TÜRK VE FİN-UGOR MİTOLOJİSİNDE DİŞİ RUHLAR ÜZERİNE BAZI TESPİTLER

Yıl 2016, Sayı: 38, 98 - 110, 01.01.2017

Kübra Yıldız Altın

Öz

Türk mitolojisinin üçlü evren tasarımı içerisinde, evrenin her bir katmanında ruhların yaşadığına inanılmaktadır. Bu ruhlar erkek, dişi veya ilk insanların ruh anlayışından dolayı hem erkek hem de dişi karakterli olabilmektedir. Türk inanç sisteminde bereket, koruyuculuk, yeni doğan veya yavruların korunmasında dişi ruhlara büyük görevler düşer.

Bu çalışmada Türk mitolojisindeki dişi ruhlar yapı ve işlev bakımından incelenmiş olup, Türk kültür çerçevesi bağlamında değerlendirmeler yapılmıştır. Ayrıca kültür etkileşiminin bir sonucu olarak Türk mitolojisindeki bazı dişi ruhların Fin-Ugor haklarının mitolojisindeki dişi ruhlar ile benzerlik gösterdiği görülmüş olup, “serbest kültür değişimi” bağlamında Fin-Ugor halklarının mitolojisiyle karşılaştırmalı bir inceleme yapılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Türk Mitolojisi, Fin-Ugor Mitolojisi, Ruh, Dişi Ruhlar

Kaynakça

• Abdurrezzak, A. O. (2014). Türk Dünyası Mitolojik Destanları ile Kalevala Destanı Üzerine Mukayeseli Bir Araştırma. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara: Hacettepe Üniversitesi.
• Akın, H. (1982). Nemeth’e Göre En Eski Türk-Macar Münasebetleri. A.Ü. Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi. XXX (1-2).
• Anohin, A. V. (2006). Altay Şamanlığına Ait Materyaller. Çev. Zekeriya Karadavut ve Jannet Meyermanova. Konya: Kömen Yayınları.
• Arslan, M. (2005). Türk Destanlarında Evren Tasarımı. Prof. Dr. Fikret Türkmen Armağanı, 65-75.
• Atnur, G. (2005). Tatar Halk Anlatılarına Şüreli Tipi. Milli Folklor, Sayı (73), 26-30.
• Baldick, J. (2000). Hayvan ve Şaman. Çev. Nevin Şahin, İstanbul: Hil Yayın.
• Bayat, F. (2007). Türk Mitolojik Sistemi 2 (Kutsal Dişi – Mitolojik Ana, Umay Paradigmasında İlkel Mitolojik Kategoriler – İyeler ve Demonoloji). İstanbul: Ötüken Yayınları.
• Bayat, F. (2010). Türk Kültüründe Kadın Şaman. İstanbul: Ötüken Yayınları.
• Bernal, Martin, (1998), Kara Atena Eski Yunanistan Uydurmacası Nasıl İmal Edildi? 1785-1985, Çev. Özcan Buze, İstanbul: Kaynak Yayınları.
• Beydili, C. (2004). Türk Mitolojisi Ansiklopedik Sözlük. Çev. Eren Ercan, Ankara: Yurt Kitap-Yayın.
• Çetin, İ. (2002). Türk Mitinde Kut İyesi Kıdır ve Medeniyet Değişikliğinde Kıdır’dan Hızır’a Geçiş. Milli Folklor, Sayı (54), 30-35.
• Çobanoğlu, Ö. (2012). Türk Mitolojisinde Al Dini ve Okra İlişkisi. 38. ICANAS Uluslararası Asya ve Kuzey Afrika Çalışmaları Kongresi, Tarih ve Medeniyetler Tarihi II. Cilt, 981-986.
• Çobanoğlu, Ö. (2014). Serbest Kültür Değişmeleri Bağlamında Türk ve Ermeni Sözlü Edebiyat Geleneklerinin Etkileşimleri Üzerine Bir Değerlendirme. Yeni Türkiye, Sayı (60), 1-14.
• Ergin, M. (1973). Orhun Abideleri. İstanbul: Boğaziçi Yayınları.
• Ergun, P. (2010). Türk Kültüründe Ruhlar ve Orman Kültü. Milli Folklor, Sayı (87), 113-121.
• Hoppal, M. (2001). Sibirya Şamanizminde Doğa Tapınımı. Çev. Gürbüz Erginer, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, Sayı (41), 209-225.
• İnan, A. (1986). Tarihte ve Bugün Şamanizm Materyaller ve Araştırmalar. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• İnayet, A. ve Öger, A. (2009). Uygur Türklerinin Mitolojik, Dini ve Tarihi Kadın Kahramanları Üzerine. Turkish Studies. 3(7), 523-528.
• Kafesoğlu, İ. (2011). Türk Milli Kültürü. İstanbul: Ötüken Yayınları.
• Kaya, M. (2007). Mitolojiden Efsaneye Türk Mitolojisinin Türkiye’deki Efsanelerde İzleri. Ankara: Bağlam Yayıncılık.
• Levy-Bruhl, L. (2006). İlkel Toplumlarda Mistik Deneyim ve Simgeler, Çev. Oğuz Adanır, Ankara: Doğu Batı Yayınları.
• Ögel, B. (1995). Türk Mitolojisi (Kaynakları ve Açıklamaları ile Destanlar). Cilt 2, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Ögel, B. (2010). Türk Mitolojisi (Kaynakları ve Açıklamaları ile Destanlar). Cilt 1, Ankara. Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Rásonyi, L. (1993). Tarihte Türklük. Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü.
• Roux, J. P. (2011). Eski Türk Mitolojisi. Çev. Musa Yaşar Sağlam, Ankara: Bilgesu.
• Turhan, M. (1987). Kültür Değişmeleri (Sosyal Psikoloji Bakımından Bir Tetkik). İstanbul: Bayrak Yayımcılık.
• Yolcu, M. A. (2013). Havva’nın Öyküsü: Kozmolojik ve Antropogonik Mitlerden Kadın Yaratımına Senkrektik Bir Yaklaşım. Folklor/Edebiyat. Sayı (73), 185-196.
• Yudahin, K. K. (1998). Kırgız Sözlüğü. Çev. Abdullah Taymas, Cilt 1, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Yurchenkova, N. (2011). About Female Deities In The Mythology Of Finno-Ugric Peoples. Folklore, Sayı (47), 173-180.