MUDANYA HALİL AĞA (ESKİ) CAMİSİ VE HAZİRESİNDEKİ MEZAR TAŞLARI

Yıl 2024, Cilt: 25 Sayı: 47, 675 - 705, 31.07.2024

Alper Atıcı

https://doi.org/10.21550/sosbilder.1436249

Öz

Cami, türbe ve medrese gibi yapıların hazirelerinde bulunan mezar taşları, yapıların tarihlendirilmesi ve banisinin tespit edilmesi gibi veriler sunmasının yanı sıra, yapıların bulunduğu yerleşim yerlerinde yaşamış insanların saptanmasında da önemli bir yere sahiptir. Bu bağlamda, daha önce herhangi bir çalışmaya konu olmayan Bursa Mudanya Halil Ağa (Eski) Camisi ve haziresindeki mezar taşları ayrıntılı bir şekilde ele alınmıştır. Halk arasında Eski Cami olarak da bilinen Halil Ağa (Eski) Camisi, plan, düzenleme ve süsleme bakımından mütevazı bir mahalle camisidir. İlk inşa tarihi kesin olarak bilinmeyen yapı, taçkapısının üzerindeki onarım kitabesine göre, Kethüda Halil Ağa tarafından 1643-44 tarihinde onarılmıştır. Yapının ilk inşa tarihi ve banisi vakıf kayıtları, arşiv belgeleri ve yapının haziresindeki mezar taşı sayesinde tespit edilmiştir. Caminin haziresinde sekiz mezar yer almaktadır. Hazirede, caminin banisine ait mezar taşının yanı sıra ulema-ı kuzattan yüksek rütbeli kadı, müderris, molla gibi kentte görev yapmış kişilerle onların yakınlarına ait mezar taşları da yer almaktadır.

Anahtar Kelimeler

Mudanya, Halil Ağa (Eski) Cami, hazire, mezar taşı, bezeme

Etik Beyan

Makale araştırma ve yayın etiğine uygun olarak hazırlanmıştır. Yapılan bu çalışma etik kurul izni gerektirmemektedir.

Tombstones in Mudanya Halil Ağa (Old) Mosque and Its Hazire

Öz

The gravestones in the hazires of buildings such as mosques, tombs and madrasahs have an important place in determining the people who lived in the settlements where the buildings are located, as well as providing data such as dating the buildings and identifying the owner. In this context, the gravestones in the Bursa Mudanya Halil Aga (Old) Mosque and its treasury, which have not been the subject of any previous study, have been examined in detail. Halil Aga (Eski) Mosque, also known as The Old Mosque among the people, is a modest neighborhood mosque in terms of plan, arrangement and ornamentation. The building, whose first construction date is not known for certain, was repaired by Kethüda Halil Ağa in 1643-44 according to the repair inscription on the crown gate. The first construction date and the owner of the building were identified through foundation records, archival documents and the gravestone in the building’s treasury. There are eight graves in the treasury of the mosque. In addition to the tombstone belonging to the founder of the mosque, there are also tombstones belonging to people who served in the city such as high-ranking qadis, muderris, mullahs from the ulema-ı kuzattan and their relatives.

Anahtar Kelimeler

Mudanya, Halil Ağa (Old) Mosque, hazire, tombstone, decoration

Kaynakça

• BOA. İ. EV (İradeler Evkaf), Dosya no: 642, Gömlek no: 32358.
• T.C. Kültür Bakanlığı Gayrimenkul Eski Eserler ve Anıtlar Yüksek Kurulu Başkanlığı 12.11.1976 gün ve 225 sayılı karar.
• Acar, T. (2019). Uşak İli Aktaş Köyü Camii. The Journal of Academic Social Science Studies, (75), 361-380.
• Aktepe, Ş. & Erol, E. (2019). Osmanlı Dönemi gelinlikleri ve gelin başlıkları. The Journal of Social Sciene, (5), 339-349.
• Arseven, C. E. (1983). Sanat ansiklopedisi I. Millî Eğitim Bakanlığı Yayınevi.
• Atıcı, A. (2022). Ordu / Fatsa Yukarıardıç (Çaltomar) Mahallesi aşağı mezarlık. S. Gülten, M. Özkan, M. Karakulak, K. Yavuz, C. Erbil (Ed.), Fatsa ve Yöresi Tarihi II Kitabı içinde (261-300. ss.), Fenomen Yayınları.
• Atıcı, A. & Yazar, T. (2023). İmranlı (Ümraniye) Boğazören Köyü Eski Mezarlık’taki taş sandukalar ve Koçgiri mezar taşları üzerine değerlendirme. Nobel Bilimsel Eserler Yayıncılık.
• Atıcı, A. (2023). 19. yüzyılda Aydın Vilayetinde (İzmir, Aydın, Denizli, Muğla, Manisa) alçı mihraplar. (Yayımlanmamış doktora tezi). Denizli: Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Aydoğdu, G. (1997). Amasya mezartaşları. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Ankara: Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Bayrakal, S. (2016). Uşak’ta Osmanlı Dönemi mezar taşları. Ege Üniversitesi Basımevi.
• Beşbaş, N. & Denizli, H. (1983). Türkiye’de vakıf abideler ve eski eserler III. Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları.
• Beyazıt, M. (2013). Hüseyin Dülger Evi. E. Özer (Ed.), Aizanoi-1 Kitabı içinde (191-205. ss.), Bilgin Kültür Sanat Yayınları.
• Beyazıt, M. & Beyazıt, Y. (2014). Denizli Dediği Tekkesi. Bilgin Kültür Sanat Yayınları.
• Beyazıt, M. & Beyazıt, Y. (2019). Denizli Darıverenli Camii - Medresesi ve Haziresi. Denizli Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınları.
• Beyazıt, M., Çelemoğlu, Ş., Atıcı, A. (2021). Denizli - Kale Yukarı Mezarlık’ta Osmanlı geleneğini devam ettiren Cumhuriyet Dönemi mezar taşları. Y. Beyazıt (Ed.), Nobel Bilimsel Eserler Yayıncılık.
• Bozkurt, N. (2001). Kandil. Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (DİA), 24 içinde (299-300. ss.), Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Budak, H. K. (2019). Bursa Mustafakemalpaşa’daki Osmanlı Dönemi mezar taşları. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Bursa: Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Cantay, G. (2008). Türk süsleme sanatında meyve. Journal of Turkish Studies, 3(5), 32-64.
• Çakar, G. (2007). Bursa Emir Sultan Mezarlığındaki 18. ve 19. yüzyıllardaki mezar taşları. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Ankara: Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Çal, H. (2007). Göynük (Bolu) şehri Türk mezar taşları. Vakıflar Dergisi, (30), 295-383.
• Çal, H. & Ataoğuz Çal Ö. (2008). Kastamonu Atabey Gazi Camisi ve Türbesi hazirelerindeki mezar taşları. Kastamonu Belediyesi Yayınları.
• Çal, H. & İltar, G. (2010). Giresun İli sahil şeridindeki Osmanlı mezar taşları. Giresun Valiliği Yayınları.
• Çal, H. (2015). Türklerde mezar-mezar taşları. S. Sakaoğlu, M. Aça, P. Ergun (Ed.), Aile Yazıları / 8 içinde (295-332. ss.), Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı Yayınları.
• Çal, H. (2017). Malatya Kırklar Mezarlığındaki mezar-mezar taşı tipleri. Millî Folklor Dergisi, (115), 63-78.
• Çelemoğlu, Ş. (2021). Sinop/Ayancık/Tarakçı Köyü Gebelit Camisi ve mezar taşları. Amisos, 6(10), 15-52.
• Derman, F. Ç. (2003). Lâle. Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (DİA), 27 içinde (81. ss.), Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Derman, M. U. (2001). İstif. Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 23 içinde (330-333. ss.), Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Derman, M. U. (2010). Ta’lik. Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 39 içinde (507-508. ss.), Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Devellioğlu, F. (2013). Osmanlıca-Türkçe ansiklopedik lûgat. Aydın Kitabevi.
• Durukan, A. (1997). Anadolu Selçuklu ve Beylikler Dönemi cami tipolojisi üzerine bir deneme. Uluslararası Osmanlı Öncesi Türk Kültürü Kongresi Bildirileri içinde (169-175. ss.), Atatürk Kültür Merkezi Yayınları.
• Elker, S. (1956). Kitâbelerde (Ebced) hesabının rolü. Vakıflar Dergisi, (3), 17-25.
• Ertuğ, N. (1999). Osmanlı mezartaşları. Osmanlı, 9 içinde (223-229. ss.), Yeni Türkiye Yayınları.
• Erünsal, B. M. (2018). XVI. yüzyıl sonlarında Hüdavendigar Livası vakıflarından kesitler. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Bilecik: Şeyh Edebali Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Göktaş Kaya, L. (2006). Mevlevilik felsefesinden yola çıkarak din-sanat ilişkisi. Türk Kültürü, Edebiyatı ve Sanatında Mevlâna ve Mevlevîlik Ulusal Sempozyum 14-16 Aralık 2006 Konya Bildiriler içinde (478-481. ss.), Selçuk Üniversitesi Mevlâna Araştırma ve Uygulama Merkezi Yayınları.
• Gümüşdağ, G. (2007). Kastamonu Şehri Nasrullah Camisi, Yılanlı Camisi, Yakup Ağa Camisi, Ahmet Dede Camisi hazirelerindeki mezar taşları. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Ankara: Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Gürsoy, E. (2015). Uşak mihraplarında perde motifi. Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, 3(10), 146-157. İşli, N. (2009). Osmanlı serpuşları. 2010 İstanbul Kültür Başkenti Ajansı Yayınları.
• Karademir, M. & Kunt, İ. (2019). Edirne Şehabeddin Paşa Camii haziresi mezar taşları. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi (SUTAD), (46), 329-356.
• Kuban, D. (1973). 100 soruda Türkiye sanatı tarihi. Gerçek Yayınevi.
• Laquer, H. P. (1984). Osmanlı mezar taşlarını süslemesinde bitkisel motifler. Suut Kemal Yetkin’e Armağan Kitabı içinde (263-273. ss.), Hacettepe Armağan Dizisi.
• Laquer, H. P. (1997). Hüve’l Baki İstanbul’da Osmanlı mezarlıkları ve mezartaşları. (Çev: S. Dilidüzgün), Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Nefes, E. (2002). Samsun yöresinde bulunan mezar taşları. (Yayımlanmamış doktora tezi). Samsun: Ondokuz Mayıs Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Oğuz, B. (1983). Mezartaşında simgeleşen inançlar. Anadolu Aydınlanma Vakfı Yayınları.
• Oğuzoğlu, Y. (2007). Mudanya tarihinden sayfalar. Ulusal Zaferimizi Taçlandıran Kent: Mudanya Kitabı içinde (21-30. ss.), Gaye Kitabevi.
• Önge, Y. (1968). Anadolu sanatında cami motifi. Önasya Dergisi, 4(38), 10-12.
• Ötüken, Y. S., Durukan, A., Pekak, M. S., Acun, H. (1986). Türkiye’de vakıf abideler ve eski eserler IV. Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları.
• Özkurt, K. & Tüfekçioğlu, A. (2009). Türk-İslam sanatında kitabeler. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, 7(14), 275-295.
• Pala, İ. (2020). Mühr-i Süleyman. Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (DİA), 31 içinde (523-525. ss.), Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Sevüktekin, M., Onat Gündüz, F., Öztürk Eray, F. (1997). Osmanlı Dönemi kadın giyimleri. Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Sözen, M. & Tanyeli, U. (2010). Sanat kavram ve terimler sözlüğü. Remzi Kitabevi.
• Şahin, M. (2013). Giresun ilindeki Bağdadi kubbeli camiler. TÜBA-KED, (11), 71-89.
• Tapu ve Kadastro Genel Müdürlüğü Parsel Sorgu Uygulaması (2024, Ocak 5). https://parselsorgu.tkgm.gov.tr/#ara/cografi/40.37790751637934/28.882970809936527
• Taş, E. (2021). Türk tezyinatında perde. Selçuk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, (45), 271-294.
• Tomsu, L. (1941). Bursa evleri. İstanbul Teknik Üniversitesi.
• Ülgen, A. (1990). Tanzimat günlerinde Türk mimari üslûbu - Tanzimat Döneminde Batılılaşma akımıyla Türk mimarisine giren üslûplar ve üslûp özellikleri. Sanat Tarihi Araştırmaları Dergisi, (7), 67-71.
• Yalman, B. (2013). Mudanya Marmara’nın incisi. Mudanya Belediyesi Kültür Yayınları.
• Yazar, T. (2022). Niksar Melik Gazi Mezarlığı. Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Yurdakul Tuğutlu, E. (2019). Kayseri mihrapları. Kayseri Belediyesi Yayınları.
• Yver, G. Al-Zâb (1986). İslam Ansiklopedisi, 13 içinde (446-447. ss.), Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları.