Mübarek Gecelerde Kılınan Nafile Namazların Bid‘atliği Meselesine Eleştiriler Bir Yaklaşım

Yıl 2024, Sayı: 16, 105 - 123, 30.04.2024

Hasan Gümüşoğlu

https://doi.org/10.56288/siyer.1451509

Öz

Âlimler, bidʿatin dinen sapkınlık ve kabul edilmez olduğunda hemfikir olmakla birlikte bidʿatin kapsamı ve niteliği konusunda farklı görüşler ileri sürmüşlerdir. Âlimlerin bir kısmı bidʿatin kapsamını oldukça geniş tutup dine taalluk etmediği halde pek çok hususu bidʿat olarak kabul ederken, bir kısım âlimler; bidʿati, hasene ve seyyie olmak üzere ikiye ayırarak sadece bidʿat-i seyyienin batıl olduğunu söylemiştir. Sa‘deddîn et-Teftâzânî, mutaassıp kimselerin bidʿati yanlış anladıklarını belirtip yeni olan her şeyin bidʿatin kapsamına alınarak bunlara karşı çıkılmasının yanlış olduğunu ifade etmiştir. Sahâbe devrinden sonra dine yapılan bir ilaveyi veya eksiltmeyi bidʿat olarak açıklayan Birgivî Mehmed Efendi, bidʿatin bazısının küfür, bazısının ise zina ve adam öldürmek gibi büyük günah olduğunu belirtmiştir. Ebü’l-Ferec, Mevzûat isimli eserinde Regâib ve Berât gibi gecelerde kılınan namazların yanı sıra tesbih namazı başta olmak üzere kılındığında büyük sevap olduğu ifade edilen nafile namazlarla ilgili hadislerin büyük çoğunluğunun “mevzu” ve bu namazların bidʿat olduğunu söylemiştir. Âlimlerin ekseri, İbnü’l-Cevzî’nin zayıf hadislerin yanı sıra sahih ve Kütüb-i Sitte’de yer alan bazı hadislere mevzu hükmü vermekte aşırıya gittiğine dikkat çekmişler ve amelî konularda zayıf hadisler ile istidlalin caiz olduğuna vurgu yapmışlardır. İbnü’l-Cevzî’nin uydurma ve batıl kabul ettiği pek çok hadisi Beyhakî gibi meşhur muhaddislerin naklettiklerini ifade eden Süyûtî, ilgili hadislerin arasında mevzu değil de zayıf hadisler bulunduğuna işaret ederek bu yaklaşımı tenkit etmiştir. Aliyyü’l-Kārî, Regâib namazının bidʿat ve dalâlet olarak nitelemesini eleştirerek en hayırlı ibadet olan namazı kılan kimsenin kınanmaması gerektiğini savunmuş ve mekruh vakitlerin dışında nafile namaz kılmanın her zaman caiz olduğunu söylemiştir. Bu konuda özellikle Allah’a yakınlık için en önemli ibadet olan bir namazın belirli esaslar çerçevesinde kılmanın caiz olmasına ve aralarında âlim ve şeyhlerin bulunduğu meşhur zatların bu namazları kılmaya büyük hassasiyet göstermesine atıfta bulunulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Tasavvuf, Sünnet, Bid’at, Nafile Namazlar

A Critical Approach to Those Who Accept Bid’ah of Nafilah Prayers on Blessed Nights

Öz

Although scholars agree that bid’ah is religiously heretical and unacceptable, they have different views on the scope and nature of bid’ah. While some of them considered the scope of bid’ah to be quite broad and accepted many issues as bida’ah that they did not pertain to religion, some other scholars divided bid’ah into two as hasana and sayyia and said that only bid’ah al-sayyia is invalid. Sa'deddin Taftāzānī stated that the bigoted people misunderstood the bid'ah, and that it is wrong to oppose everything new by taking it within the scope of the bid'ah. Birgivī Mehmed Efendi, who explained any addition or reduction made to the religion after the time of the companions as bid'ah, thought that some of the bid'ats are kufr and some are major sins such as adultery and murder. Ibn al-Jawzi, in his book “Mewdu’at” stated that most of the hadīths concerning the prayers performed on nights, such as Regāib and Berāt, as well as the prayers of tasbih and other supererogatory prayers, which are said to have great rewards, are "mubūq" and that these prayers are bidʿat. Aliyy al-Kārī criticized the characterization of performing the Regāib prayer as an innovation and heresy and did not find it appropriate to condemn anyone who performs the prayer, which is the best worship, even if it is fabricated, alone or with the congregation, and drew attention to the fact that it is always permissible to perform voluntary prayers except during makruh times. In this regard, it has been mentioned that it is permissible to perform a prayer, which is the most important worship for closeness to Allah, within the framework of certain principles and that famous figures, among whom are scholars and sheikhs, show great sensitivity to perform these prayers.

Anahtar Kelimeler

Sufism, Sunnah, Bid’ah, Nafilah Prayers, Holy Night.

Kaynakça

• Ahmed b. Hanbel. Ebû Abdillâh Ahmed b. Muhammed b. Hanbel eş-Şeybânî. el-Müsned. 10 Cilt. Beyrut: y.y., 1405.
• Aliyyü’l-Kārî. el-Esrârü’l-merfû‘a fi’l-ahbâri’l-mevzû‘a. thk. Muhammed b. Lütfî. Beyrut: Mektebetü’l-İslâmî, 1986.
• Aliyyü’l-Kārî. el-Edeb fî Receb. thk. Hasen Selmân. Beyrut: Mektebetü’l-İslâmî, 1991.
• Askalânî, İbn Hacer. el-Kavlü’l-müsedded fi’z-zebbi1’ani’l-Müsned li’l-İmâm Ahmed. Kahire: Mektebetü İbn Teymiyye, 1401.
• Askalânî, İbn Hacer. Fethu’l-bâri bi-şerhi Sahîhi’l-Buhârî. nşr. Muhıbbüddîn el-Hatîb-v.dğr. 13 Cilt. Kahire: Dâru’r-Reyyân, 1987.
• Askalânî, İbn Hacer. Tebyînü’l-‘aceb bimâ verade fî şehri Receb. thk. Târık b. ‘Ivadullâh. Kahire: Müessesetü Kurtuba, ts.
• Aynî, Ebû Muhammed Bedrüddîn. el-Binâye şerhü’l-Hidâye. 13 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1990.
• Aynî, Ebu Muhammed Bedrüddîn. Umdetu’l-kārî Şerhu Sahihi’l-Buhârî. 25 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2001.
• Azîmâbâdî, Ebü't-Tayyîb Muhammed. Avnü'l-mâ‘bûd şerhu Süneni Ebî Dâvûd. thk. Abdurrahmân Muhammed Osmân. 14 Cilt. Medine: el-Mektebetü’s-Selefiyye, 1969.
• Beyhakî, Ebû Bekir Ahmed b. Hüseyin. es-Sünenü’l-kübrâ. 11 Cilt. Haydarâbât: Dâiratü’l-Ma‘ârifi’l-Osmâniyye, 1346.
• Beyhakî, Ebû Bekir Ahmed b. Hüseyin. es-Sünenü’s-sağîr. thk. Abdülmu‘tî Emîn. 4 Cilt. y.y., ts.
• Beyhakî, Ebû Bekr Ahmed b. Hüseyin. Şu‘abü’l-îmân. nşr. Ebû Hâcir Muhammed b. Saîd. 9 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2000.
• Beyhakî, Ebû Bekir Ahmed b. Hüseyin. el-Medhal ilâ ‘ilmi’s-sünen. nşr. Muhammed Gavvâme. Kahire: Dâru’l-Yüsr, 2017.
• Beyhakî, Ebû Bekir Ahmed b. Hüseyin. Fezâilü’l-evkât. thk. H. Mahmûd Abdüssemî‘i. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1997.
• Bezzâzî, Hâfuzüddîn Muhammed b. Muhammed el-Kerderî. el-Fetâva’l-Bezzâziyye (el-Fetâva’l-Hindiyye’nin kenarında) 4 Cilt. Bulak: el-Matbaatü’l-Kübra’l-Emîriyye, 1310.
• Birgivî Mehmed Efendi. et-Tarîkatü’l-Muhammediyye ve’s-siretü’l-Ahmediyye. Dımaşk: Dâru’l-Kalem, 2011.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâil. el-Câmi‘u’s-sahîh. 4 Cilt. Kahire: Mektebetü’s-Selefiyye, 1400.
• Buharî, Ebû Abdullah Muhammed İsmâîl. Târihu’l-kebîr. 9 Cilt. Haydarâbât: y.y., 1360.
• Bursevî, İsmail Hakkı. Hadîs-i erbaîn Tercümesi ve Şerhi. İstanbul: Mahmud Bey Matbaası, 1317.
• Cezîrî, Abdurrahman b. Muhammed b. İvaz. Kitâbü’l-Fıkh ‘ale’l-mezâhibi’l-erba‘a. nşr. Mahmûd Ömer ed-Dimyâtî. 5 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1971.
• Cürcânî, Seyyid Şerif. Ta’rifât. nşr. Abdurrahman Umeyra. Beyrut: Dâru’t-Tıbâtü’l-Âmire, 1987.
• Dihlevî, Abdülhak b. Seyfeddîn. Mâ sebete bi’s-sünne fî eyyâmi’s-sene. thk. Esedullâh b. Şiramîn. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2018.
• Ebû Dâvûd, Süleyman b. el-Eşʿas es-Sicistânî. es-Sünen. nşr. Muhammed Nâsıruddîn el-Elbânî. 5 Cilt. Riyad: Mektebetü’l-Maʿarif, 1424.
• Ebüssuûd Efendi. Fetevâ-yı Ebussuûd Efendi Aleyhirrahme. (İstanbul: İstanbul Büyükşehir Belediyesi Atatürk Kitaplığı, B.17/2.
• Fâtih Vakfiyesi, TKGM-d-02147-00121.
• Fîrûzâbâdî, Muhammed Ebü’t-Tâhir. Kâmûs Tercemesi. trc. Âsım Efendi. 4 Cilt. İstanbul: Bahriye Matbaası, 1305.
• Gazzâlî, Ebû Hamid Muhammed. İhyâü ulûmi’d-dîn. 4 Cilt. Kahire: y.y., 1957.
• Gazzâlî, Ebû Hâmid Muhammed. el-Vasît fi’l-mezhep. thk. Ahmed Mahmûd İbrahîm. 7 Cilt. Kahire: Dâru’s-Selâm, 1997.
• Gazzâlî, Ebû Hâmid Muhammed. el-Münkız mine’d-dalâl. thk. Ahmed Şemsüddîn. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1998.
• Gazzâlî, Ebû Hâmid Muhammed. İlcâmü’l-avâm an ilmi’l-kelâm (Mecmû‘atu resâil). Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1994.
• Haddâd, Ebû Bekir. Cevheretü’n-neyyire. İstanbul: Mahmud Bey Matbaası, 1314.
• İbn Abdüsselâm, İzzeddîn. Kavâ‘idü’l-ahkâm fî mesâlihi’l-enâm. thk. Tâhâ Abdurraûf S‘ad. Kahire: Mektebetü’l-Külliyâti’l-Ezheriyye, 1991.
• İbn Âbidîn, Muhammed Emîn b. Ömer b. Abdülazîz. Reddü’l-muhtâr ale’d-Dürri’l-muhtâr şerh Tenvîri’l-ebsâr. 12 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1994.
• İbn Mâce, Ebû Abdullah Muhammed b. Yezîd el-Kazvînî. es-Sünen. nşr. Muhammed. F. Abdülbâkî, 2 Cilt. Kahire: Dâru İhyâi kütübi’l-Arabiyye, 1954.
• İbn Nüceym, Zeynüddîn Zeyn b. İbrahîm b. Muhammed. el-Bahrü’r-râik şerhu Kenzi’d-dekâik. 9 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2013.
• İbn Receb, Abdurrahmân b. Ahmed. ez-Zeyl alâ Tabakâti’l-Hanâbile. nşr. Abdurrahmân b. Süleymân. 5 Cilt. Riyad: Mektebetü’l-Abikân, 1425.
• İbn Teymiyye, Takiyyüddîn. Mecmûatü’l-fetâvâ. nşr. Âmir el-Cezzâr-Enver el-Bâz. 37 Cilt. Mansûre: Dâru’l-Vefâ, 2005.
• İbnü’l-Arabî, Muhyiddîn. Fütûhâtü’l-Mekkiye. nşr. Osman Yahya-İbrahim Medkûr. 14 Cilt. Kahire: el-Mektebetü’l-Arabiyye, 1985.
• İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec Abdurrahmân. el-Mevzû‘ât. nşr. Abdurrahmân Muhammed Osmân. Medine: Mektebetü’s-Selefiyye, 1966.
• İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec Abdurrahmân. Telbîsü İblîs. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 2001.
• İbnü’l-Esîr Mübarek b. Muhammed. Câmi‘u’l-usûl fî ehâdîsi’r-Resûl. nşr. Abdülkkâdir el-Arnaût. 12 Cilt. Dımaşk: Mektebetü’l-Hülvânî, 1971.
• İbnü’l-Esîr, Ebü’l-Hasen İzzüddîn. Üsdü’l-gâbe fî ma‘rifeti’s-sahabe. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts.
• İbnü’s-Salâh, Takıyyüddîn Osmân eş-Şehrezûrî. ‘Ulûmü’l-hadîs. nşr. Nûeddîn Itr. Dımaşk: Dârul-Fikri, 1986.
• İmam Mâlik. el-Muvatta’. nşr. Muhammed Fuâd Abdülbâki. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 1985.
• İmâm-ı Rabbânî Ahmed Fârûk es-Serhendî. Mektûbât. 3 Cilt. İstanbul: Fazilet Neşriyat, t.y.
• Karafî, Şihâbüddîn Ebü’l-Abbâs Ahmed. el-Fürûk. Beyrut: Müessesetü’r-Resâil, 2003.
• Kâtib Çelebi. Mîzanü’l-hak fî ihtiyâri’l-hak. İstanbul: Ali Rızâ Efendi Matbaası, 1286.
• Kudûrî, Ebü’l_Hüseyn Ahmed b. Ebî Bekr Muhammed b. Ahmed. Muhtasaru’l-Kudûrî. İstanbul: y.y., 1317.
• Kudûrî, Ebü’l_Hüseyn Ahmed b. Ebî Bekr Muhammed b. Ahmed. Şerhu Muhtasari’l-Kerhî. İstanbul: Millet Kütüphanesi, Feyzullah Efendi, 804.
• Kuşeyrî, Ebu’l-Kâsım Abdülkerim. er-Risâletü’l-Kuşeyriyye. Kahire: Dâru’ş-Şa‘b, 1989.
• Makdisî, Ebû Şâme Şihâbüddîn Abdurrahman. el-Bâ‘is ‘alâ inkâri’l-bida‘ ve’l-havâdîs. Mekke: Matbatü’n-Nehda, 1981.
• Mekkî, Ebû Tâlib Muhammed. Kûtu’l-kulûb, thk. Mahmûud İbrahim. 2 Cilt. Kahire: Dâru’t-Türâs, 2001.
• Merginânî, Burhâneddîn Ali b. Ebî Bekr. el-Hidâye şerhu Bidâyeti’l-mübtedî. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2010.
• Mervezî, Muhammed b. Nasr. Kitâbu Kıyâmi Ramazân. nşr. Ahmed Aşûr-Cemâl Abdülmü’min el-Kûmî. Kahire: Dârul- İ‘tisâm, 1994.
• Molla Hüsrev. Dürerü’l-Hükkâm fî şerhi Gureri’l-ahkâm. 2 Cilt. İstanbul: Matbaatu Muhammed Esa‘d, 1299.
• Mollaibrahimoğlu, Cemil Cahit. “Regâib ve Berat Geceleri ile Âşûrâ Günü Namazları ve Rivayetleri”. Rize İlahiyat Dergisi 23 (Nisan 2023), 61-77.
• Münzirî, Ebû Muhammed Zekiyyüddîn. et-Terğîb ve’t-terhîb. 4 Cilt. Kahire: Mektebetü’l-Kayyime, ts.
• Müslim, Ebu’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc en-Kuşeyrî, el-Câmiʿu’ṣ-ṣaḥîḥ. 8 Cilt. İstanbul: Matbatü’l-Âmire, 1329.
• Nevevî, Ebû Zekeriyâ Yahya b. Şeref. Sahîhu Müslim bi Şerhi Nevevî. 18 Cilt. Kahire: Matbaatü’l-Mısrıyye, 1929.
• Nevevî, Ebû Zekeriyâ Yahya b. Şeref. Şerhu Metni’l-erba‘în fi’l-ehâdîs-sahîhati’n-Nebeviyye. Dımaşk: Dâru’l-Feth, 1984.
• Râzî, Fahrddîn. Mefâtihu’l-gayb. 32 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabiyye, 1981.
• Remlî, Hayruddîn b. Ahmed. Hâşiyetü’l-Bahri’r-râ’ik. İstanbul: Nuruosmâniye Kütüphanesi, 1446.
• Serahsî, Şemsüleimme. el-Mebsût. 31 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Ma’rife, 1989.
• Serrâc, Ebû Nasr. el-Lüma’. Kahire: Dâru’l-Kütübi’l-Hadîse, 1960.
• Süyûtî, Celâddîn. et-Ta‘akkubât ‘ale Mevzû‘âti İbni’l-Cevzî. thk. Abdullah Şa‘bân. Mısır: Dâru Mekketü’l-Mükerreme, 2004.
• Süyûtî, Celâleddîn. ed-Dürrü’l-Mensûr fi’t-tefsîr bi’l-me’sûr. thk. Abdullah b. Abdülmuhsin et-Türkî. 17 Cilt. Kahire: Merkezü Hicr, 2003.
• Süyûtî, Celâleddîn. el-Hâvî li’l-fetâvâ fi’l-fıkh ve ulûmi’t-tefsîr ve’l-hadîs ve’l-usûl. thk. Abdüllatîf Hasen Abdurrahmân. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2000.
• Süyûtî, Celâleddîn. el-Leâli’l-masnû‘a fi’l-ehâdîsi’l-mevzûa. Beyrut: Dâru’l-Ma‘rife, ty.
• Şâtıbî, İbrâhim b. Mûsâ. el-‘İtsâm. nşr. Ebû Ubeyde Meşhûr. 4 Cilt. Ammân: ed-Dâru’l-Eseriyye, 2007.
• Şürünbülâlî, Ebu’l-İhlâs Hasan b. Ammâr. İmdâdü’l-fettâh Şerhu Nûri’l-îzâh ve necâti’l-ervâh, nşr. Beşşâr Bekrî Arâbî. Dımaşk: y.y., 2002.
• Şürünbülâlî, Ebu’l-İhlâs Hasan b. Ammâr. Nûru’l-îzâh ve necâtü’l-ervâh. nşr. Ebû Zeyd Şelebî. Kahire: y.y., 1958.
• Taberî, Ebû Câfer Muhammed b. Cerir. Târihu’t-Taberî (Târîhu’r-rusül ve’l-mülûk). 11 Cilt. Kahire: Dâru’l-Ma‘ârîf, 1970.
• Tahâvî, Ebû Ca‘fer Ahmed b. Muhammed. Muhtasaru İhtilâfu’l-ulemâ. ihts. Ebû Bekir Ahmed b. Ali el-Cessâs. thk. A. Nezîr Ahmed. 5 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Beşâiri’l-İslâmiyye, 1995.
• Tahâvî, Ebû Ca‘fer Ahmed b. Muhammed. Şerhu Me‘âni’l-âsâr. thk. Muhammed Zührî-Muhammed Seyyîd Câdülhak. 5 Cilt. Beyrut: Âlemül-Kütüb, 1994.
• Teftâzânî, Sa’du’dîn Mes’ud b. Ömer. Şerhu’l-Makâsıd. 5 Cilt. Beyrut: Âlemü’l-Kütüb, 1989.
• Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed b. Sevre. “el-Câmiʿu’ṣ-ṣaḥîḥ. nşr. Ahmed Muhammed Şâkir. 5 Cilt. Kahire: Matbaatu Mustafa el-Mebânî, İkinci Basım,1978.
• Ya‘kûbî, Ebî Ya‘kûb İshâk b. Ca‘fer. Târîhu’l-Ya‘kûbî. thk. Abdülemîr Mehnâ. 2 Cilt. Beyrut: Şirketü’l-İ‘lâm’il-matbû‘ât, 2010.
• Zehebî, Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed Osmân. Ehâdîs muhtâre min Mevzû‘âti’l-Cevrekânî ve’bni’l-Cevzî. nşr. Abdurrahman Abdülcebbâr el-Ferîvâî. Medine: Müessesetü’r-Risâle, 1404.
• Zehebî, Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed Osmân. Siyeru âlâmi’n-nübelâ’. nşr. Şu‘ayb el-Arnaût-Hüseyn el-Esed. 25 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1985.