Ergenlerin Sosyal Medya Fenomenlerini Takip Etme Davranışlarının Sosyolojik Analizi

Yıl 2024, Cilt: 27 Sayı: 2, 62 - 93, 30.10.2024

Mehmet Aksoy

https://doi.org/10.18490/sosars.1575256

Öz

Dijitalleşme süreci gönüllülüğe dayalı, herkesin herkesi gözetlediği, gözetleyenin de gözetlenen haline geldiği omniptik gözetim tipini inşa etmiştir. Sosyal medya platformlarını kullanan bireyler, bu mecraların aktörlerinden olan ‘sosyal medya fenomenlerinin’ paylaştığı içerikleri adeta eğlenerek, haz alarak takip etmektedirler. Dolayısıyla, omniptik gözetimin yeniden üretimine katkı yapan kitlelerden biri olan ergenlerin, sosyal medya fenomenlerini yoğun şekilde takip etmelerinin ve fenomenlerin yaptığı paylaşımlara beğeni yapmalarının arkasında bulunan saiklerin belirlenmesi bir problematik olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu bağlamda araştırmanın amacı, ergenlik çağındaki lise öğrencilerinin sosyal medya fenomenlerini takip etme ve bu fenomenlerin çevrimiçi platformlarda paylaştığı içerikleri beğenme nedenlerini belirlemek; bu durumu kendi yaşamlarına nasıl ve niçin entegre ettiklerine ilişkin görüşlerini belirlemektir. Nitel yöntemin fenomenolojik deseniyle yürütülen ve amaçlı örnekleme yönteminin kullanıldığı bu araştırmada, 2023-2024 eğitim-öğretim yılında Eskişehir Cemal Mümtaz Sosyal Bilimler Lisesi’nde okuyan 25 öğrenci çalışma grubunu oluşturmuştur. Araştırmada 22 soruluk bir yarı yapılandırılmış görüşme formu kullanılmış, veriler için betimsel içerik analizi yapılmıştır. Araştırmada, lise öğrencilerinin ‘sosyal medya fenomenlerini’ yoğun şekilde takip ettikleri ve fenomenlerin paylaştığı içerikleri saatlerce izledikleri belirlenmiştir. Fenomenlerin, öğrencilerin karar vermelerinde bir güç haline geldikleri; öğrencilerin, sosyal medya fenomenliğini ‘kazanç elde etme ve maddi anlamda güçlenme’ olarak algıladıkları görülmüştür. Öğrencilerin, fenomenler üzerinden dijital kimliklerini, statülerini ve saygınlıklarını inşa etme yoluna gittikleri; fenomenleri motivasyon kaynağı ve kanaat önderi olarak algıladıkları; benlik sunumlarını fenomenler üzerinden yaptıkları anlaşılmıştır. Dolayısıyla, kimliğin inşa edildiği ergenlik çağındaki bireylerin sosyal medya fenomenlerini hedonik tavırla izleme davranışlarının; onların çevrimiçi personalarıyla özdeşim kurmalarına ve kendilik algılarını yitirmelerine; örtülmüş benliklerin ve ambalajlanmış egoların ortaya çıkmasına yol açabileceği, vurgulanması gereken bir nokta olmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Omniptikon, Sosyal Medya, Sosyal Medya Fenomeni, Ergen, Parasosyal Etkileşim., Parasosyal Etkileşim.

Kaynakça

• Aksöz, Y. (2023). Sosyal medya fenomenlerinin narsisistik kişilik özellikleri, mükemmeliyetçilik ve kendini mükemmel sunma özellikleri ışığında çevrimiçi ve çevrimdışı kimlikleri. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Bahçeşehir Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü.
• Aytuğ, Y. (2023). Bu ülkede fenomenliğin mafyasını da türettik. Lacivert Yaşam Kültürü Dergisi, (106), 30-35.
• Bagheri, N. (2023). Fenomen pazarlamasında kaynak güvenilirliğinin satın alma niyetine etkisinde fenomeni tavsiye etme niyetinin rolü: Instagram üzerine bir araştırma. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Baltacı, A. (2017). Nitel veri analizinde Miles-Huberman modeli. Ahi Evran Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 3(1), 1-15. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/318527.
• Büyüköztürk, Ş., Çakmak, E. K., Akgün, Ö. E., Karadeniz, Ş. ve Demirel, F. (2021). Eğitimde bilimsel araştırma yöntemleri (31. baskı). Pegem Akademi.
• Cevizci, A. (1999). Felsefe Sözlüğü (3. basım). İstanbul: Paradigma Yayınları.
• Ceylan, A. (2016). Aile kavramına ilişkin metaforik algıların belirlenmesi [Yüksek lisans tezi]. Sakarya Üniversitesi.
• Çitil Akyol, C., Sumbas, E. (2023). Sosyal medyada ebeveyn olmak: Babalar nerede?. Abant Sosyal Bilimler Dergisi, 23(3), 1282-1292. doi: 10.11616/asbi.1265506.
• Demir, S. (2024). Kadın tüketicilerin online anlık satın alma niyetinde fenomen pazarlamanın etkisi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Mersin: Çağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Demirli, E. (2023). Bu fenomenin numeni nerede? Lacivert Yaşam Kültürü Dergisi, (106), 36-39.
• Dijital Medya Ajansı / Growbyshare (2024). Influencerlar Nasıl Para Kazanıyor? https://www.growbyshare.com/blog/tr/influencerlar-nasil-para-kazaniyor Erişim Tarihi: 27.07.2024.
• Ekinci, Ö. (2023, 22 Haziran). Sosyal Medya Fenomenleri Ergenlik Çağındakileri Nasıl Etkiliyor? TRT Haber, https://www.trthaber.com/haber/cocuk/sosyal-medya-fenomenleri-ergenlik-cagindakileri-nasil-etkiliyor-776806.html.
• Ergür, G. (2023). Çağın vebası: İnstagram anneliği. Lacivert Yaşam Kültürü Dergisi, (106), 56-59.
• Gedik, Y. (2020). Sosyal medyada yükselen bir trend: Influencer pazarlama üzerine kavramsal bir değerlendirme. Pamukkale Üniversitesi İşletme Araştırmaları Dergisi, 7(2), 362-385. https://doi.org/10.47097/piar.825325.
• Gül Ünlü, D. ve Zeybek, B. (2020). Sosyal medya fenomeni ve marka işbirliği: işbirliği paylaşımlarına ilişkin instagram kullanıcı yorumları üzerinden bir değerlendirme. AJIT-e:Bilişim Teknolojileri Online Dergisi, 11(41), 72-95. DOI: 10.5824/ajite.2020.02.004.x.
• Gümüş, N., Karaca, Ş, ve Onurlubaş, E. (2021). Sosyal medya fenomenleri ile kurulan parasosyal etkileşimin online tüketici davranışlarına etkisi. Iğdır Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, (25), 752-773. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/pub/igdirsosbilder/issue/66833/1045379.
• İncirkuş, E. (2024). Hedonik tüketimde sosyal medya fenomenlerinin etkisi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• İslamoğlu, G. (2024). Sosyal medya ile birlikte yıldızlaşan benlikler: Instagram fenomenleri. Yayımlanmamış Doktora Tezi. Kocaeli: Kocaeli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Kılıç, İ. ve Gürlek, M. (2023). Green influencer marketing: conceptualization, scale development, and validation: an application to tourism products. Journal of Sustainable Tourism, 1–26. https://doi.org/10.1080/09669582.2023.2273755.
• Kırık, A. M. ve Saltık, R. (2017). Sosyal medyanın dijital mizahı: İnternet meme/caps. Atatürk İletişim Dergisi, (12), 99-118. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/pub/atauniiletisim/issue/32754/374552.
• Koban, K. (2024). Parasosyal etkileşimin satın alma niyetine etkisi: Sosyal medya fenomenleri ve takipçiler üzerine bir araştirma. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Merdan, Z. (2023). Fenomenler ve hakiki arzu arasında. Lacivert Yaşam Kültürü Dergisi, (106), 50-52.
• Oğuz, Z. (2024). Karar verme sürecinde sosyal medya fenomenlerinin etkisi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Ankara: Gazi Üniversitesi Bilişim Enstitüsü. Öktem, Ü. (2005). Fenomenoloji ve Edmund Husserl’de apaçıklık (Evidenz) problemi. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, 45(1), 27-55. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/pub/dtcfdergisi/issue/66771/1044165
• Örs, M. (2018). İnternet fenomenlerini neden takip ediyoruz? Tüketici-fenomen ilişkisini güçlendiren nedenlerin ampirik bir çalışma ile değerlendirilmesi. İşletme Araştırmaları Dergisi, 10 (4), 187-209. DOI: 10.20491/isarder.2018.519
• Özdemir, G. (2023). Sağlıklı yaşam fenomenleri, ürettikleri görsel-işitsel içerikler ve Türkiye'deki etkilerinin algılanması üzerine bir araştırma. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Ankara: İhsan Doğramacı Bilkent Üniversitesi Ekonomi ve Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Öztürk, O. (2023). Fenomen yapışkanlığı ve öncülleri arasındaki ilişkilerin belirlenmesine yönelik bir araştırma. Business and Economics Research Journal, 14(1), 123-140. http://dx.doi.org/10.20409/berj.2023.406.
• Paç Çelik, E. (2023). Sezgisel sistematik model perspektifinden fenomen annelerin satın alma niyeti üzerindeki etkisi: İnstagramda fenomen anne takipçileri üzerine bir araştırma. Yayımlanmamış Doktora Tezi. Tokat: Gaziosmanpaşa Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü.
• Sacıhan, D. (2022). Fenomenoloji geleneğinde Edmund Husserl. Jass Studies-The Journal of Academic Social Science Studies, 15(91), 523-532. DOİ: 10.29228/JASSS.52782.
• Satıcı, H. (2021). Türkiye’de sosyal medya influencerlarının sinemaya olan etkisi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Semiz, B. B. (2020). Sosyal medya fenomenleri tarafından yapılan reklamlara yönelik tüketici şüpheciliğinin tutumlar ve satın alma niyeti ile ilişkisinin incelenmesi. Pazarlama Teorisi ve Uygulamaları Dergisi, 6(2), 115-136. Erişim adresi: https://www.betadergi.com/patu/yonetim/icerik/makaleler/78-published.pdf.
• Sezgin, A. A. (2016). Türkiye’de instagram fenomenleri: Sosyal paylaşım ağlarında inşa edilen yaşamların kültürel analizi. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 9(43), 2144-2150. DOI:10.17719/jisr.20164317779.
• Şeker, S. (2018). Parasosyal etkileşim: Kişilik özellikleri, sosyal destek ve bazı psikolojik ve sosyo-demografik değişkenler açısından bir inceleme. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Şimşek, Ş. (2021). Byung-Chul Han şeffaflık toplumu tartışmaları. Medya ve Kültür, 1(2), 206-210. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/2356755.
• Tagay, Ö., Uzun, K. ve Cırcır, O. (2024). Ergenler için sosyal medya fenomenlerinden etkilenme algısı ölçeğinin geliştirilmesi: Geçerlik ve güvenirlik çalışması. Mersin Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 20(1), 128-147. DOI: 10.17860/mersinefd.1281155.
• Tam, M. S. (2020). Sosyal medya etkileyicilerinin kanaat önderliği rolü. Gümüşhane Üniversitesi İletişim Fakültesi Elektronik Dergisi, 8(2), 1325-1351. https://doi.org/10.19145/e-gifder.726057.
• Toksarı, M. ve Mürütsoy, M. (2019). Instagramdaki sosyal medya fenomenlerinin tüketicilerin satın alma davranışlarına etkisi. Sosyal, Beşeri ve İdari Bilimler Dergisi, 2(8), 586-603. DOI:10.26677/TR1010.2019.201.
• Toy, M. E. (2023). Sosyal medyada fenomen olmak ya da olmamak. Lacivert Yaşam Kültürü Dergisi, (106), 80-83.
• Tünay Doğan, N. N. (2019). Sosyal medyada marka sayfaları takibi üzerinde fenomen etkisi: İnstagram örneği. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Denizli: Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Türk Dil Kurumu (2024). Fenomen. Güncel Türkçe Sözlük, Erişim adresi: https://sozluk.gov.tr/.
• Ulusal Tez Merkezi (2024). https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp.
• Uysal, B. (2023). Fenomenlik lüks yaşamın anahtarı. Lacivert Dergisi, (106), 72-74.
• Yaylagül, Ş. (2017). Sosyal medya fenomenlerine bağlanmışlığın belirlenmesi: Yükseköğretim öğrencileri üzerine bir uygulama. Adnan Menderes Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 4(3), 219-235. https://doi.org/10.30803/adusobed.349934.
• Yıldırım, L. ve Eldeniz, L. (2022). Sosyal medya ünlülerinin takipçi davranışlarına etkisi. Yeni Medya Dergisi, (13), 401-417. https://doi.org/10.55609/yenimedya.1122914.
• Yazıcı Sezgin, S. (2023). Fenomenlerin gerçek hayatları sosyal medyada gösterdikleri hayatın prova alanı oldu. Lacivert Dergisi, (106), 71-72.
• Yıldırım, C. (2000). Çağdaş Felsefe Sözlüğü (1. Basım). Bilgi Yayınevi.