DEVLET, ARKEOLOJİ VE ÂSÂR-I ATÎKA: VİLAYET MÜZECİLİĞİ ÖRNEĞİ OLARAK MÜZE-İ HÜMÂYÛN BURSA ŞUBESİ

Yıl 2018, Cilt: 19 Sayı: 35, 555 - 585, 31.07.2018

İsmail Yaşayanlar

https://doi.org/10.21550/sosbilder.422777

Cited By: 2

Öz

Batının kendi tarihi mirası olarak gördüğü, ancak Osmanlı topraklarında bulunan eski eserlerin talanı ve kaçakçılığı meselesi tarihimizi uzun yıllar meşgul etmiştir. Osmanlı Devleti’nde müzecilik faaliyetlerinin başlaması ve bunu takiben eski eser hukukunun hayata geçirilmesi, âsâr-ı atîkanın değer kazanmasını, kültürel mirasın bir parçası olarak görülmesini ve eskiye atfedilen anlamın değişmesini sağlamıştır. Merkezde başlayan müzecilik çalışmaları, XIX. yüzyılın sonu ve XX. yüzyılın başında eski eserlerin kaynağı olan Osmanlı taşrasına da yaygınlaştırılmaya çalışılmış, ayrıca arkeolojik kazılar ve yüzey araştırmaları daha sıkı kurallarla idare edilmeye başlanmıştır. Bu makalede öncelikle Osmanlı modernleşmesinin mikro düzeyde, kurumlar boyutunda incelenebileceği bir kent olan Bursa örneğinde, arkeoloji, siyaset ve eski eser anlayışı konuları ele alınacaktır. İkinci olarak ise çalışmanın gerçek öznesi olan Müze-i Hümâyûn Bursa Şubesi’nin kuruluş ve gelişim süreci incelenecektir.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı, Bursa, Arkeoloji, Âsâr-ı Atîka, Müze, Müze-i Hümâyûn

STATE, ARCHEOLOGY AND ANTIQUITIES: BURSA BRANCH OF IMPERIAL MUSEUM AS EXAMPLE OF PROVINCIAL MUSEOLOGY

Öz

The issue of trafficking and pillaging of antiquities, that have been in the land in Ottoman but seen by the West as its own heritage, has occupied our history through long ages. Commencing of museology and, following this, enacting of old artifacts law in Ottoman Empire paved the way for the antiquities to increase in value, be seen as a part of cultural heritage, and changing the attributed meaning of past. Museology initiated in center had been sought to extend into rural areas at the end of 19th and at the beginning of 20th century, archeological excavations and surface surveys also had been conducted by stricter rules. The article, firstly, addresses to issues of archeology, politics, and understanding of old artifacts in the sample of city of Bursa through which Ottoman modernization can be analyzed in micro level and institutional context. Secondly, the article scrutinizes the processes of establishment and development of Bursa Branch of Imperial Museum.

Anahtar Kelimeler

Ottoman, Bursa, Archeology, Antiquities, Museum, Imperial Museum

Kaynakça

• Bab-ı Ali Evrak Odası Evrakı (BEO.)
• Dahiliye Nezareti Mektubi Kalemi Evrakı (DH.MKT.)
• Dahiliye Nezareti Şifre Kalemi Evrakı (DH.ŞFR.)
• Hariciye Nezareti Tercüme Odası Evrakı (HR.TO.)
• İrade Hariciye (İ.HR.)
• İrade Maarif (İ.MF.)
• İrade Şura-yı Devlet (İ.ŞD.)
• Maarif Nezareti Mektubi Kalemi Evrakı (MF.MKT.)
• Burusa Sergisi
• Düstur, Birinci Tertib, Cilt 6, Ankara: Devlet Matbaası, 1939.
• Düstur, Birinci Tertib, Cilt 8, Ankara: Başvekalet Devlet Matbaası, 1943.
• İkdam
• Sâlnâme-i Nezâret-i Maarif-i Umûmiyye, Altıncı Sene, Darü’l-hilâfetü’l-‘aliyye: Asır Matbaası, 1321.
• Akın, Nur Akın (1993). “Osman Hamdi Bey, Âsâr-ı Atîka Nizamnamesi ve Dönemin Koruma Anlayışı Üzerine”. Osman Hamdi Bey ve Dönemi, Haz: Zeynep Rona, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, s. 233-239.
• Alpay, Adnan (2005). “Bir Osmanlı Mirası: Müze-i Hümayun Osmanlıca Arkeolojik Belgeler Arşivi (İstanbul Arkeoloji Müzeleri ve Kütüphanesi)”. Notlar 6: İstanbul Kütüphaneleri Üzerine Söyleşiler. Haz: Fatma Sel Turhan, İstanbul: Bilim-Sanat Vakfı Yayını, s. 49-62.
• Arık, Remzi Oğuz (1953). Türk Müzeciliğine Bir Bakış. Ankara: Eski Eserler ve Müzeler Genel Müdürlüğü Yayını.
• Bahrani, Zainab vd. (2011). “Giriş: Arkeoloji ve İmparatorluk”. Geçmişe Hücum, Osmanlı İmparatorluğu’nda Arkeoloji’nin Öyküsü 1753-1914. Ed: Zainab Bahrani vd., İstanbul: SALT Yayını, s. 13-43.
• Bahrani, Zainab (2011). “Mezopotamya’nın Keşfinin Anlatılmamış Hikayesi”. Geçmişe Hücum, Osmanlı İmparatorluğu’nda Arkeoloji’nin Öyküsü 1753-1914. Ed: Zainab Bahrani vd., İstanbul: SALT Yayını, s. 125-155.
• Burke, Peter (2000). Rönesans. Çev: Özkan Akpınar, İstanbul: Babil Yayınları.
• Burke, Peter (2012). Bilginin Toplumsal Tarihi II, Encyclopédie’den Wikipedia’ya. Çev: Mete Tunçay, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Cezar, Mustafa (1987). Müzeci ve Ressam Osman Hamdi Bey. İstanbul: Türk Kültürüne Hizmet Vakfı Sanat Yayınları.
• Çal, Halit (1997). “Osmanlı Devletinde Âsâr-ı Atîka Nizamnâmeleri”. Vakıflar Dergisi, S. 26, s. 391-400.
• Çelik, Zeynep (2011). “İmparatorluğun Mirası: Geç Osmanlı Devrinde Eski Eserlerin Algılanması”. Geçmişe Hücum, Osmanlı İmparatorluğu’nda Arkeoloji’nin Öyküsü 1753-1914. Ed: Zainab Bahrani vd., İstanbul: SALT Yayını, s. 443-447.
• Çelik, Zeynep (2016). Asar-ı Atika, Osmanlı İmparatorluğu’nda Arkeoloji Siyaseti. Çev: Ayşe Gür, İstanbul: Koç Üniversitesi Yayını.
• Eldem, Edhem (2010). Osman Hamdi Bey Sözlüğü. İstanbul: T. C. Kültür Bakanlığı Yayını.
• Eyice, Semavi (1985). “Arkeoloji Müzesi ve Kuruluşu”. Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi. Cilt 6, İstanbul: İletişim Yayınları, s. 1596-1603.
• Eyice, Semavi (1990). “Müzeciliğimizin Başlangıcı ve Türk-İslam Eserleri Müzeleri”. Müze, S. 5-6, s. 5-8.
• Gerçek, Ferruh (1999). Türk Müzeciliği. Ankara: T. C. Kültür Bakanlığı Yayını.
• Iggers, George G. (2003). Bilimsel Nesnellikten Postmodernizme Yirminci Yüzyılda Tarihyazımı. Çev: Gül Çağalı Güven, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Kazancı, Sevim (1998). XIX. Yüzyıl Osmanlı Müzeciliği. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi.
• Kepecioğlu, Kamil (2009). Bursa Kütüğü. Haz: Hüseyin Algül vd., C. 3, Bursa: Bursa Büyükşehir Belediyesi Yayını.
• Madran, Emre (1986). “Osmanlı Devletinde ‘Eski Eser’ ve ‘Onarım’ Üzerine Gözlemler”. Belleten, C. XLIX, S. 193-195, s. 503-546.
• Mendel, Gustave (1908). Catalogue des Sculptures Grecques, Romaines et Byzantines du Musée de Brousse. Athens: Imprimeire P. D. Sakellarios.
• Mumcu, Ahmet (1971). “Eski Eserler Hukuku ve Türkiye”. Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C. XXVIII, S. 1-4, s. 41-76.
• Muşmal, Hüseyin (2009). Osmanlı Devleti’nin Eski Eser Politikası: Konya Vilayeti Örneği (1876-1914). Konya: Kömen Yayınları.
• Mülayim, Selçuk (2009). “Kronolojik Notlarıyla 19. Yüzyıl Osmanlı Müzeciliği”. Osmanlı Araştırmaları, S. XXXIV. s. 175-201.
• Ortaylı, İlber (1985). “Tanzimat’ta Vilayetlerde Eski Eser Taraması”. Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi. C. 6, İstanbul: İletişim Yayınları, s. 1599-1600.
• Osman Şevki [Uludağ] (2007) , Bursa ve Uludağ. Haz: Mehmet Fatih Birgül vd., Bursa: Bursa İl Özel İdaresi Yayını.
• Özendes, Engin (1999). Osmanlı’nın İlk Başkenti Bursa: Geçmişten Fotoğraflar. İstanbul: Yapı-Endüstri Merkezi Yayını.
• Özkasım, Hale, Ögel, Semra (2005). “Türkiye’de Müzeciliğin Gelişimi”. İTÜ Dergisi, C. 2, S. 1, s. 96-102.
• Paksoy, İsmail Günay (1993). “Bazı Belgeler Işığında Osmanlı Devleti’nin Kültür Mirası Politikası Üzerine Düşünceler”. Osman Hamdi Bey ve Dönemi. Haz: Zeynep Rona, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, s. 201-211.
• Serbestoğlu, İbrahim, Açık, Turan (2013). “Osmanlı Devleti’nde Bir Okul Projesi: Müze-i Hümâyûn Mektebi”. Gazi Akademik Bakış, C. 6, S. 12, s.157-172.
• Shaw, Wendy M. K. (2015). Osmanlı Müzeciliği-Müzeler, Arkeoloji ve Tarihin Görselleştirilmesi. Çev: Esin Soğancılar, İstanbul: İletişim Yayınları.
• Şahin, Gürsoy (2007). “Avrupalıların Osmanlı Ülkesindeki Eski Eserlerle İlgili İzlenimleri ve Osmanlı Müzeciliği”. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Tarih Araştırmaları Dergisi, S. 42, s. 101-125.
• Şahin, Mustafa (2007). “Bursa Arkeoloji Müzesi”. Bursa Defteri, s. 41-50.
• Şimşek, Fatma ve Güven Dinç (2009). “XIX. Yüzyılda Osmanlı İmparatorluğu’nda Eski Eser Anlayışının Doğuşu ve Bu Alanda Uygulanan Politikalar”. Uludağ Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, Y. 10, S. 16, s. 101-127.
• Tolias, George (2011). “‘Saygısız Bir Sanat Sevgisi’: Yunan Antik Eserlerinin Yağmalanması 1780-1820”. Geçmişe Hücum, Osmanlı İmparatorluğu’nda Arkeoloji’nin Öyküsü 1753-1914, Ed: Zainab Bahrani vd., İstanbul: SALT Yayını, s.71-93.
• Türkmen, Asuman (2011), “Türk İslam Eserleri Müzesi”. Bursa’nın Tarihi Mahalleleri II: Hocataşkın, Kurtoğlu, Meydancık, Namazgah, Yeşil. Ed: Neslihan Dostoğlu vd., Bursa: Bursa Büyükşehir Belediyesi Yayını, s. 146-153.
• Yaşayanlar, İsmail (2012). “Osmanlı Devleti’nde Âsâr-ı Atîka İlgisi: Miletopolis Örneği”. Bursa Araştırmaları, S. 37, s. 34-36.
• Yıldırım, Recep ve Abdullah Martal (2002). “Osmanlı Yönetiminin Arkeolojik Eserlere Bakış Açısı”. XIII. Türk Tarih Kongresi Bildirileri. C. 3, Kısım 2, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, s. 1095-1102.
• Yücel, Erdem (2006). “Müze”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 32, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayını, s. 240-243.