Yemînî’nin Fazîlet-nâme Adlı Eserinde Hz. Ali’nin Lakapları

Yıl 2025, Cilt: 11 Sayı: 22, 1 - 17, 30.06.2025

Orhan Tokat

https://doi.org/10.25306/skad.1659114

Öz

Hz. Ali, İslam kültüründeki önemi, cesareti, kahramanlıkları ve manevî üstünlükleriyle pek çok edebî esere ilham kaynağı olmuştur. Özellikle Fazîlet-nâme adlı eser, 16. yüzyılda yazılmış ve Hz. Ali’nin faziletlerini anlatan didaktik bir metin olarak dikkat çekmektedir. Bu eserde Hz. Ali’nin 233 farklı ünvan ve lakabı yer almakta, bu da onun toplumsal ve dinî açıdan ne denli yüksek bir statüye sahip olduğunu göstermektedir. Fazîlet-nâme, 16. yüzyılda Derviş Muhammed Yemînî tarafından kaleme alınmış bir eserdir. Bu eser, Hz. Ali’nin faziletleri, manevî özellikleri ve olağanüstü niteliklerini anlatan didaktik bir metin olarak öne çıkar. Eserin başlıca amacı, Hz. Ali'nin İslam'daki yüksek yerini ve toplumdaki etkisini ortaya koymaktır. Aynı zamanda Hz. Ali'nin çeşitli özelliklerini vurgulayarak, okuyuculara onun ahlakî ve manevî üstünlükleri konusunda bir öğretici içerik sunmaktadır. Fazîlet-nâme, on dokuz bölümden oluşur ve her bölümde Hz. Ali’nin farklı bir yönü ele alınır. Eserde Hz. Ali’nin kişiliği, kahramanlıkları, adaleti, bilgelik ve cesareti gibi özelliklerinin üzerinde durularak, onun ideal bir insan modeli olarak kabul edilmesi anlatılır. Eser, sadece dinî bir metin olmanın ötesinde, aynı zamanda bir edebî ve kültürel değer taşır. Özellikle Fazîlet-nâme’de, Hz. Ali’ye verilen 233 ünvan ve lakap, onun toplumdaki derin saygısını ve popülaritesini ortaya koyar. Eserin tamamında Hz. Ali ile alakalı kelimler not edilip konuya uygun tasnif yapılmıştır. Bu ünvanlar Hz. Ali’nin sadece dinî liderliğini değil, aynı zamanda halk arasındaki kahramanlık, adalet ve erdem gibi kavramlarla özdeşleştirilmiş farklı kimliklerini de simgeler. Bu çalışmada, eserde Hz. Ali’yi tavsif için kullanılan ünvan ve lakaplara değinilecek; bunların nicelik ve nitelik yönünden Hz. Ali’ye verilen değeri ortaya koymak açısından ne denli önemli olduklarına dikkat çekilecektir.

Anahtar Kelimeler

Hz. Ali , Fazîlet-nâme , Yemînî , Lakap

Hadrat Ali’s Nicknames in Yemînî’s Work Called Fazîlet-nâme

Öz

The importance of Hazrat Ali in Islamic culture, his courage, heroism, and spiritual superiority have inspired many literary works. One such work, Fazîlet-nâme, written in the 16th century, is a didactic text that highlights Hazrat Ali's virtues. The work includes 233 different titles and epithets for Hazrat Ali, reflecting his high social and religious status. Fazîlet-nâme was written by Derviş Muhammed Yemînî and serves as a guide to the spiritual and moral attributes of Hazrat Ali, emphasizing his place in Islam and society. The main aim of the work is to show Hazrat Ali’s elevated status in Islam and his impact on society, providing readers with teachings about his moral and spiritual excellence. The work consists of nineteen chapters, each focusing on a different aspect of Hazrat Ali's character. In the work, Hz. Ali’s personality, heroism, justice, wisdom and courage are emphasized and his acceptance as the ideal human model is explained. Beyond being a religious text, Fazîlet-nâme also holds cultural and literary value. Throughout the work, words related to Hz. Ali have been noted, and a classification suitable for the topic has been made. The 233 titles and epithets given to Hazrat Ali in the work not only represent his religious leadership but also symbolize his association with heroism, justice, and virtues in the eyes of the people. This study will explore the significance of the titles and epithets used to describe Hazrat Ali, emphasizing their importance in showcasing the respect and admiration he commanded.

Anahtar Kelimeler

Hz. Ali , Fazîlet-nâme , Yemînî , Nickname

Kaynakça

• Akkaya, V. (2019). Tasavvuf klasiklerinde Hz. Ali’nin şahsiyeti. Usul İslam Araştırmaları Dergisi, 32, 69–90.
• Arslan, H. (2015). Hz. Peygamber’in (s.a.s.) verdiği veya değiştirdiği isim, lakap ve künyeler [Yüksek lisans tezi, Harran Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü].
• Boyraz, Ş. (1998). Lakaplar konusunda bazı dikkatler ve bir yöre örneği. Türklük Bilimi Araştırmaları Dergisi, 7, 107–138.
• Bozkurt, N. (2003). Lakap. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 27, 65–67. https://islamansiklopedisi.org.tr/lakap
• Demircan, A. (2014). Hz. Ali dönemi ve Ehl-i Beyt. Beyan Yayınları.
• Devellioğlu, F. (2003). Osmanlıca-Türkçe ansiklopedik lûgat. Aydın Kitabevi.
• Diyanet İşleri Başkanlığı. (t.y.). Kur’an-ı Kerim: Hucurât Suresi 11. Ayet. https://kuran.diyanet.gov.tr/tefsir/Hucur%C3%A2t-suresi/4623/11-ayet-tefsiri (Erişim Tarihi: 26.02.2025)
• Fığlalı, E. R. (1989). Ali. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 2, 371–374. TDV Yayınları.
• Güfta, H. (2002). Divan şiirinde ilim ve irfan timsâli Hz. Ali. Hacı Bektaş Veli Dergisi, 24, 69–111.
• Güfta, H. (2015). Dervîş Muhammed Yemînî’nin Fazîletnâme adlı eserinde Hz. Ali sevgisi. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 8(38), 198–207.
• Gültekin, İ. (2012). Kasidelerde Hz. Ali ve Hz. Ali’ye dair unsurların kullanımına yönelik tespit ve değerlendirmeler. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 62, 17–44.
• İçli, A. (2023). Klasik Türk edebiyatında Ehl-i Beyt. In N. Özbek Arslan & F. Eren Kaya (Eds.), Klasik Türk edebiyatında temalar (ss. 1–115). Paradigma Akademi Yayınları.
• Karakuş, Y. (2021). Klasik edebiyatta “Çehâr Yâr-ı Güzîn” ve 17. yüzyıla ait bir İhyâ tercümesinde yer alan “Çehâr Yâr-ı Güzîn”. Uluslararası Sosyal Bilimler Akademi Dergisi, 6, 1086–1126.
• Keskin, A. (2021). Adbilim odağında lakaplar ve lakaplarla karıştırılan başlıca terim ve kavramlar. Avrasya Terim Dergisi, 9(2), 54–62.
• Kurt, A. (2015). Türk edebiyatında Çehâr-Yâr-ı Güzîn: Abdî’nin Fezâil-i Hulefâ-i Râşidîn ve Hasâil-i Çehâr-Yâr-i Güzîn adlı mesnevisi üzerine bir inceleme. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 3, 107–126.
• Mélikoff, I. (2007). Kırklar’ın Cemi’nde. Demos Yayınları.
• Pala, İ. (2008). Ansiklopedik Divân şiiri sözlüğü. Kapı Yayınları.
• Sarıcık, M. (2010). İlim şehrinin kapısı. Nesil Yayınları.
• Şener, O. Z. (2021). Dini tarihi kaynaklı olağanüstü anlatıların dini çocuk edebiyatı açısından değerlendirilmesi ve Hz. Ali cenknameleri’nin incelenmesi [Doktora tezi, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü].
• Şenyurt, G. (2020). Derviş Muhammed Yemînî’nin Fazîletnâmesi’nde On İki İmam’ın yeri. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 13(71), 94–106.
• Şeriati, A. (2005). Ali. Kent Yayınları.
• Taşkın, S. (2016). Şemseddîn-i Sivâsî’nin Menâkıb-ı Çeharyâr-ı Güzin isimli eserinin incelenmesi [Yüksek lisans tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü].
• Tepeli, Y. (2002). Fazîlet-nâme / Dervîş Muhammed Yemînî. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Türk Dil Kurumu. (t.y.). Lakap. https://sozluk.gov.tr/
• Yıldıran Sarıkaya, M. (2004). Türk-İslam edebiyatında Hz. Ali [Doktora tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü].
• Yıldırım, R. (2011). Abdallar, akıncılar, Bektaşilik ve Ehl-i Beyt sevgisi: Yemînî’nin muhiti ve meşrebi üzerine notlar. Belleten Dergisi, 75(272), 51–86.