OSMANLI TAŞRASINDA BİR MEMURUN HUKUK MÜCADELESİ: YABANABAD REJİ MEMURU ZEKERİYA SIRRI EFENDİ DAVASI

Yıl 2023, Cilt: 24 Sayı: 45, 781 - 804, 31.07.2023

Mustafa Dağ , İbrahim Halil Tanık

https://doi.org/10.21550/sosbilder.1239752

Öz

Osmanlı Devleti’nde tütün imtiyazını üstlenen Reji Şirketine bağlı Ankara Reji İdaresi bünyesinde teşkilatlanan Yabanabad Reji Memurluğu incelenerek hazırlanan bu çalışmanın amacı, memur Zekeriya Sırrı Efendi’nin zimmet davası sürecini ele almaktır. Bu doğrultuda dava sürecinin hangi merhalelerden oluştuğu ve davanın nasıl sonuçlandığı saptanmaya çalışılmıştır. Bu çerçevede çalışmanın giriş kısmında Yabanabad kâzasının idari statüsü ve Osmanlı’da tütün denetiminin Reji Şirketine devredilme süreci hakkında bilgi verilmiştir. Daha sonra Yabanabad Reji Memurluğunun kuruluş süreci, faaliyetleri ve personeli konularına değinilmiştir. Ana metinde bu personellerden biri olan Zekeriya Efendi hakkında 1910-1912 yılları arasında cereyan eden zimmet davası ele alınmıştır. Bu değerlendirme sürecinde ana kaynak olarak istifade edilen arşiv belgelerinin yanı sıra literatürde yer alan araştırma inceleme eserlerden de yararlanılmıştır. Bu bağlamda Yabanabad Reji Memurluğunda Zekeriya Efendi ile ilgili meydana gelen şikâyetlerin aslının olup olmadığı ortaya çıkarılmaya çalışılmıştır. Netice olarak, Zekeriya Efendi hakkında yapılan şikâyetlerin doğru olduğu ve şirket kasasından zimmetine 10.672 kuruş 82 para geçirdiği saptanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Yabanabad, Reji İdaresi, Osmanlı hukuku, yolsuzluk, zimmet

A Civil Servant's Legal Struggle in The Ottoman Provinces: The Case of Zekeri̇ya Sırrı Efendi, The Regie Officer of Yabanabad

Öz

The purpose of this study, which was conducted by inspecting the Yabanabad Regie Office organized under the Ankara Regie Administration of the Regie Company, which assumed the tobacco franchise in the Ottoman Empire, is to address the process of the embezzlement lawsuit of Officer Zekeriya Efendi. To this end, it is intended to determine the stages of the lawsuit process and how the lawsuit was concluded. Accordingly, the introduction of the study provides brief information about the administrative status of Yabanabad District and the process of transferring the control of tobacco to the Regie Company in the Ottoman Empire. Then, the establishment process, activities, and personnel of the Yabanabad Regie Office are discussed. The main text discusses the embezzlement case against one of these personnel, Zekeriya Sırrı Efendi, which took place between 1910 and 1912. In this evaluation process, archival documents, which were used as the main source, as well as research and review works in the literature were also utilized. To this end, it was endeavored to find out whether the complaints filed against Zekeriya Efendi at the Yabanabad Regie Office were genuine or not. In conclusion, it was concluded that the complaints made against Zekeriya Efendi were true and that he embezzled 10,673 kurush 82 coins from the company coffers.

Anahtar Kelimeler

Yabanabad, Regie Administration, Ottoman law, corruption, embezzlement

Kaynakça

• Çınar, H. (2016). Yabanabad ve Şorba’dan Kızılcahamam’a: İdari yapıda yaşanan değişim. S. Erşahin, H. Çınar, İ. E. Arıoğlu (Ed.), Yabanabad’dan Kızılcahamam’a Kızılcahamam 100 Yaşında içinde (69-122. ss.), Kızılcahamam Belediyesi Kültür Yayınları.
• Çınar, H. (2017). Çubuk ve Kızılcahamam’da yıldırım/çıtak yerleşmeleri. F. Erkoçoğlu, N. Ayan (Ed.), Bütün Yönleriyle Çubuk ve Çevresi II. Uluslararası Sempozyumu içinde (25-52. ss.).
• Dağ, M. (2021a). XX. yüzyıl sonlarında Reji İdaresi’nde kayıt dışı ekonomi davası: Menbiç Reji Memurluğu örneği (1910-1911). Aydın Adnan Menderes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 8(2), 207-228.
• Dağ, M. (2021b). XIX. yüzyıl sonlarında Reji İdaresi’nde kayıt dışı ekonomi davası: Bayburt Reji Memurluğu örneği (1888-1909). Dicle Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (28), 444-471.
• Dağ, M. (2022). Osmanlı tütününde çokuluslu yabancı sermaye yatırımının teşkilat yapısı: Ankara Reji İdaresi örneği. Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 22(2), 651-680.
• Kanberoğlu, N. (2017). Meclis-i Vükela mazbataları ışığında II. Meşrutiyet Dönemi (1908-1914). (Yayımlanmamış doktora tezi). Sakarya: Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Karagöz, F. G. (2020). 17. yüzyılda mühimme defterleri ve Ayntab/Antep şer’iye sicilleri örneklerinde kahvehanelerin kapatılması ve tütün yasaklarının uygulanması. Hacettepe Hukuk Fakültesi Dergisi, 10(2), 494-554.
• Karaman, A. F. (2006). XIX. yüzyıl ortalarında Ankara vilayeti’ne bağlı Ayaş kazası’nın sosyal ve iktisadi durumu (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Ankara: Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Karaman, D. (2003). XVI. yüzyılda Ayaş kazası vakıfları. Belleten Dergisi, 67(250), 801-852.
• Karamursal, Z. (1989). Osmanlı mali tarihi hakkında tetkikler. Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Kaya, M. (2013). 18. yüzyılda Yabanabad kazasında görülen kanunsuzluk hareketleri. Ankara Araştırmaları Dergisi, 1(1), 51-65.
• Kıray, E. (2015). Osmanlı’da ekonomik yapı ve dış borçlar. İletişim Yayınları.
• Koç, A. (2013). Salnamelere göre Ankara vilayeti (1871-1907). (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Ankara: Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Koç, B. & Baskıcı, M. M. (2013). Bozkırdan sanayinin başkentine Ankara sanayi tarihi. Ankara Sanayi Odası Yayınları.
• Köksal, O. (1998). Adliye örgütünün problemleri ve yapılması gerekli düzenlemelere dair II. Abdülhamit’e sunulan bir layiha. OTAM Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, 9(9), 264-285.
• Oktar, T. (2007). Osmanlı Devleti’nde Reji Şirketi’nin kurulmasından sonraki gelişmeler. E. Gürsoy Naskali (Ed.), Tütün Kitabı içinde (45-55. ss.), Kitapevi Yayınları.
• Pakalın, M. Z. (1993). Osmanlı tarih deyimleri ve terimleri sözlüğü. Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• Parvus Efendi. (1977). Türkiye’nin mali tutsaklığı. (Çev. M. Sencer), May Yayınları.
• Quataert, D. (2017). Osmanlı Devleti’nde Avrupa iktisadi yayılımı ve direniş 1881-1908. (Çev: S. Tekay), İletişim Yayınları.
• Salih Zeki (1928). Türkiye’de tütün-ziraat, sanaat ve ticareti. Cumhuriyet Matbaası.
• Sarıay, E. (2019). II. Meşrutiyet Döneminde Ankarav Vilayeti’nde asayiş, suç ve ceza. (Yayımlanmamış doktora tezi). Nevşehir: Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Sarıay, E. (2020). Ankara vilayetinde yolsuzluk ve kaçakçılık üzerine bazı tespitler (1908-1918). VAKANÜVİS - Uluslararası Tarih Araştırmaları Dergisi, 5(1), 411-440.
• Sertoğlu, M. (1986). Osmanlı tarih lügatı. Enderun Kitapevi.
• Tuncer, B. & Bulut, İ. (2019). Tarihi coğrafya açısından Haymana kazasında nüfus (1831-1914). Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 23(4), 1571-1588.
• Turan, A. N. (1999). Yabanabad tarihini ararken (Kızılcahamam-Çamlıdere). Kızılcahamam Belediyesi Yayınları.
• Ünal, U. (2016). Arşiv belgelerine göre Osmanlı döneminde Kızılcahamam. Bioan Matbaacılık.
• Ünlü, M. (2016). Samsun reji idaresi ve tütün işçisi kadınlar. O. Köse (Ed.), Geçmişten Günümüze Şehir ve Kadın I içinde (775-783. ss.), Canik Belediyesi Kültür Yayınları.
• Yücesoy, A. A. (2017). Şuray-ı Devlet (1868-1876). İnönü Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 8(2), 187-216.