Hadis, Tefsir ve Siyer İlişkisi Üzerine Bir Deneme

Yıl 2024, Sayı: 16, 45 - 68, 30.04.2024

Rukiye Oğuzay

https://doi.org/10.56288/siyer.1453104

Öz

Hz. Peygamber’in söz, fiil ve takrirlerini konu edinen hadis ilmi, onun hayatını, mücadelesini, tebliğ faaliyetlerini ve savaşlarını ele alan siyer ilmiyle şüphesiz yakın bir irtibat içerisindedir. Her iki ilim de diğeri açısından kaynaklık değeri taşımaktadır. Kur’ân âyetlerini açıklama ve yorumlama ilmi olan tefsir ise âyetlerin nâzil olduğu dönemi konu edinen hadis ve siyer ilminden istifade ettiği gibi bu ilimlere katkı sağlaması bakımından son derece önemlidir. Dolayısıyla bu üç ilmi birbirinden bağımsız olarak ele almak doğru olmasa gerektir. Nitekim son zamanlarda hadis-siyer, hadis-tefsir, siyer-tefsir ilişkileri üzerine araştırmalar yapıldığı görülmektedir. Bu araştırma ise, örnek bir olay üzerinden üç disiplin arasındaki irtibatın irdelenmesi bakımından önem taşımaktadır. Hz. Peygamber’in görevlendirdiği bazı seriyyelerde İslâm’a girdiğini belirttiği halde öldürülen kimselerle ilgili haberler, araştırmanın temel konusunu teşkil etmektedir. Aynı konu merkezinde siyer-tefsir ilişkisi başka bir araştırmada ele alındığından burada ilgili meselenin hadis rivayetleri üzerinden tetkiki yapılmış, siyer ve tefsir kaynaklarından elde edilen veriler hadis kaynaklarındakilerle karşılaştırılmıştır. Böylece dönemle ilgili olayların ve meselelerin doğru tespiti noktasında hadis ilminin her iki alana ne gibi katkılar sağlayabileceği veya bu alanlardan nasıl yararlanabileceği örnek hadiseler merkezinde değerlendirilmiştir. Tefsir, hadis ve siyer kaynaklarında ele alınan bazı tarihi hadiselerin karşılaştırmalı bir yöntemle ele alındığı bu çalışma, üç ilim arasındaki irtibatın boyutunu göstermesi bakımından önem arz etmektedir. Hedefi ise bu alanlarda yapılan araştırmalarda disiplinler arası yöntemin önemine dikkat çekmektir. Nitekim araştırmada elde edilen sonuca göre tarihi süreçte bu disiplinlerin meseleyi büyük oranda kendi perspektiflerinden ve kendi alanındaki kaynakları esas alarak değerlendirdikleri görülmüştür. Dolayısıyla bu alanlarda disiplinler arası çalışmalar gereklilik arz etmektedir.

Anahtar Kelimeler

Tefsir, Hadis, Siyer, Seriyye.

An Essay on the Relationship between Hadith, Tafsir and Sirah

Öz

The science of hadith, which deals with the words, deeds and statements of the Prophet, is undoubtedly in close contact with the science of sirah, which deals with the life, struggle, preaching activities and wars of the Prophet. Both sciences have a resource value for the other. Tafsir, which is the science of explaining and interpreting the verses of the Quran, makes use of the science of hadith and sirah, which focus on the period in which the verses were revealed. Moreover, it is extremely important in terms of contributing to these sciences. Therefore, it would not be right to consider these three sciences independently of each other. Recently, it has been seen that some research has been carried out on the relations between hadith-siyar, hadith-tafsir, and sirah-tafsir. This research is important in terms of examining the relationship in three disciplines through a case study. The main subject of the research is the stories of those who killed people even though they stated that they had converted to Islam in the seriyya commissioned by the Prophet. Since the sirah-tafsir relationship was discussed in another research on the same subject, the relevant issue was examined here through hadith narrations. The data obtained from sirah and tafsir sources were compared with those in hadith sources. Thus, the issue of what kind of contributions the science of hadith can make to both fields or how it can benefit from these fields in terms of accurate determination of the events related to the period was evaluated. This study, in which some historical events are discussed with a comparative method, is important in terms of showing the degree of contact between the three sciences. The aim of the research is to draw attention to the importance of interdisciplinary methods in studies conducted in these areas. According to the results obtained in the research, it was seen that throughout the historical process, these disciplines evaluated the issue largely from their own perspectives and based on the resources in their field. Therefore, interdisciplinary studies in these areas are necessary.

Anahtar Kelimeler

Tafsir, Hadith, Sirah, Seriyya

Kaynakça

• Akbaş, Mustafa Yasin. Kitâbu’t-Tefsîr Literatürü. İstanbul: İFAV Yayınları, 2023.
• Apaydın, Mehmet. Siyer Kronolojisi. İstanbul: KURAMER Yayınları, 2018.
• Aşıkkutlu, Emin. “Mübhem”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 31/434-436. Ankara: TDV Yayınları, 2020.
• Ataş, Haci. Siyer ve Hadis Kaynaklarında Kitabul-Meğâzî. Kayseri: Erciyes Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2018.
• Aydınlı, Abdullah. Hadis Istılahları Sözlüğü. İstanbul: Hadisevi, 2006.
• Aynî, Bedreddin Ebû Muhammed Mahmud b. Ahmed. Umdetü’l-kârî şerhu Sahîhi’l-Buhârî. tsh. Abdullah Mahmud Muhammed Ömer. 25 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1421/2001.
• Azîmâbâdî, Ebü’t-Tayyib Muhammed Şemsü’l-Hak b. Emîr. ʿAvnü’l-maʿbûd şerhu Süneni Ebî Dâvûd. 14 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2. Basım, 1415/1994.
• Belâzürî, Ahmed b. Yahya b. Câbir b. Dâvûd. Ensâbü’l-Eşrâf. thk. Süheyl Zekkâr ve Riyâd ez-Ziriklî. 10 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1996.
• Bezzâr, Ebû Bekir Ahmed b. Amr. Müsnedü'l-Bezzâr el-Bahrü'z-zehhâr. thk. Mahfuzurrahman Zeynullah vd. 18 Cilt. Medine: Mektebetü’l-Ulum ve’l-Hikem, 1409/1988.
• Birışık, Abdülhamit. “Tefsir”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 40/281-290. İstanbul: TDV Yayınları, 2011.
• Buhârî, Ebû Abdillah Muhammed b. İsmail. el-Câmi‘u’s-sahîh. nşr. Muhammed Züheyr en-Nâsır. 9 Cilt. Beyrut: Dâru Tavkı’n-Necât, 1422/2001.
• Buhârî, Muhammed b. İsmâil. et-Târîhu’l-kebîr. 8 Cilt. Haydarâbâd: Dâiretü’l-Meârifi’l-Osmâniyye, ts.
• Çoşkun, Muhammed. “Tefsir-Siyer İlişkisinin Tarihsel ve Kuramsal Problemleri: Tefsir Tanımları Çerçevesinde Sîret-Nüzûl İlişkisinin Hermenötiği”. Siyer Araştırmaları Dergisi 5 (2019), 253-265.
• Ebû Avâne, Ya‘kūb b. İshâk el-İsferâyînî. Mustahrec Ebî Avâne. thk. Eymen b. Arif ed-Dımaşkî. 5 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Marife, 1419/1998.
• Ebû Dâvûd, Süleyman b. Eş'as b. İshak el-Ezdî es-Sicistanî. Sünen. thk. Şuayb Arnavut - Muhammed Kâmil Karabelli. 7 Cilt. Beyrut: Dâru’r-Risâleti’l-âlemiyye, 1430/2009.
• Elmalılı, Muhammed Hamdi Yazır. Hak Dini Kur’an Dili. haz. Asım Cüneyt Köksal-Murat Kaya. 6 Cilt. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2021.
• Hatîb el-Bağdâdî, Ebû Bekir Ahmed b. Ali. el-Esmâʾü’l-mübheme fi’l-enbâʾi’l-muḥkeme. thk. İzzuddin Ali es-Seyyid. Kahire: Mektebetü’l-Hancî, 3. Basım, 1417/1997.
• İbn Balabân, Alâüddin Ali b. Balabân el-Fârisî. el-İhsân fî takrîbi Sahîhi İbn Hibbân. thk. Şuayb el-Arnaût. 18 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risale, 1408/1988.
• İbn Beşküvâl, Ebü’l-Kāsım Halef b. Abdilmelik el-Hazrecî el-Endelüsî. Gavâmizi’l-esmâʾi’l-mübheme el-vâḳıʿa fî mütûni’l-ehâdîsi’l-müsnedete. thk. İzzeddin Ali es-Seyyid – Muhammed Kemâleddin İzzeddin. 2 Cilt. Beyrut: Âlemü’l-kütüb, 1407/1987.
• İbn Ebû Âsım, Ebû Bekr Ahmed b. Amr b. ed-Dahhâk eş-Şeybânî. ed-Diyât. Karaçi: İdaretü’l-Kur’ân ve’l-Ulumi’l-İslamiyye, ts.
• İbn Hacer, Ahmed b. Ali el-Askalani. Fethu’l-bari bi-şerhi Sahîhi’l-Buhârî. tsh. Muhibbidin el-Hatib. 13 Cilt. Beyrut: Daru’l-Marife, 1379/1959.
• İbn Hacer, Ebü’l-fadl Ahmed b. Ali el-Askalânî. el-İsâbe fî temyîzi’s-sahâbe. thk. Adil Ahmet Abdulmevcut – Ali Muhammed Muavviz. 8 Cilt. Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1415/1994.
• İbn Hanbel, Ebû Abdillâh Ahmed b. Muhammed b. Hanbel eş-Şeybânî. el-Müsned. thk. Şuayb el-Arnaût vd. 50 Cilt. b.y.: Müessesetü’r-Risâle, 1421/2001.
• İbn Hişâm, Ebû Muhammed Cemâlüddîn Abdülmelik. es-Sîretü’n-nebeviyye. thk. Mustafa es-Sekâ, İbrahim el-Ebyarî ve Abdulhafiz eş-Şelebî. 2 Cilt. Mısır: Şeriketü Mektebe ve Matbaatü Mustafa, 1375/1955.
• İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ’ ‘İmâdüddîn İsmâîl b. Şihâbiddîn Ömer b. Kesîr. Tefsîru’l-Kur’âni’l-‘azîm. thk. Muhammed Hüseyin Şemsüddîn. 9 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1419/1998.
• İbn Mâce, Ebû Abdullah Muhammed b. Zeyd el-Kazvînî. Sünenü İbn Mâce. thk. Şuayb el-Arnaût vd. 5 Cilt. b.y.: Daru’r-Risaleti’l-Âlemiyye, 1430/2009.
• İbn Mende, Ebû Abdillâh Muhammed b. İshâk b. Muhammed el-İsfahânî. el-Îmân li’bni Mende. thk. Ali Muhammed b. Nâsır el-Fükayhî. 2 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risale, 2. Basım, 1406/1985.
• İbn Sa‘d, Ebû Abdillâh Muhammed b. Sa‘d el-Kâtib. Tabakâtü’l-kübrâ. thk. Ali Muhammed Ömer. 10 Cilt. Kahire: Mektebetü’l-Hancî, 1421/2001.
• İbn Seyyidünnâs, Ebü’l-Feth Fethuddîn Muhammed b. Muhammed el-Ya‘merî. Uyûnü’l-eser fî fünûni’l-megâzî ve’ş-şemâ’il ve’s-siyer. thk. İbrahim Muhammed Ramazan. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kalem, 1414/1993.
• İmam Mâlik, Ebû Abdillâh Mâlik b. Enes el-Asbahî. el-Muvaṭṭaʾ. nşr. Muhammed Fuad Abdülbakî. Beyrut: Daru İhyai’t-Türasi’l-Arabi, 1406/1985.
• İsfahânî, Ebü’l-Kâsım Hüseyn b. Muhammed Râgıb. Tefsîru Râğıb el-İsfahânî. thk. Muhammed Abdülaziz, Adil b. Ali. Riyad: Dâru’l-Vatan, 1424/2003.
• İstemi, Fuat. Hicret Bağlamında Tarih ve Hadis Metodolojileri. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2017.
• Kandemir, Yaşar. “Hatîb el-Bağdâdî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 16/452-460. İstanbul: TDV Yayınları, 1997.
• Kurtubî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed. el-Câmi‘ li ahkâmi’l-Kur’ân. thk. Ahmed el-Berdunî - İbrahim Atfîş. 20 Cilt. Kahire: Dâru’l-Kütübi’l-Mısriyye, 1384/1964.
• Mübârekpûrî, Ebü’l-Ulâ Muhammed Abdurrahmân b. Abdurrrahîm. Tuhfetü’l-ahvezî şerhu Câmiʿi’t-Tirmizî. nşr. Abdurrahman Muhammed Osman. 10 Cilt. b.y.: Dâru’l-Fikr, ts.
• Mukâtil, Ebü’l-Hasen Mukâtil b. Süleyman. Tefsîru Mukâtil b. Süleymân. thk. Abdullah Mahmud. Beyrut: Dâru İhyâü’t-Türâs, 1423/2002.
• Müslim, Ebu'l-Hüseyin Müslim b. el-Haccâc. es-Sahih. thk. M. Fuad Abdulbaki. 5 Cilt. Beyrut: Dâru İhyai’t-Türasi’l-Arabî, ts.
• Nâim, Ahmed – Miras, Kâmil. Sahîh-i Buhârî Muhtasarı Tecrîd-i Sarîh Tercümesi ve Şerhi. 8 Cilt. İstanbul: DİB Yayınları, 2019.
• Nesefî, Ebü’l-Berekât Hâfızüddîn Abdullah b. Ahmed. Medârikü’t-tenzîl ve hakâiku’t-te’vîl. thk. Yûsuf Ali Büdeyvî. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kelimi’t-Tayyib, 1419/1998.
• Oğuzay, Fatih – Oğuzay, Rukiye. Siyerin Öncüleri Tirmizî. İstanbul: Siyer Yayınları, 2021.
• Önal, Ramazan. İbn Ebî Şeybe’nin Musannef’indeki Siyer ve Meğâzî ile İlgili Rivayetlerinin Tespiti ve Değerlendirilmesi (Mekke Dönemi). Bursa: Uludağ Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2016.
• Özkuyumcu, Nadir. “İbn Beşküvâl”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 19/377-378. İstanbul: TDV Yayınları, 1999.
• Poyraz, Mevlüt. “Mikdâd b. Amr’ın İslâm Tarihi’ndeki Yeri”. Bülent Ecevit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 6/1 (Haziran 2019), 1-30.
• Râzî, Ebû Abdillâh (Ebü'l-Fazl) Fahrüddîn Muhammed b. Ömer b. Hüseyn et-Taberistânî, Mefâtîhu’l-gayb. 32 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-‘Arabî, 1420/2000.
• Süyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr. Tefsîru’l-Celâleyn. Kahire: Dâru’l-Hadis, 1431/2010.
• Taberî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Cerîr. Târîhu’r-rusül ve’l-mülûk. thk. Muhammed Ebü’l-Fadl İbrahim. 11 Cilt. Beyrut: Dâru’t-Turâs, 1387/1967.
• Taberî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Cerîr. Câmi‘u’l-beyân fî te’vîli’l-Kur’ân. thk. Abdullah b. Abdulmuhsin et-Türkî. 26 Cilt. b.y: Dâru Hicr, 1422/2001.
• Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ. el-Câmi‘u’l-kebîr. thk. Beşşâr Avvâd Ma‘rûf. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslâmi, 1996.
• Topal, Ramazan. Siyer-Hadis İlişkisi Ahmed b. Hanbel’in Müsned’i (Mekke Dönemi). Ankara: İksad Yayınevi, 2022.
• Türcan, Selim. “Tefsir, Siyer, Tarih Bağlamında Kur’an’ın Kaynaklığı Üzerine”. Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 19/36 (2019), 609-636.
• Ünal, Hüseyin. Mikdâd b. Esved’in Hayatı ve Rivayetleri. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2011.
• Vâhidî, Ebü'l-Hasan Ali b. Ahmed b. Muhammed en-Nisâbûrî. Esbâbü nuzûli’l-Kur’ân. thk. Kemal Besyûni Zaglul. Beyrut: Darü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1411/1911.
• Vâkıdî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ömer. el-Megâzî. thk. Marsden Jones. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-A‘lemî, 1409/1989.
• Yiğit, İsmail. “Kur’ân ve Sîretü’n-Nebî”. Kur’ân ve Tefsir Araştırmaları II. ed. Bedrettin Çetiner. 91-100. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2001.
• Zahitoğlu, İrfan. “Mukâtil b. Süleyman ve Tefsîr-i Kebîr’inde Kullandığı Hadislerin Özellikleri Açısından Değerlendirilmesi”. Route Educational and Social Science Journal 2/5 (Temmuz 2015), 295-310.
• Zehebî, Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed. Târîhu’l-İslâm ve vefeyâtü’l-meşâhîri ve’l-a‘lâm. thk. Ömer Abdüsselâm et-Tedmürî. 52 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-‘Arabî, 1413/1993. Zehebî, Şemsüddin Muhammed b. Ahmed. Siyeru a‘lâmi’n-nübelâ. thk. Şuayb el-Arnaût vd. 25 Cilt. b.y.: Müessesetü’r-Risâle, 1405/1985. Zemahşerî, Ebü’l-Kâsım Mahmûd b. Ömer. el-Keşşâf ‘an hakâ’ikı gavâmizi’t-tenzîl. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-‘Arabî, 1407/1986.