Tedavi Yöntemleri Açısından Selçuklu ve Bizans Pratikleri’nin Tahlili (An Analysis Of The Seljuk And Byzantine Practices Apropos Of Treatment Methods)

Yıl 2019, , 325 - 345, 31.12.2019

Seyhan Atak

https://doi.org/10.25306/skad.549024

Öz

Bizans ve Selçuklu
devletlerinde, göçler ve savaşlar neticesinde birçok salgın hastalık yayılmış
ve binlerce insanın ölmesine sebep olmuştur. Bu salgın hastalıkların başında;
sıtma, veba ve cüzzam gibi hastalıklar gelmektedir. Bu salgınlar sonucunda
Bizans ve Selçuklu tıbbı, hastalıkların tedavi edilmesi amacıyla pek çok
çalışma yapmışlar ve birçok tedavi yöntemi geliştirmişlerdir. Tedavi
yöntemlerinin başında bitkisel, hayvansal unsurları kullanmalarının yanı sıra sihir,
tılsım, büyüsel unsurlar ön plandadır. Bu tedavi yöntemi ve uygulamalarında,
İslami dönem hekimleri İbn Sina, Ebubekir Razi ve Biruni’nin uygulama ve
yöntemleri hem Bizans hem de Selçuklu devletleri tarafından kaynak olarak
alınmıştır. Bununla beraber Bizans’ın uygulama ve yöntemlerinin daha çok Roma
İmparatorluğu ekseninde ilerlediği bilinmektedir.

Anahtar Kelimeler

Selçuklu Tedavi, Bizans Tedavi, Veba, Sıtma, Cüzzam

Kaynakça

• ABÛL-FARAC, Gregory (1987), Abû’l-Farac Tarihi, II, Çev. Ömer Rıza Doğrul, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.AKYAY, Necmeddin (1974), “Türkiye’de Veba Salgınları ve Veba Hakkında Eski Yayınlar”, Cilt.8, Sayı.2, Mikrobiyoloji Bülteni, Ankara: Bilimsel Tıp Yayınları, s.209-219.ALTINÖLÇEK, Haşmet (2002), “Türk Tıbbında Müzikle Tedavi”,Türkler Ansiklopedisi, Cilt.5, Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, s.1412-1423.ARIK, Feda Şamil (1991), “Selçuklular Zamanında Anadolu’da Veba Salgınları” Cilt. 15, Sayı. 26, Tarih Araştırmaları Dergisi, Ankara: Ankara Üniversitesi Yayınları, s.27-57.BAKIR, Betül, BAŞAĞAOĞLU, İbrahim (2008), “Akıl Hastalıklarında Geleneksel Tedaviler ve Birkaç Selçuklu Darüşşifa Yapısı Tasarımı Üzerindeki Etkileri”, I. Uluslararası Türk Tıp Tarihi Kongresi 10. Ulusal Türk Tıp Tarihi Kongresi Bildiri Kitabı, c.I, Ed.: Ayşegül Demirhan Erdemir, Öztan Öncel, Yusuf Küçükdağ, Berrin Okka, Sezer Erer, İstanbul: Türk Tarih Kurumu Yayınları, s.530-644.BAKIR, Abdülhalik,ÜLGEN, Pınar (2017), “Bizans’ta Tababet Kültürü Bilimi ve Çalışmları Üzerine Genel Bir Değerlendirme”, Cappadocıa Journal of Hıstory and Soctal Scıences, Vol.9, Nevşehir: Nevşehir Hacı Bektaş Üniversitesi Yayınları, s.15-39.BAYLAV, Naşid (1968), Eczacılık Tarihi, İstanbul: Yörük Yayınları.BAYTOP, Turhan (1985), Türk Eczacılık Tarihi, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayınları.ÇOBAN, Adnan (2005), Müzikterapi Ruh Sağlığı İçin Müzikle Tedavi, İstanbul: Timaş Yayınları.DEMİRHAN, Ayşegül (1994), Tıp Tarihi ve Deontoloji Dersleri, Bursa: Uludağ Üniversitesi Yayınları.DENİZKUŞLARI, Mahmud (2018), Kur’an-ı Kerim ve Hadislerde Tıp, Konya: Hüner Yayınları.DURAK, Koray (2015), “Dioskorides ve Ortaçağ, Bizans İmparatorluğu’na İthal Edilen Tıbbi Bitkiler”, Hayat Kısa, Sanat Uzun Bizans’ta Şifa Sanatı, Pera: Pera Müzesi Yayınları, s.153-160.ECO, Umberto (2014), Ortaçağ (Barbarlar, Hristiyanlar, Müslümanlar), Çev. Leyla Tonguç Basmacı, İstanbul: Alfa Basım Yayınları.EFLAKİ, Ahmet (1973), Ariflerin Menkıbeleri (Menakib al-Ârifin), Cilt.I, Çev. Tahsin Yazıcı, İstanbul: Hürriyet Yayınları.ŞİHABEDDİN EL-ÖMERİ (2014), Şihabeddin b. Fazlullah, Mesâliku’l Ebsâr (Türkler Hakkında Gördüklerim ve Duyduklarım), Çev. D.Ahsen Batur, İstanbul: Selenge Yayınları.ERSOY, Tolga (1994), Tıp Tarih Metafor, Ankara: Öteki Yayınları.HARDMAN, Lizabeth (2012), The History of Medicine, Amerika: Lucent Books Perss.İBN KESİR (2017), El Bidaye Ve’n Nihaye, İslam Tarihi, Cilt.I, Çev. Mehmet Keskin, İstanbul: Çağrı Yayınları.KAHRAMAN, Abdullah (2011), “Tedavi”, Türkiye Diyanet İslam Ansiklopedisi Cilt. 40, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, s.254-256.KAHYA, Esin (2003), “Anadolu Selçuklularının Bilimsel Faaliyetlerinin Genel Bir Değerlendirmesi”, III. Uluslararası Mevlana Kongresi Bildiriler, Konya: Selçuk Üniversitesi Matbaası Yayınları, s.245-252.KARAHAN, Suat (2006), “Tarihsel Süreç İçerisinde Türklerde Müzikle Terapi”, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Müzik Anasanat Dalı.KAY, Emel, (2008), “Muyîddin Mehî’nîn Mûfid (Nazmü’t-Teshil) Adlı Eseri (İnceleme-Metin Dizin) ve Bu Eserin XV. Yüzyıl Türk Tıp Dili’nin Oluşumundaki Yeri” (Basılmamış Doktora Tezi), Konya: Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstütüsü Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı Türk Dili Bilim Dalı.KAYA, Emin Erdem (2011), “Anadolu Selçuklu Medeniyetinde Türk Müzik Kültürü”, II. Uluslararası Selçuklu Kültür ve Medeniyeti Bilim ve Düşünce Sempozyumu Bildirileri Kitabı, Konya: TTK Yayınları, s.160-161.KAYA, Ali (2004), “İslam Hukukuna Göre Hekimin Tıbbî Müdaheleden Doğan Hukukî ve Cezaî Sorumluluğu”, İslâmî Araştırmalar Dergisi, Cilt. 17, Sayı. 4, Ankara: TEK-DAV Yayınları, s. 295-307.KESGİN, Salih (2014), “(Hastalıkta) Bulaşıcılık Yoktur” Hadisinin İsnad ve Metin Açısından Tahlili, Cilt. 13, Sayı. 26, Hitit Üniversitesi Fakültesi Dergisi, Çorum: Hitit Ünüversitesi Yayınları, s.83-120.KEYKÂVUS, (1974), Kabu’sname, Çev. Mercimek Ahmet, Haz. Orhan Şaik Gökyay, İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.KÖROĞLU, Gülgün (2005a), “Bizans’ta Hekim Azizler, Eyüp’teki Kosmos ve Domianos Kilisesi”, Eyüp Sultan Sempozyumu Tebliğler I-VIII, İstanbul: Eyüp Belediyesi Kültür Yayınları, s.240-246.KÖROĞLU, Gülgün, (2005b) “Bizans Döneminde Nazar ve Kadın Hastalıklarına Karşı Kullanılmış Muskalar” , c.I, 38. Uluslararası Tıp Tarihi Kongresi Bildiri Kitabı, Ed., Nil Sarı, Ali Haydar Bayat, Yeşim Ülman, Mary Işın, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, s.159-166.LYONS, Albert S., Joseph R. Petrucelli (2008), Çağlar Boyu Tıp, Trc. Nilgün Güdücü, Bostan: Omaş Yayınları.MANGO, Cyrıl (2008), Bizans Yeni Roma İmparatorluğu, Çev.Gül Çağalı Güven, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.MATEOS, Urfalı (1962), Vekayi-nâmesi (952-1136) ve Papaz Grigor’un Zeyli (1136-1162), Çev. Hrant D. Andreas, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, s.177-178.MCEVEDY, Colin (2004), Ortaçağ Tarih Atlası, Çev. Ayşen Anadol, İstanbul: Sabancı Üniversitesi Yayınları.MEMMEDOVA, Nazile (2010), “Bizans’ta Sağlık-Temizlik ve Hastane İşi”, Geçmişten Günümüze İstanbul’da Sağlık Kongre Bildiri Kitabı, İstanbul: Nobel Yayın Dağıtım, s.593-598.MERÇİL, Erdoğan (2000), Türkiye Selçuklularında Meslekler, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.MİMAROĞLU, İlhan K. (1961), Musiki Tarihi, Ankara: Varlık Yayınları.PRALONG, Annie (2016), Bizans Yapılar, Meydanlar, Yaşamlar, Çev. Buket Kitapçı Bayrı, İstanbul: Kitapyayınevi.PROKOPİUS, (2001), Bizans’ın Gizli Tarihi, Çev. Orhan Duru, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.SEMERKANDİ, Nizami Aruzi, (2016) Çehâr Makale, Çev. Esin Eren Soysal, İstanbul: Demavend Yayınları.ŞAHSUVAROĞLU, Bedi (1970), Eczacılık Tarihi Dersleri, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayınları.TANERİ, Aydın (1978), Türkiye Selçukluları Kültür Hayatı, Konya: Bilge Yayınları.TEKİNER, Halil (2006), Ortaçağ Tıp Tarihinde Öncü Bir Kurum Gevher Nesibe Dârüşşifası, Kayseri: Türk Eczacılar Birliği Yayınları.TEKİNER, Halil (2014), “Gevher Nesibe Darüşşifası ve Selçuklularda Tıp”, I. Uluslararası Selçuklu Sempozyumu Selçuklu Tarihi Bilim ve Düşünce, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, s.179-368.TURAN, Osman (2014), Türkiye Selçukluları Hakkında Resmi Vesikalar, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.ÜNGÖR, Etem Ruhi, (2002), “Ortaçağdan İki Musiki Öncümüz; İlk Bilinen Halk Ozanımız Dede Korkut ve En eski Musiki Âlimimiz Türkistanlı Türk Fârâbi”,Türkler Ansiklopedisi, Cilt. 6, Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, s.218-257.ÜNVER, Süheyl (1938), Tıp Tarihi, İstanbul Üniversitesi Yayınları, Ankara: 1938.ÜNVER, Süheyl (2014), XI-XIV. Asırlar Selçuk Tababeti Büyük Selçuklu İmparatorluğu ve Orta Zamanda Anadolu Türk Devletleri Tababeti Tarihine Dair, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.VALLİANATOS, Petros Bauras (2015), “Bizanslı Hekimlerin Şifa Sanatı Bağlamının İncelenmesi”, Hayat Kısa, Sanat Uzun Bizans’ta Şifa Sanatı, Çev. Ayşe Düzkan, Melis Şeyhun Çalışlar, Orçun Türkay, Pera: Müzesi Yayınları, 2015, s.105-122.VARLIK, Nükhet (2011), “Tâun”, Türkiye Diyanet İslam Ansiklopedisi, Cilt.40, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, s. 175-177.