعقبات، ودراستها ؛ لبيان مدى إصابة الحافظ ابن حجر فيها، واتبع في دراسته المنهج الاستقرائي عند جمع التعقبات، والمنهج التحليلي النقدي عند دراستها ومقارنتها واختيار الصواب منها، معتمداً على أقوال المختصين في الجرح والتعديل من العلماء، والمصادر المتنوعة ذات الصلة بالموضوع. ومما خلص إليه البحث إصابة ابن حجر في استدراكاته على ابن قانع، سواء المتعلق منها بنفي الصحبة، أو المتعلق منها بالوهم في أسماء الصحابة وكناهم وأنسابهم مما وقع لابن قانع في كتابه، وإن كان يعذر في قسم منها؛ إذ إنه أداها كما تحملها عن شيوخه، ولا يعذر في القسم الآخر؛ لوجود وهم بيّن فيها، لم يتعقبه أو يشر إليه.
Birincil Dil | Arapça |
---|---|
Konular | Sosyal Bilimlerin Tarihi |
Bölüm | Araştırma Makaleleri |
Yazarlar | |
Yayımlanma Tarihi | 1 Ocak 2023 |
Gönderilme Tarihi | 7 Ekim 2022 |
Yayımlandığı Sayı | Yıl 2023 Sayı: 14 |