EŞİKTE DANS, PERFORMATİF İNŞA VE YIKICI-ARACI BİR KİMLİK OLARAK KÖÇEKLİK

Yıl 2021, Cilt: 24 Sayı: 2, 62 - 95, 24.04.2021

Atilla Barutçu

https://doi.org/10.18490/sosars.927211

Öz

Günümüzdeki köçek performansını yeniden okuma girişiminde bulunan bu makale, köçekliğin performatif olduğunu, cinsiyet kategorilerinden bağımsız bir toplumsal kategori inşa ettiğini ve yıkıcı- aracı olarak tanımlanabilecek geçici bir kimlik oluşumuna işaret ettiğini savunmaktadır. Makale, Türkiye’nin farklı şehirlerinde köçeklerle yapılan görüşmeleri, canlı köçek performansı gözlemlerini, video analizlerini ve film betimlemelerini içeren bir saha çalışmasına dayanmaktadır. Bu saha çalışmasının desteğiyle, köçek performansının ikili-karşıtlıkları yıkan ve kategorileri aşan bir uzam yarattığını öne sürmektedir. Bu uzamın eşikteliğe işaret ettiğini, eşikte gerçekleşen dansla köçeklerin normatif kategorileri sarstığını ve normatif olmayan yeni bir kimlik temsili aracılığıyla bütün kimliklerin toplumsal inşasını açık edecek ipuçları sunabildiğini tartışmaya açmaktadır.

Anahtar Kelimeler

performatif, eşiktelik, kimlik, performans, köçek

Kaynakça

• Aksoyak, İ. H. (2009). 17. yüzyıldan tescilli bir köçek: Behzat. Milli Folklor, 84, 127-29.
• Althusser, L. (2001). Lenin and philosophy, and other essays. New York: Monthly Review Press.
• And, M. (2014). Başlangıcından 1983’e Türk tiyatro tarihi. (4. Basım). İstanbul: İletişim.
• And, M. (2015). 16. yüzyılda İstanbul: kent, saray, günlük yaşam. (3. Basım). İstanbul: Yapı Kredi.
• And, M. (2016). Oyun ve bügü: Türk kültüründe oyun kavramı. (4. Basım). İstanbul: Yapı Kredi.
• Antmen, A. (2017). Kimlikli bedenler: sanat, kimlik, cinsiyet. (3. Basım). İstanbul: Sel.
• Atay, T. (2012). Çin işi Japon işi: cinsiyet ve cinsellik üzerine antropolojik değiniler. İstanbul: İletişim.
• Avcı, M. (2017). Shifts in sexual desire: bans on dancing boys (köçeks) throughout Ottoman modernity (1800s–1920s). Middle Eastern Studies, 53 (5), 762-781.
• Barutçu, A. (2020). Köçek performansında bedensel bir aradalık ve seyredenin seyredilene bakışı. Moment Dergi, 7 (2), 219-240.
• Basetti, C. (2013). Male dancing body, stigma and normalising processes. Playing with (bodily) signifieds/ers of masculinity. Recherches Sociologiques et Anthropologiques, 44 (2), 69-92.
• Beşiroğlu, Ş. Ş. (2006). Müzik çalışmalarında ‘kimlik’, ‘cinsiyet’: Osmanlı’da çengiler, köçekler. Folklor/Edebiyat Dergisi 12: 454, 111-28.
• Burt, R. (1995). The male dancer: bodies, spectacle, sexualities. London: Routledge.
• Butler, J. (2005). İktidarın psişik yaşamı: tabiyet üzerine teoriler. (F. Tütüncü, Çev.). İstanbul: Ayrıntı.
• Butler, J. (2008). Olumsal temeller: feminizm ve “postmodernizm” sorusu. Seyla Benhabib, Judith Butler, Drucilla Cornell ve Nancy Fraser (Der.), içinde, Çatışan feminizmler felsefi fikir alışverişi. (F. Evren Sezer, Çev.). (s. 44-67). İstanbul: Metis.
• Butler, J. (2010). Cinsiyet belası: feminizm ve kimliğin altüst edilmesi. (B. Ertür, Çev.). (2. Basım). İstanbul: Metis.
• Butler, J. (2013). Kritik queer. Sibel Yardımcı ve Özlem Güçlü (Der.), içinde, Queer tahayyül (s. 121-148). İstanbul: Sel.
• Butler, J. (2014). Bela bedenler. (C. Çakırlar ve Z. Talay, Çev.). İstanbul: Pinhan.
• Callinicos, A. (2013). Toplum kuramı: tarihsel bir bakış. (Y. Tezgiden, Çev.). (6. Basım). İstanbul: İletişim.
• Candan, A. (2010). Oyun tören gösterim. İstanbul: Norgunk.
• Carlson, M. (2013). Performans: eleştirel bir giriş. (B. Güçbilmez, Çev.). Ankara: Dost Kitabevi.
• Colebrook, C. (2014). Ne kadar queer’leşebilirsiniz? Teori, normallik ve normatiflik. KaosQueer+ Kaos Queer Çalışmaları Dergisi, Sayı 1, 53-62.
• Davletov, T. B. (2017). Şaman: doğa’nın şifası uyanınca. İstanbul: Asi Kitap. de la Croix, H. ve Tansey, R. G. (1986). Gardner’s art through the ages. (8. Basım). Harcourt Brace Jovanovich, Inc.
• Direk, Z. (2012). Judith Butler: toplumsal cinsiyet ve bedenin maddeleşmesi. Zeynep Direk (Der.), içinde, Cinsiyetli olmak: sosyal bilimlere feminist bakışlar (s. 67-84). (3. Basım). İstanbul: Yapı Kredi.
• Erkan, S. (2011). Köçek tipinin uluslararası kökeni üzerine bir deneme. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Türkoloji Dergisi, 18 (1), 223-40.
• Fischer-Lichte, E. (2016). Performatif estetik. (T. Acil, Çev.). İstanbul: Ayrıntı.
• Fisher, J. ve Shay, A. (Der.), (2009). When men dance: choreographing, masculinities, across borders. New York: Oxford University.
• Gard, M. (2001). Dancing around the “problem” of boys and dance. Discourse: Studies in the Cultural Politics of Education, 22 (2), 213-225.
• Gard, M. (2006). Men who dance. New York: Peter Lang.
• Goffman, E. (2014). Damga: örselenmiş kimliğin idare edilişi üzerine notlar. (Ş. Geniş, L. Ünsaldı ve S. N. Ağırnaslı, Çev.). Ankara: Heretik.
• Haynes, B. G. (2014). Performing modernity in Turkey: conflicts of masculinity, sexuality, and the köçek dancer. (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). The City University of New York, NY.
• Heuvel, M. V. (1992). Complementary spaces: Realism, performance and a new dialogics of theatre. Theatre Journal, 44 (1), 47-58.
• Huizinga, J. (2017). Homo ludens: oyunun toplumsal işlevi üzerine bir deneme. (M. A. Kılıçbay, Çev.). (6. Basım). İstanbul: Ayrıntı.
• Jagose, A. (2015). Queer teori: bir giriş. (A. Toprak, Çev.). Ankara: Notabene.
• James, W. (2013). Törensel hayvan: yeni bir antropoloji portresi. (S. Çalışkan, Çev.). İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Johnson, C. W. (2005). ‘The first step is the two-step’: hegemonic masculinity and dancing in a country-western gay bar. International
• Journal of Qualitative Studies in Education, 18 (4), 445-464. Jowitt, D. (2010). Dancing masculinity: defining the male image onstage in twentieth-century America and beyond. Southwest Review, 95 (1-2), 228-242.
• Karataş, Ö. S. (2012). Osmanlı’nın aykırı dansçıları tavşanlar ve tavşanca formu. Milli Folklor, 24: 95, 289-99.
• Karayanni, S. S. (2004). Dancing fear and desire: race, sexuality, and imperial politics in Middle Eastern dance. Waterloo: Wilfrid Laurier University.
• Kılıç, Ç. (2009). Zenne ve köçek. Emine Gürsoy-Naskali ve Aylin Koç (Der.), içinde, İğdiş, sünnet, bedene şiddet kitabı (s. 355-365). İstanbul: Kitabevi.
• Koçu, R. E. (2015). Eski İstanbul’da meyhaneler ve meyhane köçekleri [1947]. (4. Basım). İstanbul: Doğan Kitap.
• Mansbridge, J. (2017). The zenne: male belly dancers and queer modernity in contemporary Turkey. Theatre Research International, 42 (1), 20-36.
• Nuhrat, Y. (2018). Dil antropolojisi. Ayfer Bartu Candan ve Cenk Özbay (Haz.), içinde, Kültür denen şey: antropolojik yaklaşımlar (s. 256-282). İstanbul: Metis.
• Nutku, Ö. (2011). Dünya tiyatrosu tarihi 1: başlangıcından 19. yüzyıla kadar. İstanbul: Mitos-Boyut.
• Oksaçan, H. E. (2015). Sultanlar devrinde oğlanlar. (2. Basım). İstanbul: Agora Kitaplığı.
• Özkazanç, A. ve Ağtaş, Ö. (2018). Judith Butler’ın nefret söylemi eleştirisi: dildeki performatif ve yaralayıcı dil. Fe Dergi: Feminist Eleştiri, 10 (1), 1-12.
• Risner, D. (2009). Stigma and perseverance in the lives of boys who dance. Lewistone: Edwin Mellen.
• Rodosthenous, G. (2007). Billy Elliot the Musical: visual representations of working-class masculinity and the all-singing, all-dancing bo[d]y. Studies in Musical Theatre, 1 (3), 275-292.
• Salih, S. (2002). Judith Butler. London & New York: Routledge.
• Sevengil, R. A. (2014). İstanbul nasıl eğleniyordu?. İstanbul: Alfa.
• Sevengil, R. A. (2015). Türk tiyatrosu tarihi, İstanbul: Alfa.
• Shay, A. (2006). The male dancer in the Middle East and Central Asia. Dance Research Journal, 38 (1-2), 137-62.
• Şener, S. (1999). Cumhuriyet’in 75. yılında Türk tiyatrosu. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Ünlü, A. (2006). Türk tiyatrosunun antropolojisi. Ankara: Aşina Kitaplar.
• Weber, C. L. (2003). “Oi. Dancing Boy”: masculinity, sexuality, and youth in Billy Elliot. Genders.
• Weeks, K. (2013). Feminist öznelerin kuruluşu. (İ. Özküralpli, Çev.). İstanbul: Otonom.
• Yalur, T. (2013). Osmanlı’da bir cinsel kimlik olarak köçek. Berfu Şeker (Haz.), içinde, Başkaldıran bedenler: Türkiye’de transgender, aktivizm ve altkültürel pratikler (s. 67-81). İstanbul: Metis.