DEVLET TARAFINDAN DÜZENLENEN ÜREMEYE YARDIMCI TEKNOLOJİLERİN KULLANIMI VE DEMOGRAFİK SÜREÇ

Yıl 2021, Cilt: 24 Sayı: 1, 180 - 215, 07.04.2021

Şafak Kılıçtepe

https://doi.org/10.18490/sosars.911394

Öz

Türkiye, gittikçe azalan toplam doğum hızının (TDH) gelecekteki iş gücü açısından tehlike yaratacağına işaret ederek, on yılı aşkın bir süredir pronatalist nüfus politikaları uygulamaktadır. Türkiye İstatistik Kurumu verilerine göre Türkiye’nin TDH’si, genel olarak, yenilenme düzeyi olan 2.10’un altına düşmüş olsa da TDH bölgesel farklılıklar göstererek, bu bölgelerin demografik süreçlerinin farklılığına dikkati çekmektedir. Pronatalist nüfus politikaları doğrultusunda, devlet evli çiftlerin ilk üç tüp bebek tedavisini desteklemektedir. Ancak, yaygın olarak kullanılan tüp bebek ya da teknik ifadesiyle üremeye yardımcı teknolojilerin (ÜYT) erişimi ve kullanımı da devlet düzenlenmesi ve kontrolü altındadır. Etnisite ve toplumsal cinsiyet kategorilerinin bölgesel farklılık gösteren demografik süreçteki (evlilik, üreme ve boşanma ile ilgili kararları) yerini analitik olarak irdeleyen bu çalışma, Kürt kadınlarının üremeyle ilgili deneyimlerini merkezine almaktadır. Böylece, devlet tarafından düzenlenen ÜYT’nin demografik süreci nasıl etkilediğine bakıp, demografi ile ilgili veri ve istatistiklerin yereldeki sosyopolitik tarih ve yapı, iktidar ilişkileri, pratik ve inanışlarıyla beraber nasıl (yeniden) şekillenebileceğini göstermektedir.

Anahtar Kelimeler

üremeye yardımcı teknolojiler, yönetimsellik, demografik süreç

Kaynakça

• Aysan, M. F. (2014). Türkiye’nin Demografik Dönüşümü ve Yeni Meydan Okumalar. Lütfi Sunar (Ed.), Türkiye’de Toplumsal Değişim içinde (s. 67–87). İstanbul: Nobel Yayınevi.
• Birleşmiş Milletler İnsan Hakları Yüksek Komiserliği (2017). Türkiye'nin Güneydoğusundaki İnsan Hakları Durumuna İlişkin Rapor: Temmuz 2015 – Aralık 2016. URL: https://www.ohchr.org/Documents/Countries/TR/OHCHR_South-East_Turkey2015-2016_TURK.pdf
• Chrisler, J. C. (2012). Reproductive Justice: A Global Concern. ABC-CLIO.
• Civelek, Y., Koç, I. (2007). Türkiye’de İmam Nikahı [Religious marriage in Turkey]. Hacettepe Üniversitesi Sosyolojik Araştırmalar E-Dergisi, 5, 1–14.
• Colen, S. (1995). ‘Like a Mother to Them’: Stratified Reproduction and West Indian Childcare Workers and Employers in New York. F.D.
• Ginsburg and R. Rapp (Der.), Conceiving the New World Order: The Global Politics of Reproduction içinde, 78–102.
• Crenshaw, K. (1991). Mapping the Margins: Intersectionality, Identity Politics, and Violence against Women of Color. Stanford Law Review, 1241–1299.
• Das, V. (2000). Violence and Subjectivity. University of California Press.
• Dunn, E. C. (2017). No Path Home: Humanitarian Camps and the Grief of Displacement. Cornell University Press.
• Foucault, M. (1978). The History of Sexuality, Vol. 1. New York: Random House.
• Foucault, M. (2003). Society Must be Defended: Lectures at the Collège de France, 1975-76 (1st Picador pbk. ed). Picador.
• Friese, C., Becker, G., Nachtigall, R. D. (2006). Rethinking the Biological Clock: Eleventh-Hour Moms, Miracle Moms and Meanings of Age-Related Infertility. Social Science & Medicine, 63(6), 1550–1560.
• Ginsburg, F. D., Rapp, R. (1995). Conceiving the New World Order: The Global Politics of Reproduction. University of California Press.
• Goknar, M. D. (2015). Achieving Procreation: Childlessness and IVF in Turkey (Vol. 29). Berghahn Books.
• Greenhalgh, S. (1995). Situating Fertility: Anthropology and Demographic Inquiry. Cambridge University Press.
• Greenhalgh, S., Li, J. (1995). Engendering Reproductive Policy and Practice in Peasant China: For A Feminist Demography of Reproduction. Signs; Chicago, 20(3), 601–641.
• Gücük, S., Arıca, S. G., Akan, Z., Arıca, V., Alkan, S. (2010). Van Ilindeki Çok Eşlilik Oranları ve Etkileyen Faktörler: Kesitsel Çalışma. Southern Clinics of Istanbul Eurasia; 21(3), 127–133.
• Gündüz-Hoşgör, A., Smits, J. (2008). Variation in Labor Market Participation of Married Women in Turkey. Women’s Studies International Forum, 31(2), 104–117.
• Gupta, A. (2012). Red Tape: Bureaucracy, Structural Violence, and Poverty in India. Duke University Press Books.
• Gürtin, Z. B. (2011). Banning Reproductive Travel: Turkeys ART Legislation and Third-Party Assisted Reproduction. RBMO Reproductive BioMedicine Online, 23(5), 555–564.
• Gürtin-Broadbent, Z. B. (2013). The ART of Making Babies: Turkish IVF Patients’ Experiences of Childlessness, Infertility and Tüp Bebek. (Doktora Tezi). University of Cambridge.
• Hacettepe Universitesi Nüfus Etütleri Enstitüsü (Hacettepe University, I. of P. S. (2006). Türkiye’de Göç ve Yerinden Olmuş Nüfus Araştırması [Research on Migration and Displaced Population in Turkey]. Hacettepe University, Institute of Population Studies Ankara.
• İçduygu, A., Romano, D., Sirkeci, I. (1999). The Ethnic Question in an Environment of Insecurity: The Kurds in Turkey. Ethnic and Racial Studies, 22(6), 991–1010.
• Inhorn, M. C. (2004). Privacy, Privatization, and the Politics of Patronage: Ethnographic Challenges to Penetrating the Secret World of Middle Eastern, Hospital-Based in Vitro Fertilization. Social Science & Medicine, 59(10), 2095–2108.
• Kılıçtepe, S. (2019). Reproductive Technologies, Pronatalism and Ethnicity: An Ethnography of Situated Reproduction in Turkey. Indiana University Bloomington.
• Kılıçtepe, S. (2021, çıkacak). Feeling Like a ‘Misfit’: Kurdish Women’s Entangled Reproductive Experiences in Turkey. Hilal Alkan, Ayse Dayı, Sezin Topçu, Betül Yarar (Der.), The Politics of the Female Body in Contemporary Turkey içinde, 85-100.
• Koç, İ., Hancıoğlu, A., Bozbeyoğlu, A. (2000). Türkiye’de Türkçe ve Kürtçe Anadil Nüfuslarının Demografik Farklılaşma ve Bütünleşme Düzeyleri. III. Ulusal Sosyoloji Kongresi, 2–4 Kasım, Eskişehir, 45-46.
• Korkman, Z. K. (2015). Blessing Neoliberalism: Economy, Family, and the Occult in Millennial Turkey. Journal of the Ottoman and Turkish Studies Association, 2(2), 335–357.
• Kutluata, Z. (2002). Feminist Kürt Kadın Dergilerinde Doğum Kontrol Tartışmaları. Toplum Bilim, Feminist Eleştiri Özel Sayısı, 15: 35-40.
• Marcus, G. E. (1995). Ethnography in/of the World System: The Emergence of Multi-Sited Ethnography. Annual Review of Anthropology, 24(1), 95–117.
• Morgan, L. M., Roberts, E. F. S. (2012). Reproductive Governance in Latin America. Anthropology & Medicine, 19(2), 241–254.
• Mutlu, B. (2017). Morally Accounting for Sex Selection Online in Turkey. BioSocieties, 1–25.
• Mutlu, S. (1996). Ethnic Kurds in Turkey: A Demographic Study. International Journal of Middle East Studies, 28(4), 517–541.
• Mutlu, S. (2001). Economic Bases of Ethnic Separatism in Turkey: An Evaluation of Claims and Counterclaims. Middle Eastern Studies, 37(4), 101-135.
• New Legislation Expands Ban on Sperm and Egg Donations in Turkey, Hürriyet Daily News, 9 Kasım 2018. URL: http://www.hurriyetdailynews.com/new-legislation-expands-ban-on-sperm-and-egg-donations-in-turkey-138719
• Novas, C. (2006). The Political Economy of Hope: Patients’ Organizations, Science and Biovalue. BioSocieties, 1(3), 289–305.
• Özbay, F. (2015). Dünden Bugüne Aile, Kent, Nüfus. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Özbay, F., Yücel, B. (2001). Türkiye’de Nüfus Hareketleri, Devlet Politikaları ve Demografik Yapı. Nüfus ve Kalkınma, 1-69.
• Parla, A. (2001). The “Honor” of the State: Virginity Examinations in Turkey. Feminist Studies, 27(1), 65–88.
• Polat, N. (2017). Contested Reproduction: Biomedicine, Negotiated Gender and Masculinities in the Reproductive Field in Turkey. The Annual Meeting of the American Anthropological Associatio, Washington, D.C.
• Rabinow, P. (2005). Artificiality and Enlightenment: From Sociobiology to Biosociality. J. X. Inda (Der.), Anthropologies of Modernity içinde (s. 179–193). Blackwell Publishing Ltd.
• Rapp, R. (2006). Reason To Believe. Culture, Medicine and Psychiatry, 30(4), 419–421.
• Rivkin-Fish, M. (2003). Anthropology, Demography, and the Search for a Critical Analysis of Fertility: Insights from Russia. American Anthropologist, 105(2), 289–301.
• Roberts, E. F. S. (2012). God’s Laboratory: Assisted Reproduction in the Andes. University of California Press.
• Ross, L., Solinger, R. (2017). Reproductive Justice: An Introduction. University of California Press.
• Sağlıkla İlgili Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun, Resmî Gazete no: 7151, 5 Aralık 2018. URL: https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2018/12/20181205-8.htm
• Scheper-Hughes, N. (1997). Demography without Numbers. Anthropological Demography: Toward A New Synthesis, 201–222. University of Chicago Press.
• Schneider, P., Schneider, J. (1995). High Fertility and Poverty in Sicily: Beyond the Culture vs. Rationality Debate. Situating Fertility, 179–201. Cambridge University Press.
• Shorter, F. C. (1968). Information on Fertility, Mortality, and Population Growth in Turkey. Population Index, 34(1), 3–21.
• Skinner, W. (1997). Family Systems and Demographic Processes. Anthropological Demography: Toward A New Synthesis, 53–95. University of Chicago Press.
• Smits, J., Gündüz-Hoşgör, A. (2003). Linguistic Capital: Language as a Socio-Economic Resource among Kurdish and Arabic Women in Turkey. Ethnic and Racial Studies, 26(5), 829–853.
• Sperm bankasından bebek yapana 3 yıl hapis, Hürriyet, 15 Mart 2010. URL: http://www.hurriyet.com.tr/gundem/sperm-bankasindan-bebek-yapana-3-yil-hapis-14109315
• Tawil-Souri, H. (2011). Colored Identity the Politics and Materiality of ID Cards in Palestine/Israel. Social Text, 29(2 107), 67–97.
• Terörün Sona Erdirilmesi ve Toplumsal Bütünleşmenin Güçlendirilmesine dair Kanun, Resmî Gazete No. 6551, 16 Temmuz 2014. URL:
• https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2014/07/20140716-1.html Thompson, C. (2005). Making Parents: The Ontological Choreography of Reproductive Technologies. MIT Press.
• TUİK, (2019). Doğum İstatistikleri, 2018.
• URL:https://tuikweb.tuik.gov.tr/PreHaberBultenleri.do;jsessionid=cT1pfV6N6J6GRJLRSFrXnl2jrjfk66DyfbpwrlKJpSjtGnvZS0MT!-1856191778?id=30696
• Türkiye’nin Doğum İstatistikleri Açıklandı, CNN TÜRK, 17 Mayıs 2019. URL: https://www.cnnturk.com/turkiye/turkiyenin-dogum-istatistikleri-aciklandi
• Turgut, M., Yavuz, S., Gündüz, O., Altuntaş, S., Semerci, H. (2015). Türkiye’de Evlilik Tercihleri.
• Urman, B., Yakin, K. (2010). New Turkish Legislation on Assisted Reproductive Techniques and Centres: A Step in the Right Direction? Reproductive BioMedicine Online, 21(6), 729–731.
• Van der Geest, S., Finkler, K. (2004). Hospital Ethnography: Introduction. Social Science & Medicine, 59(10), 1995–2001.
• Williams, J. R. (2010). Doing Feminist Demography. International Journal of Social Research Methodology, 13(3), 197–210.
• Yavuz, S. (2005). Fertility Transition and the Progression to Third Birth in Turkey. MPDIR Working Paper WP 2005-028, s. 1–26. Max Plank Institute for Demographic Research.
• Yavuz, S. (2006). Completing the Fertility Transition: Third Birth Developments by Language Groups in Turkey. Demographic Research, 15, 435–460.
• Yüceşahin, M. M. (2009). Türkiye’nin Demografik Geçiş Sürecine Coğrafi Bir Yaklaşım (A Geographical Approach to Turkey’s Demographic Transition Process). (SSRN Scholarly Paper ID 3417830). Social Science Research Network.
• Zeyneloğlu, S., Civelek, Y., Coşkun, Y. (2011). Kürt Sorununda Antropolojik ve Demografik Boyut: Sayım ve Araştırma Verilerinden Elde Edilen Bulgular. Uluslararası İnsan Bilimleri Dergisi, 8(1), 335–384.
• Zeyneloğlu, S., Sirkeci, I., Civelek, Y. (2016). Language Shift among Kurds in Turkey: A Spatial and Demographic Analysis. Kurdish Studies, 4(1), 25–50.