18. YÜZYIL OSMANLI TAŞRA YÖNETİM DÜZENİ AÇISINDAN HUDÂVENDİGÂR SANCAĞI’NDA YAŞAYAN VAKIF REAYASI YÖRÜKLER

Yıl 2017, , 317 - 338, 31.07.2017

Nilüfer Alkan Günay

https://doi.org/10.21550/sosbilder.311010

Cited By: 1

Öz

Bu makalede 18. yüzyılda Hudâvendigâr
Sancağı’nda yaşayan vakıf reayası Yörüklerin taşra yönetim düzeni içindeki
konumları analiz edilmeye çalışılmıştır. Yapılan araştırmada sancaktaki Yörük
nüfusun büyük bir kısmının vakıf reayası olduğu ve malikâne-mukataa sistemi
içinde yer aldıkları tespit edilmiştir. Bu yapılanma ve onları yerleşik
reayadan ayıran konargöçer kimlikleri hukukî, idarî ve dolayısıyla malî olarak
içinde bulundukları yönetim düzeninin de belirleyicisi olmuştur. Makalede hem
bu düzenin teorik yapısı hem de pratikte Yörük cemaatleri açısından nasıl
işlediği ele alınmıştır. Öncelikle sancaktaki Yörük grupları ve yaşam
alanlarının tespiti ile onlar üzerinde idarî yetkileri tasarruf edenlerin
tanımlanması gerekmiştir. Bu alt başlıklardan sonra Yörükler ve taşradaki
görevliler arasında temelde “serbestiyyet statüsü” etrafında şekillenen
ilişkiler incelenmiştir. Çalışmanın başlıca kaynağını ise 18. yüzyıl Bursa Kadı
Sicilleri içinde, sancak genelinde yaşayan Selâtin ve Haremeyn-i Şerifeyn
Evkafı Reayasıyla ilgili kayıtların toplandığı defterler oluşturmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Yörük, Hudâvendigâr Sancağı, vakıf reayası, voyvoda

The Yoruks Who Were Reaya of Waqfs in The Sanjak of Hudâvendigâr in terms of 18th Century Ottoman Provincial Administration Order

Öz

In this article, it is aimed to analyze
the position of the Yoruk communities living in the Sanjak of Hudâvendigâr in
the 18th century. In the study made,
it was determined that a great majority of the Yoruk population living in the
Sanjak was the reayas of waqfs and included in the malikâne-mukataa system.
This structuring and their nomadic identities distinguishing them from settled
reayas have also determined the administrative, juridical and hence financial
system they lived in. In the article, both the theoretical structure of this
system and how it worked for Yoruk communities were analyzed. At first, it is
required to determine the Yoruk communities and their living areas and define
the people having administrative authority on them. After these subtitles, the
relations basically formed around “the statue of serbestiyyet” between Yoruks
and the administrative authorities are investigated. The primary
sources of the study are the 18th century Bursa court registers. Especially,
the registers consisted of records related to the reayas of Selâtin and
Haremeny-i Şerifeyn Waqfs are the sources the most data about the subject were
found in.

Anahtar Kelimeler

Yoruk, The Sanjak of Hudâvendigâr, reaya of waqfs, voyvods, serbestiyyet

Kaynakça

• Bursa Şer’iyye Sicilleri, B 117, B122, B 124, B 197, B 203, B 207, B228, B 230 (Bursa Büyükşehir Belediyesi Kütüphanesi, Bursa Belgeliği)
• Akdağ, Mustafa (1999), Türkiye’nin İktisadî ve İçtimaî Tarihi, c.2, Ankara: Barış Yayınevi.
• Alkan Günay, Nilüfer (2010), 18. Yüzyılda Osmanlı Taşra Yönetim Düzeninin Sosyo-Kültürel Yapıya Etkileri (Bursa Örneği), Doktora Tezi, Bursa: Uludağ Üniversitesi.
• ___________ (2011), “Osmanlı Taşrasında Bir Yetki Alanı: Haremeyn-i Şerifeyn Teftiş Vekâleti Görevi ve Kapsamı”, Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi (OTAM), S. 26/2009,s. 29-39.
• ___________ (1-5 Ekim 2013), “18. Yüzyıl Osmanlı Yönetim Düzeni Perspektifinden Hudâvendigâr Sancağı’ndaki Yörükler”, 13th International Congress of Ottoman Social and Economic History (ICOSEH), Alcala de Henares/İspanya.
• ___________ (4-8 Ekim 2016) “18. Yüzyılda Hudâvendigâr Sancağı’nın Vakıf Reayası Yörükleri ve Yönetim Erki Arasındaki İlişkiler”, Comité International Des Etutdes Pre-Ottomanes et Ottamanes (CIEPO-22). Arıcanlı, İsenbike (1979), “Osmanlı İmparatorluğu’nda Yörük ve Aşiret Ayrımı”, Boğaziçi Üniversitesi Dergisi, S.7, s. 27-34.
• Barkan, Ö. L. -E. Meriçli (Haz.) (1988), Hüdâvendigâr Livası Tahrir Defterleri, Ankara: TTK Basımevi.
• Başarır, Özlem (2014), “18. Yüzyılın İlk Yarısında Osmanlı Mali Uygulamaları Çerçevesinde Konargöçer Topluluklar”, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi Dergisi, S. 54/2, s. 251-284.
• Batmaz, Eftal Ş. (1996), “İltizam Sisteminin XVIII. Yüzyıldaki Boyutları”, AÜDTCF Tarih Bölümü Tarih Araştırmaları Dergisi, S. 29, s.39-50.
• Çelik, Şenol (2012), “Osmanlı Devleti’nde Reâyâ (Köylü-Çiftçi)- Yörük (Göçebe) Ayrımı ve İçel Sancağı Örneği”, History Studies International Journal of History, S.4, s. 91-108.
• Çetintürk, Selâhaddin (1943), “Osmanlı İmparatorluğu’nda Yürük Sınıfı ve Hukukî Statüleri”, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih –Coğrafya Fakültesi Dergisi, S.2, s.107-116.
• Egawa, Hikari -İlhan Şahin (2007), Bir Yörük Grubu ve Hayat Tarzı Yağcı Bedir Yörükleri, İstanbul: Eren Yayınları.
• Ergenç, Özer (1986) ,“XVIII. Yüzyılda Osmanlı Taşra Yönetiminin Mâlî Nitelikleri”, Journal of Turkish Studies, S.10, s. 87-96.
• Ergenç, Özer (2012), “Osmanlı’da «Serbest Dirlik» Uygulamasının Boyutları ve Bunun Mâlî –İktisadî Faaliyetlerin Düzenlenmesindeki Yeri”, Şehir, Toplum, Devlet Osmanlı Tarihi Yazıları, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yay., s.204-214.
• Ergenç, Özer (2006), XVI. Yüzyılın Sonlarında Bursa, Ankara: TTK Basımevi.
• Genç, Mehmet (2000), “Osmanlı Maliyesinde Malikâne Sistemi”, Osmanlı İmparatorluğu’nda Devlet ve Ekonomi, İstanbul: Ötüken Neşriyat, s.99-147.
• Gülten, Sadullah (2008), XVI. Yüzyılda Batı Anadolu’da Yörükler, Doktora Tezi, Ankara: Gazi Üniversitesi.
• Gülten, Sadullah (2009), “Yörük Adına Dair Bazı Düşünceler”, Ekev Akademi Dergisi, S. 39, 2009, s.1-10.
• Gülten, Sadullah (2009), “XVI. Yüzyılda Söğüt Yörükleri”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi, S.50, s. 235-242.
• Halaçoğlu, Yusuf (1997), XVIII. Yüzyılda Osmanlı İmparatorluğu’nun İskân Siyaseti ve Aşiretlerin Yerleştirilmesi, 3.b., Ankara: TTK Yayınevi.
• Hüseyniklioğlu, Ayşegül (2008), Karaman Beylerbeyliği’nde Konar-Göçer Nüfus (1500-1522), Doktora Tezi, Elazığ: Fırat Üniversitesi.
• İnalcık, Halil (1996), “İslâm Arazi ve Vergi Sisteminin Teşekkülü”, Osmanlı İmparatorluğu Toplum ve Ekonomi, 2.b., İstanbul: Eren Yay, s.15-30.
• İnalcık, Halil (1980), “Military and Fiscal Transformation in the Ottoman Empire 1600-1700”, Archivum Ottomanicum, S.6, s. 282-337.
• İnalcık, Halil (1993), “The Yürüks: Their Origins, Expansion and Economic Role”, The Middle East and the Balkans Under the Ottoman Empire Essays on Economy and Society, Bloomington: Indiana University Press, s.97-136.
• İnalcık, Halil (1996), “Köy, Köylü ve İmparatorluk”, Osmanlı İmparatorluğu Toplum ve Ekonomi, 2. b., İstanbul: Eren Yay, s.1-14.
• İnalcık, Halil (1996), “Osmanlılarda Raiyyet Rüsûmû”, Osmanlı İmparatorluğu Toplum ve Ekonomi, 2.b., İstanbul: Eren Yay., s.31-62.
• İpşirli, Mehmet (1994), “Ehl-i Örf Mad.”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 10, s.519-520.
• Kepecioğlu, Kamil (2009), Bursa Kütüğü, C.1-4, haz. H.Algül vd., Bursa: Bursa Büyükşehir Belediyesi Yayınları.
• Oğuzoğlu, Yusuf (2005), Osmanlı Devlet Anlayışı, 2.b., İstanbul: Eren Yay.
• Orhonlu, Cengiz (1963), Osmanlı İmparatorluğu’nda Aşiretleri İskân Teşebbüsü, 1691-1696, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• Özel, Oktay (2015), “Osmanlı Anadolu’sunda Terkedilmiş/Kayıp Köyler Sorunu (17.-19. Yüzyıllar)”, Ötekilerin Peşinde Ahmet Yaşar Ocak’a Armağan, İstanbul: Timaş Yay., s. 257-591.
• Özkılınç, Ahmet vd (1995), 166 Numaralı Muhâsebe-i Vilâyet-i Anadolu Defteri (937/1530) (Dizin ve Tıpkıbasım), Ankara: Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Yay.
• Sümer, Faruk (1949), “16. Asırda Anadolu, Suriye ve Irak’ta Yaşayan Türk Aşiretlerine Umumî Bir Bakış”, İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Mecmuası, C.11, S.14, s. 509-523.
• Sümer, Faruk (2013), “Yörükler”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C.43, s. 570-573.
• Şahin, İlhan (1982), “1638 Bağdad Seferinde Zahire Nakline Memur Edilen Yeni-il ve Halep Türkmenleri”, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Dergisi, Fatih Sultan Mehmed’e Hatıra Sayısı, S. 33, s.227-236.
• Şahin, İlhan (2006), “Osmanlı İmparatorluğu’nda Konar-Göçer Aşiretlerin Hukukî Nizamları”, Osmanlı Döneminde Konar-Göçerler, İstanbul: Eren Yay., s.195-200.
• Şahin, İlhan (2006), “XVI. Yüzyıl Osmanlı Anadolusu Göçebelerinde Kethüdâlık ve Boybeylik Müessesesi”, Osmanlı Döneminde Konar-Göçerler, İstanbul: Eren Yay., s.173-183.
• Şahin, İlhan (2010), “Yörük Kavramı ve Bursa Bölgesi Yörükleri”, Osman Gazi ve Dönemi Bursa’nın Fethi ve Osman Gazi’yi Anma Sempozyumu (9-10 Nisan 2010) Kitabı, Ed. Y. Oğuzoğlu, Bursa: Osmangazi Belediyesi Yay., s.23-36.
• Türkay, Cevdet (2005), Osmanlı İmparatorluğu’nda Oymak, Aşiret ve Cemaatlar, 2.b., İstanbul: İşaret Yay.
• Usta, Onur (2011), Türkmen Voyvodası, Tribesmen and the Ottoman States (1590-1690), Yüksek Lisans Tezi, Ankara: Bilkent Üniversitesi. Yediyıldız, Bahaeddin (2003), XVIII: Yüzyılda Türkiye’de Vakıf Müessesesi Bir Sosyal Tarih İncelemesi, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Yücel Özkaya (1985), XVIII. Yüzyılda Osmanlı Kurumları ve Osmanlı Toplum Yaşantısı, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yay.