Türk Modernleşmesi: Reformdan Devrime (Niyazi Berkes)

Yıl 2018, Cilt: 4 Sayı: 7, 1 - 33, 30.04.2018

İsmail Hira

https://doi.org/10.25306/skad.417133

Öz

III. Selim döneminden başlayarak Tanzimat, Meşrutiyet ve Cumhuriyet dö-
nemine kadar yaşan modernleşme/batılılaşma sürecinde, Osmanlı devleti
Batı karşısındaki durumunu tahkim etmeye yönelik bir takım düzenlemelere
gitmiştir. Söz konusu düzenlemeler çoğu zaman dış manipülasyonların
bazen de iç dinamiklere bağlı taleplerin etkisiyle gündeme gelmiştir. Yapılan
bu düzenlemelerin başarı veya başarısızlıkları, Osmanlı-Türk toplum yapısı-
na uygunluğu veya uygunsuzluğuna bağlı olarak tartışılmıştır. Bu çerçevede
ortaya çıkan fikir akımlarının tartışma ve önerileri, özellikle Batı uygarlığı
karşısında nasıl bir pozisyon alınması üzerinde odaklanmıştır. Bu çalışmada,
Türk modernleşme sürecinde ortaya çıkan değişim planındaki pratik uygulamaların
yönü ve yeterliliği konusunu tarihi, ekonomik ve sosyolojik boyutlarıyla
tartışan ve kendi yaklaşımlarını teorik olarak ortaya koyan Niyazi
Berkes’in sosyolojik analizleri üzerinde durulacaktır. Berkes temel yaklaşı-
mını, Cumhuriyet dönemine kadar ortaya konmuş çözüm önerilerinin palyatif
olduklarını, dolayısıyla geleneksel düzene (nizam, nizam-ı alem) eklemlenerek
şekillendiği argümanı üzerinden belirlemiştir. Berkes bu yaklaşmana
bağlı olarak Cumhuriyet döneminde gündeme gelen devrimci yöntem ve
buna bağlı değişim programıyla gerçekçi çözümün ortaya konmuş olması-
na rağmen, daha sonra devrimden sapmaları gündeme gelmesiyle Kemalist
devrimin amaçlarından uzaklaşıldığını iddia etmektedir. Ona göre, geleneksel
düşünce ve değerler (gericilik) toplumun gelişmesine engel olmaktadır ve
bu durumdan kurtulmanın tek yolu devrimci (Kemalist) uygulamalardır.

Anahtar Kelimeler

Modernleşme, düzen, reform, devrim

Kaynakça

• Berkes, Niyazi, Türk İktisat Tarihi, 2. Cilt, Gerçek Yayınları, 2.Baskı, İstanbul,1975a.
• ........, Türk Düşününde Batı Sorunu, Bilgi Yayınevi, İstanbul,1975b.
• ........, Türk İktisat Tarihi, 1. Cilt, Gerçek Yayınları, 3. Baskı, İstanbul,1976.
• ........, Batıcılık, Ulusçuluk v e Toplumsal Devrimler 1, Cumhuriyet Gazetesi, Yayınları, İstanbul, 1997.
• ........, Felsefe ve Toplumbilim Yazıları, Adam Yayınları, İstanbul, 1985.
• ........, Atatürk ve Devrimler, Adam Yayınları, İstanbul, 1993.
• Doğan, Atila, Osmanlı Aydınları ve Sosyal Darvinizm, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, 2006.
• Hanioğlu, Şürkü, Bir Siyasal Düşünür Olarak Abdullah Cevdet ve Dönemi, Üçdal Yayınları, İstanbul, 1986.
• Kaçmazoğlu, H. Bayram, Türk Sosyolojisinde Temalar 2-Kuram Uygulama Sosyalizm, Doğu Kitabevi, İstanbul, 2012.
• Kayalı, Kurtuluş, Türk Düşünce Dünyasında Yol İzleri, İletişim Yayınları, İstanbul, 2011.
• Özlem, Doğan, Siyaset, Bilim ve Tarih Bilinci, İnkılap Yayınları, İstanbul, 1999.
• Yıldırım, Hayali Modernlik -Türk Modernliğinin İcadı-, Doğu Kitabevi, İstanbul, 2012.