Tanzimat Dönemi Ulemasından Muhalif Bir Şahsiyet: Sarıyerli Hoca Mehmed Sadık Efendi

Yıl 2019, Cilt: 20 Sayı: 45, 1 - 16, 23.12.2019

Gürbüz Özdemir

Öz

Tanzimat’ın ilanıyla birlikte Osmanlı’da yeni bir dönem başlamış ve bu yeni
süreç dini, sosyal, kültürel ve siyasi çok önemli değişikliklere yol açmıştır. Dolayısıyla
Tanzimat, Osmanlı için bir geçiş dönemi olduğa kadar bir buhran dönemini de
beraberinde getirmiştir. Üstelik Tanzimat bürokrasisi, değişimin yükünü
kaldıramadığı gibi, reformlarla vaat ettiklerini de yerine getirememiştir. Bu tür
olumsuzluklara karşı tedbir alınmaya çalışılsa da, sonuçta korkulan olmuş ve memnuniyetsiz
kitleler ortaya çıkmıştır. Toplumun farklı kesimlerden oluşan bu kitleler,
Tanzimat’a ve uygulamalarına karşı tepki göstermiş ve bunlar arasında özellikle
ulemanın muhalefeti öne çıkmıştır.

Bu çalışmada, genel olarak ulemanın ve özellikle de ulema içerisinde
önemli bir şahsiyet olan Sarıyerli Mehmed Sadık Efendi’nin muhalefeti ele
alınacaktır. Bu bağlamda öncelikle ulemanın sistem içerisindeki statüsü ortaya
konulacaktır. Sonrasında statünün bozulması ve buna karşı ulemanın tepkisi ele
alınacaktır. Nihayetinde ise Sadık Efendi’nin yaklaşımı ve muhalefeti
aktarılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Sarıyerli Mehmed Sadık Efendi, Tanzimat, Muhalefet, Ulema

Kaynakça

• - Aksakal, H. (2010), “Türk Modernleşmesinin Ambivalant Doğası: Modernleşme, Milliyetçilik, Medeniyet İlişkisi Üzerinden Türkiye’yi Okumak”, Zeitschrift für die Welt der Türken, V. 2, N.1, 255-256.
• - Ali Nihat Tarlan Koleksiyonu, Süleymaniye Kütüphanesi, No. 96. - Aslan, S., Yılmaz, A. (2001), “Tanzimat Döneminde Osmanlı Bürokratik Yapı ve Düşüncenin Değişimi”, C.Ü. İİBF Dergisi, (Doç.Dr. F. Aydoğanın Anısına) C. 2, (1), 287-297.
• - Barkan, O. L. (1954), “Kanunname”, İslam Ansiklopedisi, C.VI.
• - Berkes, N. (2002), Türkiye’de Çağdaşlaşma, İstanbul: Doğu-Batı Yayınları.
• - Bilgegil, M. K. (1976), “Ali Paşa’nın Sadareti Devresinde Sürgün Cezasına Uğrayan Serbest Düşünceli Bazı Ulema”, Yakın Çağ Türk Kültür ve Edebiyatı Üzerine Araştırmalar I: Yeni Osmanlılar, Ankara.
• - Dursun, D. (1992), Din Bürokrasisi, İstanbul: İşaret Yayınları.
• - …………… (2018), Türkiye’nin Siyasal Hayatı, İstanbul: Beta Yayınları.
• - Ebuzziya Tevfik (1973), Yeni Osmanlılar Tarihi, C.I, İstanbul.
• - Eryılmaz, B. (1993), “Osmanlı Devleti’nde İktidar ve Muhalefet”, İlim ve Sanat, Temmuz, S. 35-36.
• - ……… (1992), Tanzimat ve Yönetimde Modernleşme, İstanbul: İşaret Yayınları.- Gövsa, İ. A. (1933-1936), “Türk Meşhurları“, Meşhur Adamlar, C.4, İstanbul.
• - Gürer, A. Ş. (2014), “Tanzimat Döneminde Sarıyerli Hoca Sadık Efendi Vakası“, Turkish Studies, S. 9/7, Yaz, 41-50.
• - Heyd, U. (1996), "III. Selim ve II. Mahmud Dönemlerinde Batılılaşma ve Osmanlı Uleması I", (Trc. Sami Erdem), Dergah, C. VII S. 80, İstanbul, 18-20
• - Hürriyet, “İstanbul’dan Mektup”, 11 Ocak 1869, No: 29.
• - Hürriyet, 15 Şubat 1869, No:34
• - Hürriyet, 22 Şubat 1869, No:35
• - İğdemir, U. (1937), Kuleli Vak’ası Hakkında Bir Araştırma, Ankara: TTK. Yay.
• - İnalcık, H. (1958), “Osmanlı Hukukuna Giriş”, AÜSBF. Dergisi, C. XIII, Haziran, sh.102-126
• - ………. (1964), Tanzimat’ın Uygulanması ve Sosyal Tepkileri, Belleten, C. 28 (112), 623-690.
• - ………. (1994), “Sultanizm Üzerine Yorumlar: Weber’in Osmanlı Siyasal Sistemi Tiplemesi,” Dünü ve Bugünüyle Toplum ve Ekonomi Dergisi, (7), 5-26.
• - …… (2014), Devlet-i Aliye (Osmanlı İmparatorluğu Üzerine Araştırmalar-II), İstanbul: İş Bankası Yay.
• - Kaplan, M. (1948), “Tanzîr-i Telemak”, Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, C. II, S. 1-2, 30 Kasım.
• - …….….. (1992), “Tanzir-i Telamak”, Türk Edebiyatı Üzerinde Araştırmalar, İstanbul: Dergah Yay.
• - Kuntay, M. C. (1944), Namık Kemal:Devrinin İnsanları ve Olayları Arasında, C.I, İstanbul: Maarif Matbaası.
• - Kuran, A. B. (1956), Osmanlı İmparatorluğunda İnkılâp Hareketleri ve Milli Mücadele, İstanbul.
• - Levy, R., “Urf”, Encyclopaedia of Islam, Vol. IV, p.1031
• - Mardin, Ş. (1956), “Tanzimat ve İlmiyye”, Forum, C. IV, S. 48, 15 Mart.
• - …… (1983), “Yeni Osmanlılar ve Siyasi Fikirleri”, T.C.T.A.
• - …… (1990), Bediüzzaman Said Nursi Olayı, İstanbul: İletişim.
• - …… (1995), Türk Modernleşmesi -Makaleler 4, (Der.: M. Türköne ve T. Önder), İstanbul: İletişim.
• - …… (1996) Yeni Osmanlı Düşüncesinin Doğuşu, (Çev. M. Türköne, F.Unan ve İ.Erdoğan), İstanbul: İletişim.
• -......… (1999), ‘Türk Toplumunu inceleme Aracı Olarak Sivil Toplum”, Türkiye’de Toplum ve Siyaset -1, İstanbul: İletişim Yay.
• - ……. (2007) Din ve İdeoloji, İstanbul: İletişim.
• - Özdemir, G. (2000), Tanzimat Döneminde Muhalefet Düşüncesi ve Yeni Osmanlılar, Sakarya Ü. SBE, Yayınlanmamış Doktora Tezi, 2000.
• - ………. (2018), “Türk Siyasi Kültürü Bağlamında Hükümet Sistemlerine İlişkin Bir Değerlendirme”, Oğuz-Türkmen Araştırmaları Dergisi, C.1, (2), Aralık, 45-86.
• - Tansel, F. A. (1967), Namık Kemal’in Mektupları, C.I, Ankara, , sh.234-235
• - Türköne, M.(1994), Siyasal Bir İdeoloji Olarak İslamcılığın Doğuşu, İletişim Yay.
• - Uluçay, Ç. (1955), 18.Yüzyılda Saruhan’da Eşkiyalık ve Halk Hareketleri,
• - Ülken, H. Z. (1940), “Tanzimat’tan Sonra Fikir Hareketleri“, Tanzimat I, İstanbul: Maarif Matbaası.