İstanbul İran Büyükelçilik Belgelerinde Türkiye

Yıl 2018, Cilt: 19 Sayı: 43 SITKI KOÇMAN'ın Anısına Armağan, 77 - 94, 28.12.2018

Melike Sarıkçıoğlu

Öz

Biz bu makalemizde 1908-1924 tarihleri arasında, İstanbul’da bulunan İran Büyükelçiliğinden Tahran’a gönderilen Osmanlı Devletinin içişleri ile ilgili olan belgelere dayanarak bir İslam ülkesi olan İran’ın Osmanlının içinde bulunduğu durumları nasıl yorumladığını ve değerlendirdiğini ortaya koymaya çalışacağız. Ayrıca bu belgelerden bazılarına bakarak İran’ın durumu hakkında da yorum yapmaya çalışacağız. Belgelerde ele alınan konulara baktığımızda Osmanlı Devletindeki ayaklanmalar, Birinci Balkan Savaşı, Osmanlı Devletinin Birinci Dünya Savaşına girişi, Osmanlı Devletinin Irak cephesinde gösterdiği başarı, Osmanlının işgali, İranlı Büyükelçi tarafından dile getirilen büyük devletlerin Osmanlı Devleti üzerindeki planları, Milli Mücale, Yunanlılarla savaş, Mustafa Kemal Paşa, Osmanlı Devletindeki rejim değişikliği, halifeliğin kaldırılması, İran’ın yeni kurulan Türkiye Cumhuriyetini tanıma konularını içermektedir.

Anahtar Kelimeler

İstanbul, İran, Büyükelçilik, Osmanlı, Türkiye

Kaynakça

• Akandere, O., (2009), “Damat Ferit Paşa’nın IV. Hükümeti Döneminde Kuvâyı Milliye İleri Gelenleri Hakkında Verilen İdam Kararları”, Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, S .43. Ankara. Akşin, S. (2000), “Mondros Bırakışması”, Türkiye Tarihi 4 (Çağdaş Türkiye 1908-1980), Cem Yayınevi, İstanbul. Armaoğlu, F. (2003), 19.Yüzyıl Siyasi Tarihi (1789-1914), Türk Tarih Kurumu, Ankara. Arslan, O., (2008), “I. Dünya Savaşı Başında Kapitülasyonların İttihat ve Terakki Yönetimi Tarafından Kaldırılması ve Bu Gelişme Karşısında Büyük Güçlerin Tepkileri”, Sakarya Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Dergisi , Vol. 10, No. 1. Baghdadi, A. (1982), Muhammed Ali Şah Devrinde Osmanlı-İran Siyasi İlişkileri ve İran’daki İç Olaylar (1907-1908),İstanbul Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi, Yakınçağ Tarihi Kürsüsü, Basılmamış Doktora Tezi, İstanbul. Bayur, Y. H. (1991), Türk İnkılabı Tarihi, C.1, Kısım:2, Türk Tarih Kurumu, Ankara. Bozan, O., (2015), Diyarbakır Vilayetinde Ermeniler ve Ermeni Olayları (1878-1920), Çizgi Kitabevi, Konya. Budak, M., (2001), “Mondros Mütarekesi’nden Sonra Osmanlı 9. Ordusu’nun Kuzeybatı İran’ı (Güney Azerbaycan’ı)”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, C: 17, S: 51. Çay, A. M., (2009), Tarih Cepheler ve Muharebeler, Kültür ve Turizm Bakanlığı Türkiye Kültür Portali Projesi, Ankara. Çetinsaya, G., (1999), “Atatürk Dönemi Türkiye-İran İlişkileri”, Avrasya Stratejik Araştırmalar Merkezi, C: 5, S: 3. …………….(2006), “Türkiye- İran İlişkilerinin Tarihi Temelleri Üzerine Notlar”, Beş Deniz Havzasında Türkiye, Siyasal Kitapevi, Ankara. Fedai, A., (2016), “Irak Cephesinde Türk Ordusu’nun İaşe ve İkmal Faaliyetleri”, Kûtü’l Amâre Zaferinin 100.Yılı Münasebetiyle I. Dünya Savaşı’nda Irak Cephesi, 28-29 Nisan 2016 Mardin, Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara. Gürsoy, B., (1984), “100. Yılında Düyun-u Umumiye İdaresi Üzerinde Bir Değerlendirme”, İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Ord. Prof. Şükrü Baban'a Armağan. Güzide-i Esnad-ı Siyasi İran-Osmanî (Devran-ı Kacar), (1375), Vezaret-i Umur-ı Hariciye, C: 7, Tahran. Karaca, E., (2011) “Osmanlı Devleti’nde Birinci Dünya Savaşı Öncesi Şimendüferler (Demiryolları) Meselesi (1913 – 1914), OTAM, S: 27/Bahar 2010, Ankara. Karadeniz, Y., (2006), İran’da Sömürgecilik Mücadelesi ve Kaçar Hanedanı (1795-1925), Bakış Yayınları, İstanbul . Katuzayan, M.A.H. (1372), İktisadi-i Siyasi-i İran ez Meşrutiyet-i ta Payan-ı Silsile-i Pehlevi, ter. Muhammed Rıza Nefisi ve Kambez Azizi, Tahran. Kaymaz, İ. Ş., (2008), “Mondros: Bir Ateşkesin Tahlili”, 21. Yüzyıl Dergisi, Ekim/Kasım/Aralık. Keleş, Z., (1999), “Cafer Tayyar Paşa”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, C: 15, S: 44. Kodaman, B., (2001), Ermeni Macerası, Süleyman Demirel Üniversitesi Yayınları, Isparta. Küçükvatan, M., (2013), “İngiliz Basınında Osmanlının Kut’ul Amare Zaferi”, Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, C: 13, S: 26. Oğuzhan, E. Atatürk Döneminde Basın ve Basın Özgürlüğü, dergipark.gov.tr/download/article-file/319697, (Erişim Tarihi: 06.11.2018). Osmanlı Belgelerinde Milli Mücadele ve Mustafa Kemal Atatürk, (2007), TC Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı Yayın no:88, Ankara. Salah, M., (1396), “Tesir-i İkdâmât-ı Islah-ı Morgani Şuster Amerka-yı ve Safbendîhâ-yı Mevcud der beraber an der Evahir Devre-i Kacar”, Pejuheşhâ-yı İranşinasi, C: 7, S: 1. Sarıkçıoğlu, M., (2013), “İran’da Nasereddin Şah ve Muzaffereddin Şah Dönemi’nde (1848-1907) İngiltere Rusya ve Fransa’ya Verilen İmtiyazlar”, History Studies, C: 5, S: 2. Sertçelik, S., (2015), Rus ve Ermeni Kaynakları Işığında Ermeni Sorunu Ortaya Çıkış Süreci 1678-1914, SRT Yayınları, Ankara. Sertoğlu, M. (2011), Mufassal Osmanlı Tarihi, Türk Tarih Kurumu, C: 6. Ankara. Tunaya, T.Z., (1999), Türkiye’de Siyasal Partiler, Mütareke Dönemi, C: 2, İletişim Yayınları, İstanbul. Uçarol, R. (2000), Siyasi Tarih (1789-1999), Filiz Kitapevi, İstanbul.