SAĞLIK PERSONELİNİN COVİD-19 KORKUSU İLE TÜKENMİŞLİĞİ ARASINDAKİ İLİŞKİDE AŞIRI İŞ YÜKÜ VE ALGILANAN SOSYAL DESTEĞİN ETKİSİNİN YAPISAL EŞİTLİK MODELİYLE BELİRLENMESİ

Yıl 2020, Sayı: 83, 241 - 262, 30.09.2020

Emre Yakut Özlem Kuru Yasin Güngör

Öz

Covid-19 pandemisi insan sağlığı üzerinde hayati fizyolojik etkiler bırakmasının yanı sıra psikolojik etkilere de yol açmaktadır. Pandemi sürecinde sağlık personelinin iş yükünün yoğunlaşmasıyla tükenmişlik algısının daha da arttığı gözlenmekte ve bu durum sağlık personeli açısından büyük bir tehdit oluşturmaktadır. Bu çalışmanın amacı, sağlık personelinin Covid-19 korkusu ile tükenmişliği arasındaki ilişkide aşırı iş yükü ve algılanan sosyal desteğin anlamlı bir etkisinin olup olmadığını belirlemektir. Araştırmaya ilişkin veriler Osmaniye İli 112 acil sağlık personelinden anket yoluyla elde edilmiştir. Çalışma kapsamında araştırmaya ilişkin olarak ölçeklerin güvenirlik analizleri gerçekleştirilip değişkenlerin etkilerini belirlemek için SmartPLS yazılımı kullanılarak yapısal eşitlik modeliyle analiz işlemleri gerçekleştirilmiştir. Araştırma sonucunda aşırı iş yükünün; sağlık personelinin Covid-19 korkusunun tükenmişliği üzerindeki etkisinde kısmi aracı etkiye, algılanan sosyal destek üzerindeki etkisinde ise tam aracı etkiye sahip olduğu belirlenmiştir. Ayrıca sağlık personelinin aşırı iş yükü ile tükenmişlik algısı arasındaki ilişkisinde algılanan sosyal desteğin düzenleyici role sahip olduğu tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Covid-19 Korkusu, Yapısal Eşitlik Modeli, Aşırı İş Yükü, Algılanan Sosyal Destek, Tükenmişlik.

Kaynakça

• Ahorsu, D. K., Lin, C. Y., Imani, V., Saffari, M., Griffiths, M. D., & Pakpour,A. H. (2020). The fear of COVID 19 scale: Development and initial validation. International Journal of Mental Health and Addiction. Advance Online Publication. https,s.// doi.org/10.1007/s11469-020-00270-8..
• Alyami, M., Henning, M., Krägeloh, C. U., &Alyami, H. (2020). Psychometric evaluation of the arabic version of the fear of COVID-19 Scale. International Journal of Mental Health and Addiction. Advance online publication. https,s.//doi. org/10.1007/s11469-020-00316-x.
• Ardahan, M. (2006). Sosyal destek ve hemşirelik. Atatürk Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu Dergisi, 9(2), 68-75.
• Arslan, E. (2019). Tükenmişlik ile öz yeterlilik inancı arasındaki ilişkide sosyal destek algısının aracı rolü, akademik personel örneğinde kuşaklar arası farklılık. Yayınlanmamış Yüksek lisans tezi, Ankara: Çankaya Üniversitesi: Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Baki, S., & Piyal, B. (2020). Covid-19 pandemisi ve benzeri olağanüstü durumlarda dağlık çalışanları açısından iş-aile çatışması. Sağlık ve Toplum Özel Sayı Temmuz, 119-123.
• Başer, Z. (2006). Aileden algılanan sosyal destek ile kendini kabul düzeyi arasındaki ilişkinin incelenmesi. Yayınlanmamış Yüksek lisans tezi, Erzurum: Atatürk Üniversitesi: Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Bitan, D. T., Grossman-Giron, A., Bloch, Y., Mayer, Y., Shiffman, N. vee Mendlovic, S. (2020). Fear of COVID-19 scale: Psychometric characteristics, reliability and validity in the Israeli population. Psychiatry Research, 289 (2020), 1-5.
• Bliese, P. D., & Castro, C. A. (2000). Role clarity, work overload and organizational support: Multilevel evidence of the importance of support. Work & Stress, 14(1), 65-73.
• Bozdoğan, S. C. (2020). Aşırı iş yükünün tükenmişlik, iş stresi ve işten ayrılma niyeti üzerindeki etkisi. Yayınlanmamış Doktora Tezi, Osmaniye Korkut Ata Üniversitesi: Sosyal Bilimler Enstitüsü
• Budak, G. ve Sürgevil, O. (2005). Tükenmişlik ve tükenmişliği etkileyen örgütsel faktörlerin analizine ilişkin akademik personel üzerinde bir uygulama. Dokuz Eylül Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 20(2), 95-108.
• Cao, W., Fang, Z., Hou, G., Han, M., Xu, X., Dong, J., & Zheng, J. (2020). The psychological impact of the COVID-19 epidemic on college students in China. Psychiatry Research, Advance online publication. https,s.//doi.org/ 10.1016/ j.psychres.2020.112934.
• Cobb, S. (1976). Social support as a moderator of life stress. Psychosomatic medicine, 38(5), 300-314.
• Çankaya, M. (2017). Özel hastane çalışanlarının tükenmişlik düzeyleri ve bir alan uygulaması. International Journal of Academic Value Studies, 3(9), 1-15.
• Çetin, B. (2018). Otel işletmelerinde öğrenilmiş güçlülük ve iş stresi ilişkisinde algılanan sosyal desteğin düzenleyicilik rolü, Kapadokya örneği. Yayınlanmamış Doktora Tezi, Nevşehir: Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Çevik, O., & Özbalcı, A.A., (2020). Sağlık çalışanlarının tükenmişlik düzeyleri ile demografik özellikleri arasındaki ilişki-Samsun ili örneği. Manas Sosyal Araştırmalar Dergisi, 9(3), 1773-1787.
• Çivitci, A. (2015). Sürekli öfkenin yordayıcıları olarak benlik saygısı ve sosyal destek, Sosyal desteğin aracı ve düzenleyici rolü. Abant İzzet Baysal Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 15(1), 66-81.
• Demi̇rel, Y. ve Yücel, M. (2017). Sosyal destek ve psikolojik güçlendirmenin duygusal tükenmişlik üzerine etkisi. Kastamonu Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 18(1), 310-321.
• Derya, S. (2008). Crossover of work-family conflicts. Antecedent and consequences of crossover process in dual-earner couples. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul: Koç Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Eker, D., Arkar, H. & Yaldız, H. (2001). Çok boyutlu algılanan sosyal destek ölçeğinin gözden geçirilmiş formunun faktör yapısı, geçerlik ve güvenirliği. Türk Psikiyatri Dergisi, 12 (1), 17-25.
• Elli, Ü. E. (2020). Pandemi ve psikolojik etkileri. İstanbul Gelişim Üniversitesi, Sağlık Kültür ve Spor Dairesi Başkanlığı, Belgeler ve Sunumlar. http,s.//acikerisim. gelisim.edu.tr/xmlui/bitstream/handle/11363/2202/Pandemi%20ve%20Psikoloj ik%20Etkileri.pdf?sequence=1&isAllowed=y
• Ergin, C. (1992). Doktor ve hemşirelerde tükenmişlik ve maslach tükenmişlik ölçeğinin uygulanması. VII. Ulusal Psikoloji Kongresi Bilimsel Çalışmaları. (Edit; R. Bayraktar, İ. Dağ) Ankara, Türk Psikologlar Derneği Yayınları.
• Ertek, İ. E., Özkan, S., Candansayar, S., & İlhan, M. N. (2020). Tıp fakültesi öğrencilerinde stres, tükenmişlik ve depresyon. Gazi Sağlık Bilimleri Dergisi, 5(1), 10-20.
• Esen, M. (2019). İş stresi, mesleki tükenmişlik ve örgütsel bağlılık ilişkisi: sağlık çalışanları üzerine bir araştırma. International Journal Of Economic & Social Research, 15(1), 1-13.
• Fiorilli, C., Benevene, P., De Stasio, S., Buonomo, I., Romano, L., Pepe, A. ve Addimand, L. (2019). Teachers’ burnout: the role of trait emotional intelligence and social support. Frontiers in Psychology, 10, 1-9.
• Freudenberger, H.J. (1974). Staff burn-out. Journal of Social Issues, 30(1), 159-165. Gao J, Zheng P, Jia Y, Chen H, Mao Y, Chen S, (2020). Mental health problems and social media exposure during COVID-19 outbreak. PLoS ONE, 15(4), 1-10. https,s.// doi.org/10.1371/journal.pone.0231924.
• García-Reyna, B., Castillo-García, G. D., Barbosa-Camacho, F. J., Cervantes-Cardona, G. A., Cervantes-Pérez, E., Torres-Mendoza, B. M., ... Cervantes-Guevara, G. (2020). Fear of Covıd-19 scale for hospital staff in regional hospitals in mexico: a survey study. Research Square. Advance online publication. doi,s.10.21203/ rs.3.rs-34065/v1
• Gritsenko, V., Skugarevsky, O., Konstantinov, V., Khamenka, N., Marinoca, T., Reznik, A. ve Isralowitz, R. (2020). Covid 19 fear, stress, anxiety, and substance use among russian and belarusian university students. International journal of mental health and addiction. Advance online publication. Doi: https,s.//doi. org/10.1007/s11469-020-00330-z.
• Güran, R. ve Güler, K., B. (2019). Termik santral çalışanlarında iş yükü ve zaman baskısının tükenmişlik üzerindeki etkisi: İş-aile çatışmasını yönetme öz-yeterliğinin aracılık etkisi. Journal of Research in Economics, 3(2) , 153-176.
• Haktanir, A., Seki, T., & Dilmaç, B. (2020). Adaptation and evaluation of Turkish version of the fear of COVID-19 Scale. Death Studies, 1-9. https,s.//doi.org/10.1080/07 481187.2020.1773026
• Holmes, E. A., O’Connor, R. C., Perry, V. H., Tracey, I., Wessely, S., Arseneault, L.,Ballard, C., Christensen, H., Silver, R.C., Everall, I., Ford, T., John, A., Kabir, T., King, K., Madan, I., Michie, S., Przybylski, A.K., Shafran, Rve Bullmore, E. (2020). Multidisciplinary research priorities for the COVID-19 pandemic, s. a call for action for mental health science. The Lancet Psychiatry, 7, 547-560. doi,s.10.1016/s2215-0366(20)30168-1.
• Hu, D., Kong,Y.,Li,W., Han, Q.,Zhang, X.,Zhu,L. X.,Wan, S.W.,Liu,Z., Shen, Q.,Yang, J., He, H. G., & Zhu, J. (2020). Frontline nurses’ burnout, anxiety, depression, and fear statuses and their associated factors during the COVID-19 outbreak in Wuhan, Chinas. A large-scale cross-sectional study. EClinicalMedicine, (100424), 1-10.
• Işık, M. (2020). Kariyer uyumunun üniversite yaşam tatminine etkisinde sosyal desteğin rolü. Bitlis Eren Üniversitesi İktisadi Ve İdari Bilimler Fakültesi Akademik İzdüşüm Dergisi. 5(1), 21-38.
• İş Kanununa İlişkin Çalışma Süreleri Yönetmeliği (2004). Resmi Gazete, 25425, 06.04.2004.
• Kristensen, T. S., Borrits, M., Villadsen, E. & Christensen, K.B. (2005). The copenhagen burnout inventory, A new tool fort he assessment of burnout. Work and Stress, 19(3), 192-207.
• Maslach, C. ve Jackson, S. E. (1981). The measurement of experienced burnout. Journal of Occupational Behaviour, 2, 99-113.
• Mete, B., Değer, M. S., & Pehlivan, E. (2020). Doktorlarda mesleki tükenmişlik sendromuna çalışma yaşam kalitesinin etkisi. Anadolu Kliniği Tıp Bilimleri Dergisi, 25(2), 94-101.
• Meydan, C., & Şeşen, H. (2015). Yapısal eşitlik modeli AMOS uygulamaları. Ankara: Detay Yayıncılık.
• Naldan, M. E., Karayağmurlu, A., Yayık, M., & Arı, M. A. (2019). Ameliyathanede çalışan sağlık profesyonellerinde tükenmişlik, iş doyumu ve depresyon. Selçuk Tıp Dergisi, 35(3), 152-158.
• Nirel, N., Goldwag R, Feigenberg Z, Abadi D ve Halpern P (2008). Stress, work overload, burnout, and satisfaction among paramedics in Israel. Prehospital and Disaster Medicine, 23(6), 537-546.
• Özer, Z., Şener, Z.T., Kaya, A.K., & Şirin, A. (2018). Dâhili kliniklerde çalışan hemşirelerin örgütsel sinizm ve tükenmişlik düzeylerinin belirlenmesi. Çekmece İZÜ Sosyal Bilimler Dergisi, 6(12), 135-154.
• Öztürk, M. A. ve Erdem, M. (2020). Sınıf öğretmenlerinin iş yükü algısı ile mesleki tükenmişlik düzeyleri arasındaki ilişki. Yüzüncü Yıl Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 17(1), 926-958.
• Partlak, G., N. ve Üstün, B. (2010). Türkiye’de ikinci basamak sağlık hizmetlerinde çalışan hemşire ve hekimlerde tükenmişlik: Literatür incelemesi. Dokuz Eylül Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu Elektronik Dergisi, 3(1), 40-51.
• Peterson, M. F., Smith, P. B, Akande, A. & Ayestaran, S. (1995). Role conflict, ambiguity, and overload: A 21- nation study. Academy of Management Journal, 38, 429- 452.
• Pradana, A. ve Salehudin, I. (2013). Role of work overload toward turnover intention among newly hired public accountants. 8th International Conference on Business and Management Research, 7 November, Seoul.
• Pulat D., H., Elkin, N., Barut, A.Y., Bayram, H. M. ve Averi, S. (2017). Vardiyalı çalışan sağlık personelinin uyku süresi ve beslenme durumunun değerlendirilmesi. İstanbul Gelişim Üniversitesi Sağlık Bilimleri Dergisi, 2, 89-107.
• Rajkumar, R. P. (2020). Covid-19 and mental healths. A review of the existing literatüre. Asian Journal of Psychiatry, 52, 102066. Advance online publication.
• Rehman, A. U., Bhuttah, T. M., & You, X. (2020). Linking burnout to psychological well-beings. The mediating role of social support and learning motivation. Psy- chology Research and Behavior Management, 13, 545-554.
• Sakib, N., Bhuiyan, A. K. M. I., Hossain, S., Al Mamun, F., Hosen, I., Abdullah, A. H., Sarker, Md. A., Mohiuddin, M. S., Rayhan, I., Hossain, M., Sikder, Md. T., Gozal, D., Muhit, M., Islam, S. M. S., Griffiths, M. D., Pakpour, A. H., & Mamun, M. A. (2020). Psychometric validation of the bangla fear of covıd-19 scales. Confirmatory factor analysis and rasch analysis. International Journal of Mental Health and Addiction. Advance online publication. https,s.//doi. org/10.1007/s11469-020-00289-x
• Sarason, I. G., Levine, H. M., Basham, R. B. ve Sarason, B. (1983). Assessing social support: the social support questionnaire. Journal of Personality and Social Psychology, 44(1), 127-139.
• Satıcı, B., Gocet-Tekin, E., Deniz, M. E., & Satıcı, S. A. (2020). Adaptation of the fear of covıd-19 scale: ıts association with psychological distress and life satisfaction in turkey. International Journal of Mental Health and Addiction. Advance online publication. https,s.//doi.org/10.1007/s11469-020-00294
• Schaufeli, W.B. ve Greenglass, E.R. (2001). Introduction to special issue on burnout and health. Psychology and Health, 16, 501-510.
• Shumaker, S. A. ve Brownell, A. (1984). Toward a theory of social support,s. Closing conceptual gaps. Journal of Social Issues, 40, 11-36.
• Soraci, P., Ferrari, A., Abbiati, F. A., Del Fante, E., De Pace, R., Urso, A., & Griffiths, M. D. (2020). Validation and psychometric evaluation of the ıtalian version of the fear of covıd-19 scale. International Journal of Mental Health and Addiction. Advance online publication. httpss.//doi.org/10.1007/s11469-020-00277-1
• Tekir, Ö., Çevik, C., Arık, S., & Çetin, G. (2016). Sağlık çalışanlarının tükenmişlik, iş doyumu düzeyleri ve yaşam doyumunun incelenmesi. Kırıkkale Üniversitesi Tıp Fakültesi Dergisi, 18(2), 51-63.
• Tuğsal, T. (2020). The mediator role of social support amid work-life balance and burnout of employees’ in the context of Coronavirys pandemic precautions and social isolation. Beykent Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 13(1), 6-18.
• Tuna, M. ve Olgun, N. (2010). Hasta yakınlarında görülen tükenmişlik durumunda algılanan sosyal desteğin rolü. Sağlık Bilimleri Fakültesi Hemşirelik Dergisi, 41-52.
• Türk Toraks Derneği Mesleksel Akciğer Hastalıkları Çalışma Grubu (2020). Sağlık çalışanlarında covıd-19 salgını sırasında mesleki riskler hakkında bilgilendirme ve öneriler. httpss.//toraks.org.tr/halk/news.aspx?detail=5768 (Erişim Tarihi,s. 24 Temmuz 2020)
• Wang, C., Pan, R., Wan, X., Tan, Y., Xu, L., Ho, C.S. ve Ho, R.C. (2020). Immediate psychological responses and associated factors during the ınitial stage of the 2019 coronavirus disease (covıd-19) epidemic among the general population in china. International Journal of Environmental Research and Public Health, 17, 1-25. Doi: https,s.//doi.org/10.3390/ijerph17051729
• Wang, L., Wang, H., Shao, S., Jia, G., ve Xiang, J. (2020). Job Burnout on Subjective Well-BeingAmong Chinese Female Doctorss.The Moderating Role of Perceived Social Support. Frontiers in Psychology, 11, 1-7.
• Weigl M., Stab N., Herms I., Angerer P., Hacker W. ve Glaser J. (2016) The associations of supervisor support and work overload with burnout and depression,s. a cross- sectional study in two nursing settings. Journal of Advanced Nursing, 72(8), 1774–1788.
• World Health Organization (WHO) (2020). Coronavirus disease 2019 (COVID-19) Situation Report – 51.
• Yıldırım, M. H. ve İçerli, L. (2010). Tükenmişlik Sendromu, Maslach ve Kopenhag Tükenmişlik Ölçeklerinin Karşılaştırmalı Analizi. Organizasyon ve Yönetim Bilimleri Dergisi, 2(1), 123-131.
• Yılmaz, E. veAslan, S. (2018). Lise öğretmenlerinde tükenmişlik, iş doyumu ve algılanan sosyal destek: bursa ili örneği. Abant İzzet Baysal Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 18 (3) , 1861-1886.
• Yücel, İ., & Koçak, D. (2018). İş tatmini ve işten ayrılma niyeti arasındaki ilişkide tükenmişliğin aracılık etkisi: Sağlık sektöründe bir çalışma. Manas Sosyal Araştırmalar Dergisi, 7(2), 297-321.
• Zimet, G. D., Dahlem, N. W., Zimet, S. G. & Farley, G. K. (1988). The multidimensional scale of perceived social support. Journal of Personality Assessment, 52 (1), 30- 41.
• Zu, Z.Y.,Jiang, M. D., Xu, P. P., Chen,W., Ni, Q. Q., Lu, G. M., ve Zhang, L.J. (2020). Co- ronavirus disease 2019 (covıd-19), a perspective from china. Radiology. Advan- ce online publication 200490. Doi:10.1148/radiol.2020200490.